WEBVTT

00:00:00.000 --> 00:00:05.537
["Coś mnie nagle w palcu rwie,
Znak, że ktoś zły zbliża się".]

00:00:05.537 --> 00:00:11.075
Potężna klątwa wisząca nad sztuką

00:00:11.075 --> 00:00:16.036
zabrania wypowiadać w teatrze jej tytułu.

00:00:16.036 --> 00:00:21.676
To sztuka, która zaczyna się od czarów,
a kończy na krwawo odciętej głowie.

00:00:21.676 --> 00:00:26.167
To sztuka pełna zagadek,
przepowiedni, koszmarnych wizji

00:00:26.167 --> 00:00:28.968
i brutalnych morderstw.

00:00:28.968 --> 00:00:34.537
To sztuka Wiliama Szekspira,
zwana też "sztuką szkocką"

00:00:34.537 --> 00:00:38.018
lub "tragedią Makbeta".

00:00:38.018 --> 00:00:41.697
Premiera Makbeta odbyła się w 1606 roku
w teatrze Globe w Londynie.

00:00:41.697 --> 00:00:44.933
Najkrótsza tragedia Szekspira

00:00:44.933 --> 00:00:48.194
jest naszpikowana akcją.

00:00:48.194 --> 00:00:51.515
W pięciu aktach Szekspir przedstawia
dzieje szkockiego szlachcica,

00:00:51.515 --> 00:00:53.381
który kradnie tron,

00:00:53.381 --> 00:00:55.635
sprawuje rządy terroru,

00:00:55.635 --> 00:00:58.810
po czym spotyka go krwawy koniec.

00:00:58.810 --> 00:01:02.317
Po drodze padają
ważne pytania na temat ambicji,

00:01:02.317 --> 00:01:03.266
władzy

00:01:03.266 --> 00:01:04.311
i przemocy,

00:01:04.311 --> 00:01:08.721
związane bezpośrednio
z polityką czasów Szekspira,

00:01:08.721 --> 00:01:12.922
a rezonujące do dzisiaj.

00:01:12.922 --> 00:01:17.212
Na początku XVII wieku
sytuacja polityczna Anglii była niepewna.

00:01:17.212 --> 00:01:21.971
Królowa Elżbieta I zmarła
w 1603 roku bezpotomnie.

00:01:21.971 --> 00:01:23.458
Zaskakującym posunięciem

00:01:23.458 --> 00:01:29.352
jej doradcy przekazali koronę
Jakubowi Stewartowi, królowi Szkocji.

00:01:29.352 --> 00:01:32.502
Dwa lata później Jakub
został ofiarą zamachu,

00:01:32.502 --> 00:01:35.632
znanego jako spisek prochowy.

00:01:35.632 --> 00:01:37.963
Pytania o istotę legalnej władzy króla

00:01:37.963 --> 00:01:41.243
były na ustach wszystkich.

00:01:41.243 --> 00:01:44.593
Szekspir musiał wiedzieć,
że ma świetny materiał,

00:01:44.593 --> 00:01:47.152
kiedy przerabiał historie

00:01:47.152 --> 00:01:51.353
zbrodniczego Makbeta,
szkockiego króla z XI wieku

00:01:51.353 --> 00:01:55.432
oraz innych szkockich szlachciców.

00:01:55.432 --> 00:01:58.793
Materiał znalazł w kronice Holinsheda,

00:01:58.793 --> 00:02:03.325
popularnej w XVI wieku
historii Brytanii i Irlandii.

00:02:03.325 --> 00:02:06.583
Szekspir wiedział też, że jego opowieść

00:02:06.583 --> 00:02:09.354
musi natychmiast przykuć uwagę

00:02:09.354 --> 00:02:13.254
różnorakiej i hałaśliwej publiki.

00:02:13.254 --> 00:02:16.055
Teatr Globe był dostępny
dla wszystkich klas społecznych.

00:02:16.055 --> 00:02:19.263
Bogatsi patroni obserwowali
scenę z osłoniętych lóż,

00:02:19.263 --> 00:02:22.336
a biedniejsi płacili pensa
za oglądanie przedstawienia

00:02:22.336 --> 00:02:25.715
z podscenia pod gołym niebem.

00:02:25.715 --> 00:02:30.924
Rozmowy, szyderstwa i aplauz
były normą podczas przedstawień.

00:02:30.924 --> 00:02:36.545
Gdy sztuka była niewypałem
czasem fruwały meble.

00:02:36.545 --> 00:02:40.015
Makbet zaczyna się dosłownie z hukiem.

00:02:40.015 --> 00:02:42.946
Słychać grzmot
i pojawiają się trzy wiedźmy.

00:02:42.946 --> 00:02:44.466
Oznajmiają, że szukają

00:02:44.466 --> 00:02:48.345
bohatera wojennego,
szkockiego szlachcica Makbeta.

00:02:48.345 --> 00:02:54.126
Odlatując, skandują klątwę
prorokującą szaleństwo świata.

00:02:54.126 --> 00:03:01.576
"W stęchłe powietrze, w gęstą mgłę.
Złe dobre jest, a dobre - złe!"

