["Coś mnie nagle w palcu rwie,
Znak, że ktoś zły zbliża się".]
Potężna klątwa wisząca nad sztuką
zabrania wypowiadać w teatrze jej tytułu.
To sztuka, która zaczyna się od czarów,
a kończy na krwawo odciętej głowie.
To sztuka pełna zagadek,
przepowiedni, koszmarnych wizji
i brutalnych morderstw.
To sztuka Wiliama Szekspira,
zwana też "sztuką szkocką"
lub "tragedią Makbeta".
Premiera Makbeta odbyła się w 1606 roku
w teatrze Globe w Londynie.
Najkrótsza tragedia Szekspira
jest naszpikowana akcją.
W pięciu aktach Szekspir przedstawia
dzieje szkockiego szlachcica,
który kradnie tron,
sprawuje rządy terroru,
po czym spotyka go krwawy koniec.
Po drodze padają
ważne pytania na temat ambicji,
władzy
i przemocy,
związane bezpośrednio
z polityką czasów Szekspira,
a rezonujące do dzisiaj.
Na początku XVII wieku
sytuacja polityczna Anglii była niepewna.
Królowa Elżbieta I zmarła
w 1603 roku bezpotomnie.
Zaskakującym posunięciem
jej doradcy przekazali koronę
Jakubowi Stewartowi, królowi Szkocji.
Dwa lata później Jakub
został ofiarą zamachu,
znanego jako spisek prochowy.
Pytania o istotę legalnej władzy króla
były na ustach wszystkich.
Szekspir musiał wiedzieć,
że ma świetny materiał,
kiedy przerabiał historie
zbrodniczego Makbeta,
szkockiego króla z XI wieku
oraz innych szkockich szlachciców.
Materiał znalazł w kronice Holinsheda,
popularnej w XVI wieku
historii Brytanii i Irlandii.
Szekspir wiedział też, że jego opowieść
musi natychmiast przykuć uwagę
różnorakiej i hałaśliwej publiki.
Teatr Globe był dostępny
dla wszystkich klas społecznych.
Bogatsi patroni obserwowali
scenę z osłoniętych lóż,
a biedniejsi płacili pensa
za oglądanie przedstawienia
z podscenia pod gołym niebem.
Rozmowy, szyderstwa i aplauz
były normą podczas przedstawień.
Gdy sztuka była niewypałem
czasem fruwały meble.
Makbet zaczyna się dosłownie z hukiem.
Słychać grzmot
i pojawiają się trzy wiedźmy.
Oznajmiają, że szukają
bohatera wojennego,
szkockiego szlachcica Makbeta.
Odlatując, skandują klątwę
prorokującą szaleństwo świata.
"W stęchłe powietrze, w gęstą mgłę.
Złe dobre jest, a dobre - złe!"
Później spotykają Makbeta
i jego towarzysza Banko.
"Cześć Makbetowi, który będzie królem!",
przepowiadają wiedźmy.
"Królem?", dziwi się Makbet.
Jak miałby zdobyć koronę?
Makbet i jego żona, Lady Makbet,
zaczynają knuć morderstwa,
kłamstwa i zdradę.
Następuje krwawa łaźnia,
a Szekspir prezentuje widzom
niezapomniane ustępy
literatury angielskiej.
"Precz, przeklęta plamo! precz! mówię",
krzyczy Lady Makbet, wierząc,
że nie zmyje z rąk krwi ofiary.
Jej obsesja winy to tylko jeden
z wielu tematów sztuki,
obok uniwersalnej skłonności
do nadużywania władzy,
niekończącego się cyklu przemocy i zdrady,
oraz trudnego konfliktu politycznego.
Jak to zwykle bywa u Szekspira,
wiele zwrotów z tej sztuki
powtarzano tak często,
że wydają się banalne.
Należą do nich: "mleko ludzkiej dobroci",
"co się raz stało, już się nie odstanie",
i słynne zaklęcie wiedźm:
"Podwójmy trudy, a śmiało dalej!
Niech kipi kocioł, ogień się pali!".
Najlepsze kąski Szekspir
zostawia dla Makbeta.
Pod koniec sztuki Makbet rozmyśla
nad uniwersalnością śmierci
i daremnością życia.
"Zgaśnij, wątłe światło!", biada.
"Życie jest tylko przechodnim półcieniem,
Nędznym aktorem, który swoją rolę
Przez parę godzin wygrawszy na scenie
w nicość przepada.
Powieścią idioty, głośną, wrzaskliwą,
a nic nie znaczącą".
Może życie jest powieścią idioty,
ale nie jest nią Makbet.
Język i postacie Szekspira są obecne
w świadomości kulturowej
w niezwykłym stopniu.
Wielu reżyserów posługuje się Makbetem,
by pokazać nadużycia władzy,
od filmów o mafii amerykańskiej
do filmów o dyktatorach.
Liczne adaptacje sztuki na potrzeby filmu
obejmują "Krwawy Tron" Akiry Kurosawy,
z akcją toczącą się w feudalnej Japonii,
oraz współczesną wersję
Makbeta "Scotland, PA",
w której Makbet i jego rywale
są menadżerami rywalizujących
barów szybkiej obsługi.
Jakby na to nie spojrzeć,
kwestie moralności,
polityki
i władzy są nadal aktualne,
a więc Makbet Szekspira też.
Podobała wam się ta lekcja?
Jeśli tak, możecie wesprzeć
naszą organizację non-profit
odwiedzając stronę PATREON.COM/TEDED