WEBVTT

00:00:14.324 --> 00:00:15.986
Merhaba insanlar.

00:00:15.986 --> 00:00:17.695
Benim adım Matt

00:00:17.695 --> 00:00:19.450
ve önümüzdeki birkaç dakika boyunca

00:00:19.450 --> 00:00:21.945
beni dinleyeceksiniz.

00:00:21.945 --> 00:00:24.715
Ha, ha, ha, ha, ha.

00:00:24.715 --> 00:00:27.346
Pardon. Şaka yapıyordum.

00:00:29.458 --> 00:00:31.735
İşte benim normal sesim.

00:00:31.735 --> 00:00:33.204
Daha önce bilgisayardan gelen

00:00:33.204 --> 00:00:36.070
bir sesin komutlarını 
takip etmiş miydin?

00:00:36.070 --> 00:00:38.281
Etmedin mi? Harika!

00:00:38.281 --> 00:00:40.227
Seninle bir deney yapmak istiyorum

00:00:40.227 --> 00:00:42.521
ama deneyin içeriği hakkında 
bir şey söyleyemem,

00:00:42.521 --> 00:00:43.528
çünkü eğer söylersem,

00:00:43.528 --> 00:00:44.800
işe yaramayabilir.

00:00:44.800 --> 00:00:46.706
Bana güven.

00:00:46.706 --> 00:00:49.051
Her şey az sonra 
anlamlı hale gelecek,

00:00:49.051 --> 00:00:50.467
umarım.

00:00:50.467 --> 00:00:51.621
Eğer oturuyorsan

00:00:51.621 --> 00:00:54.436
ayağa kalk ve sandalyeden
biraz uzaklaş.

00:00:54.436 --> 00:00:56.522
Biraz sonra seni hareket ettireceğim,

00:00:56.522 --> 00:00:59.011
bu yüzden kendine yer aç.

00:00:59.011 --> 00:01:01.259
Birkaç eşyanın yerini 
değiştirmen mi gerekiyor?

00:01:01.259 --> 00:01:02.305
Tamam, acelemiz yok.

00:01:02.305 --> 00:01:03.608
Beklerim.

00:01:04.778 --> 00:01:05.880
Ben "üç" deyince

00:01:05.880 --> 00:01:08.408
tek ayak üzerinde 
zıplamaya başlayacaksın.

00:01:08.408 --> 00:01:10.433
Hazır mısın?

00:01:10.433 --> 00:01:11.478
Bir,

00:01:11.478 --> 00:01:12.808
iki,

00:01:12.808 --> 00:01:13.811
üç!

00:01:13.811 --> 00:01:14.696
Zıpla,

00:01:14.696 --> 00:01:15.521
zıpla,

00:01:15.521 --> 00:01:16.104
zıpla,

00:01:16.104 --> 00:01:17.567
zıpla,

00:01:17.567 --> 00:01:19.015
zıpla.

00:01:19.015 --> 00:01:20.267
Çok güzel!

00:01:20.267 --> 00:01:22.111
Şimdi zıplamaya devam ederken

00:01:22.111 --> 00:01:25.020
köpek gibi havlamaya da başla.

00:01:25.020 --> 00:01:26.450
Hav, hav;

00:01:26.450 --> 00:01:27.733
hav, hav;

00:01:27.733 --> 00:01:29.619
hav, hav.

00:01:29.619 --> 00:01:31.765
İşte böyle!

00:01:31.765 --> 00:01:33.080
Birkaç defa daha.

00:01:33.080 --> 00:01:35.798
Hav, hav, hav.

00:01:35.798 --> 00:01:37.071
Ve üç,

00:01:37.071 --> 00:01:37.938
iki,

00:01:37.938 --> 00:01:38.843
bir,

00:01:38.843 --> 00:01:40.130
dur!

00:01:40.130 --> 00:01:42.590
Rahatla, oturup biraz dinlen.

00:01:42.590 --> 00:01:45.033
Şimdi, benim "Başla" komutumla 
tek ayak üzerinde

00:01:45.033 --> 00:01:46.805
zıplamaya başladığın andan

00:01:46.805 --> 00:01:48.606
"dur!" dediğim ana kadar

00:01:48.606 --> 00:01:50.433
geçen süreyi düşünmeni istiyorum.

00:01:50.433 --> 00:01:51.835
Bir tahmin yap.

00:01:51.835 --> 00:01:55.523
Bu sürenin net saniye ya da 
dakika tahminini bekliyorum.

00:01:55.523 --> 00:01:58.455
Şimdi, bu sayıyı bir kağıda yaz.

00:01:59.520 --> 00:02:00.875
Yazdın mı?

00:02:00.875 --> 00:02:04.529
Geçen süre tam olarak 26 saniyeydi.