00:03:01.576 --> 00:03:05.403
Później spotykają Makbeta
i jego towarzysza Banko.

00:03:05.403 --> 00:03:14.054
"Cześć Makbetowi, który będzie królem!",
przepowiadają wiedźmy.

00:03:14.054 --> 00:03:16.745
"Królem?", dziwi się Makbet.

00:03:16.745 --> 00:03:20.674
Jak miałby zdobyć koronę?

00:03:20.674 --> 00:03:23.215
Makbet i jego żona, Lady Makbet,

00:03:23.215 --> 00:03:27.550
zaczynają knuć morderstwa,
kłamstwa i zdradę.

00:03:27.550 --> 00:03:28.991
Następuje krwawa łaźnia,

00:03:28.991 --> 00:03:32.768
a Szekspir prezentuje widzom
niezapomniane ustępy

00:03:32.768 --> 00:03:35.172
literatury angielskiej.

00:03:35.172 --> 00:03:40.565
"Precz, przeklęta plamo! precz! mówię", 
krzyczy Lady Makbet, wierząc,

00:03:40.565 --> 00:03:44.675
że nie zmyje z rąk krwi ofiary.

00:03:44.675 --> 00:03:49.266
Jej obsesja winy to tylko jeden
z wielu tematów sztuki,

00:03:49.266 --> 00:03:52.676
obok uniwersalnej skłonności
do nadużywania władzy,

00:03:52.676 --> 00:03:56.280
niekończącego się cyklu przemocy i zdrady,

00:03:56.280 --> 00:03:59.316
oraz trudnego konfliktu politycznego.

00:03:59.316 --> 00:04:01.521
Jak to zwykle bywa u Szekspira,

00:04:01.521 --> 00:04:04.186
wiele zwrotów z tej sztuki

00:04:04.186 --> 00:04:08.886
powtarzano tak często, 
że wydają się banalne.

00:04:08.886 --> 00:04:12.014
Należą do nich: "mleko ludzkiej dobroci",

00:04:12.014 --> 00:04:14.257
"co się raz stało, już się nie odstanie",

00:04:14.257 --> 00:04:16.520
i słynne zaklęcie wiedźm:

00:04:16.520 --> 00:04:24.177
"Podwójmy trudy, a śmiało dalej!
Niech kipi kocioł, ogień się pali!".

00:04:24.177 --> 00:04:28.579
Najlepsze kąski Szekspir
zostawia dla Makbeta.

00:04:28.579 --> 00:04:32.998
Pod koniec sztuki Makbet rozmyśla
nad uniwersalnością śmierci

00:04:32.998 --> 00:04:35.879
i daremnością życia.

00:04:35.879 --> 00:04:40.187
"Zgaśnij, wątłe światło!", biada.

00:04:40.187 --> 00:04:42.401
"Życie jest tylko przechodnim półcieniem,

00:04:42.401 --> 00:04:47.207
Nędznym aktorem, który swoją rolę
Przez parę godzin wygrawszy na scenie

00:04:47.207 --> 00:04:49.739
w nicość przepada.

00:04:49.739 --> 00:04:54.437
Powieścią idioty, głośną, wrzaskliwą,

00:04:54.437 --> 00:04:57.699
a nic nie znaczącą".

00:04:57.699 --> 00:05:02.977
Może życie jest powieścią idioty,
ale nie jest nią Makbet.

00:05:02.977 --> 00:05:06.709
Język i postacie Szekspira są obecne
w świadomości kulturowej

00:05:06.709 --> 00:05:08.818
w niezwykłym stopniu.

00:05:08.818 --> 00:05:12.189
Wielu reżyserów posługuje się Makbetem,
by pokazać nadużycia władzy,

00:05:12.189 --> 00:05:14.120
od filmów o mafii amerykańskiej

00:05:14.120 --> 00:05:17.229
do filmów o dyktatorach.

00:05:17.229 --> 00:05:19.610
Liczne adaptacje sztuki na potrzeby filmu

00:05:19.610 --> 00:05:22.870
obejmują "Krwawy Tron" Akiry Kurosawy,

00:05:22.870 --> 00:05:25.201
z akcją toczącą się w feudalnej Japonii,

00:05:25.201 --> 00:05:28.569
oraz współczesną wersję
Makbeta "Scotland, PA",

00:05:28.569 --> 00:05:30.531
w której Makbet i jego rywale

00:05:30.531 --> 00:05:34.450
są menadżerami rywalizujących
barów szybkiej obsługi.

00:05:34.450 --> 00:05:36.190
Jakby na to nie spojrzeć,

00:05:36.190 --> 00:05:37.890
kwestie moralności,

00:05:37.890 --> 00:05:39.141
polityki

00:05:39.141 --> 00:05:42.612
i władzy są nadal aktualne,

00:05:42.612 --> 00:05:46.290
a więc Makbet Szekspira też.

NOTE Paragraph

00:05:46.703 --> 00:05:49.132
Podobała wam się ta lekcja?

00:05:49.132 --> 00:05:53.742
Jeśli tak, możecie wesprzeć
naszą organizację non-profit

00:05:53.760 --> 00:05:59.580
odwiedzając stronę PATREON.COM/TEDED