Có một vở kịch có sức ảnh hưởng mạnh
đến mức một mê tín cổ cho rằng
không bao giờ được phép nhắc đến
tên nó trong nhà hát,
một vở kịch mở đầu bằng ma thuật
và kết thúc
với cái đầu bị chặt đứt đầy máu me,
một vở kịch đầy những bí ẩn,
lời tiên đoán, ảo ảnh ác mộng,
và rất nhiều những vụ giết người ghê rợn,
một vở kịch của William Shakespeare
đôi khi được gọi là "Vở kịch Scotland"
hay "Tấn bi kịch của Macbeth".
Được biểu diễn lần đầu tại Nhà hát Globe
ở Luân Đôn, năm 1606,
"Macbeth" là bi kịch ngắn nhất
của Shakespeare.
Nó cũng là một trong những vở
đầy kịch tính nhất.
Trong năm hồi kịch, ông kể lại câu chuyện
của một quý tộc Scotland,
người đã chiếm lấy ngai vàng,
thống trị một triều đại kinh hoàng,
và sau đó, phải chịu một kết cục đẫm máu.
Xuyên suốt vở kịch đặt ra
các câu hỏi quan trọng
về tham vọng, quyền lực,
và bạo lực
liên quan trực tiếp đến chính trị
vào thời đại của Shakespeare
và dư âm vẫn còn đến
tận ngày hôm nay.
Nước Anh vào đầu thế kỷ 17
có nền chính trị không ổn định.
Nữ hoàng Elizabeth I mất vào năm 1603
mà không có người nối dõi,
và với một quyết định bất ngờ,
những người cố vấn của bà đã truyền ngôi
cho James Stewart, Vua của Scotland.
Hai năm sau, James lọt vào tầm ngắm
của một âm mưu ám sát
gọi là Âm mưu Thuốc súng.
Các câu hỏi về điều làm nên
một vị vua chính thống
được tất cả mọi người bàn tán.
Vậy nên, Shakespeare chắc hẳn
đã biết rằng ông có đủ chất liệu
khi đúc kết và chuyển thể
những câu chuyện
về một vị vua tàn bạo người Scotland
ở thế kỷ 11 tên là Macbeth
và một vài những quý tộc
người Scotland khác.
Ông tìm thấy biên niên sử của họ
trong "Sử biên niên" của Hollinshed,
một lược sử nổi tiếng vào thế kỷ 16
của Vương quốc Anh và Ireland.
Shakespeare hẳn cũng đã biết rằng
ông cần phải kể chuyện
theo cách mà
sẽ ngay lập tức thu hút
bộ phận khán giả đa dạng
và huyên náo của mình.
Nhà hát Globe mở cửa
cho mọi tầng lớp xã hội.
Những chủ nô giàu có
quan sát vở kịch từ ban công có mái che
trong khi những người nghèo hơn
trả một xu để coi buổi biểu diễn
từ khu vực ngoài trời
được gọi là sàn nhà hát.
Nói chuyện, giễu cợt và cổ vũ
là bình thường trong các buổi diễn.
Có cả trường hợp khán giả
ném đồ đạc lên khi vở kịch thất bại.
"Macbeth" mở màn
với một tiếng nổ đúng nghĩa.
Tiếng sấm gầm
và ba mụ phù thủy xuất hiện.
Họ tuyên bố đang tìm
một quý tộc người Scotland
và một anh hùng chiến tranh tên Macbeth,
và bay đi sau khi gieo một lời nguyền
tiên đoán về một thế giới loạn lạc.
"Chuyện đời thật giả khó lường
Sương mù, khí bẩn vẫn thường trộn nhau."
Có thể thấy sau đó, chúng tìm thấy Macbeth
và người bạn quý tộc Banquo của ông.
"Macbeth vạn tuế," chúng tiên đoán,
"một ngày kia, ngươi sẽ làm vua!"
"Vua?" Macbeth tự hỏi.
Chính xác là ông phải làm gì
để giành lấy ngôi vua?
Macbeth và vợ của mình
là Phu nhân Macbeth
nhanh chóng lên kế hoạch cho một chuỗi
giết người, dối trá và phản bội.
Trong cuộc tắm máu sau đó,
Shakespeare đã đưa đến cho người đọc
một vài những đoạn văn đáng nhớ nhất
trong văn học nước Anh.
"Cút đi, vết bẩn khốn khiếp! Ta nói, cút!"
Phu nhân Macbeth khóc khi tin rằng
không thể lau sạch máu từ nạn nhân
khỏi tay của mình.
Sự ám ảnh với tội lỗi của bà là
một trong những chủ đề xuyên suốt vở kịch,
cùng với nó là xu hướng
lạm dụng quyền lực phổ biến,
vòng quay luẩn quẩn
của bạo hành và phản bội,
sự xung đột chính trị đầy thách thức.
Điển hình với ngôn ngữ của Shakespeare,
một số cụm từ xuất hiện trong vở kịch
được lặp lại nhiều lần đến nỗi
trở thành những cụm từ phổ biến ngày nay.
Bao gồm
"nhân chi sơ, tính bổn thiện",
"chuyện gì đã qua thì cho qua"
và câu thần chú nổi tiếng
của mụ phù thủy,
"Gấp đôi, gấp đôi, vất vả và khó khăn
Lửa bùng cháy và vạc sôi bong bóng."
Nhưng Shakespeare giữ lại phần hay nhất
cho bản thân Macbeth.
Về cuối vở kịch, Macbeth ngẫm nghĩ
về tính phổ quát của cái chết
và sự phù phiếm của cuộc sống.
"Tắt, tắt, cây nến nhỏ!" ông kêu than.
"Cuộc đời là gì ngoài
một cái bóng vất vưởng,
một diễn viên nghèo đi khuệnh khoạng và
gặm nhấm thời gian của mình trên sân khấu
rồi sau đó chẳng được ai nhớ tới.
Đó là câu chuyện được kể bởi
một tên ngốc, đầy âm thanh và sự thịnh nộ
nhưng lại hoàn toàn vô nghĩa."
Cuộc đời có thể là câu chuyện được kể bởi
một tên ngốc, nhưng "Macbeth" thì khác.
Ngôn ngữ và nhân vật của Shakespeare
đã đi vào tiềm thức văn hóa của chúng ta
tới mức độ hiếm thấy.
Đạo diễn thường dùng câu chuyện này
để phơi bày sự lạm dụng quyền lực,
từ băng nhóm tội phạm mafia ở Mỹ
cho tới những kẻ độc tài
trên toàn thế giới.
Vở kịch này nhiều lần
được chuyển thể thành phim,
bao gồm "Ngôi vàng đẫm máu"
của Akira Kurosawa,
đặt trong thời phong kiến Nhật Bản,
và một phiên bản hiện đại
tên là "Scotland, PA,"
trong đó, Macbeth và những kẻ thù địch
là quản lý của những cửa hàng
thức ăn nhanh đang cạnh tranh lẫn nhau.
Dù cách trình bày như thế nào,
những câu hỏi về đạo đức,
chính trị và quyền lực vẫn được nhắc tới
trong cuộc sống hiện tại,
vậy nên, trông như là,
"Macbeth" của Shakespeare cũng thế.