00:02:04.529 --> 00:02:06.083
Daha fazla mı hesapladın?

00:02:06.083 --> 00:02:07.993
Büyük ihtimalle.

00:02:07.993 --> 00:02:10.102
Peki, neden hata yaptın?

00:02:10.102 --> 00:02:12.637
Hatanın nedeni zaman algısıydı.

00:02:12.637 --> 00:02:16.005
Zaman hakkında şaşırtıcı derecede
isabetli tahminler yapabilsek de

00:02:16.005 --> 00:02:19.001
yeni, alışılmadık ya da dinamik 
bir deneyim esnasında,

00:02:19.001 --> 00:02:20.644
tek ayak üstünde zıplamak,

00:02:20.644 --> 00:02:23.455
bilgisayardan gelen 
bir sesin komutlarını takip etmek,

00:02:23.455 --> 00:02:26.006
ya da uçaktan atlamak gibi anlarda

00:02:26.006 --> 00:02:29.178
geçen süreleri genelde
yanlış tahmin ederiz.

00:02:29.178 --> 00:02:31.416
Yani, eğer ilk defa 
bungee jumping yaptığında

00:02:31.416 --> 00:02:34.916
aşağıya iniş süren sana
10 saniye gibi gelse de

00:02:34.916 --> 00:02:37.440
kayıt süresi atlayışın aslında

00:02:37.440 --> 00:02:39.836
5 saniyeden fazla 
sürmediğini gösterecektir.

00:02:39.836 --> 00:02:41.821
Bu farkın sebebi ise

00:02:41.821 --> 00:02:43.943
vücudunun fiziksel düşüşünün aksine

00:02:43.943 --> 00:02:46.370
beyninin algıladığı zamanın, 
iki nokta arasında

00:02:46.370 --> 00:02:48.827
düz bir çizgi izlememesidir.

00:02:48.827 --> 00:02:50.620
Bazı bilim insanları,
düşüş esnasında

00:02:50.620 --> 00:02:52.860
beynin kavisli bir yol
izlediğine inanıyor.

00:02:52.860 --> 00:02:54.933
Bu yol, düşerken algıladığın

00:02:54.933 --> 00:02:57.346
bilginin miktarından etkileniyor.

00:02:57.346 --> 00:02:59.125
Baylor College of Medicine'da

00:02:59.125 --> 00:03:01.710
bir nörolog olan David Egleman,

00:03:01.710 --> 00:03:04.377
zaman algısının büyük ölçüde

00:03:04.377 --> 00:03:06.501
beynine kaydedilen anı ve bilgilerin

00:03:06.501 --> 00:03:08.384
sayısından etkinlendiğini düşünüyor.

00:03:08.384 --> 00:03:09.802
Yeni bir deneyimi yaşarken,

00:03:09.802 --> 00:03:12.323
örneğin ilk defa yüksek dalış yaparken

00:03:12.323 --> 00:03:14.169
duyuların güçlenir.

00:03:14.169 --> 00:03:15.704
Görüntüleri, sesleri ve kokuları

00:03:15.704 --> 00:03:17.850
normalden çok daha

00:03:17.850 --> 00:03:19.521
ayrıntılı bir biçimde algılarsın.

00:03:19.521 --> 00:03:21.219
Beyninde daha fazla bilgiyi

00:03:21.219 --> 00:03:23.231
hafıza biçiminde depolarsın.

00:03:23.231 --> 00:03:25.396
Beynine kaydettiğin bilgiler
ne kadar fazlaysa

00:03:25.396 --> 00:03:28.206
örneğin, yüksek atlayışta
algıladığın klorin kokusu

00:03:28.206 --> 00:03:30.296
ya da suyun rengi gibi,

00:03:30.296 --> 00:03:33.288
o deneyimi o kadar uzun algılarsın.

00:03:33.288 --> 00:03:34.817
Yani, beynine kaydettiğin

00:03:34.817 --> 00:03:36.711
anı ve verilerin sayısı

00:03:36.711 --> 00:03:38.956
o deneyimin süresine dair inancını

00:03:38.956 --> 00:03:41.215
doğrudan etkiler.

00:03:41.215 --> 00:03:42.763
Daha önce, birinin geçirdiği

00:03:42.763 --> 00:03:45.236
bir trafik kazasını anlattığına 
tanık oldun mu?

00:03:45.236 --> 00:03:48.553
Otomobil kazaları genelde 
saniyeler sürse de

00:03:48.553 --> 00:03:50.887
kazaya karışanlar genelde kazanın

00:03:50.887 --> 00:03:54.377
çok daha uzun sürdüğünü 
hissetiğini söyler.

00:03:54.377 --> 00:03:56.664
Zaman algısı, çocukluk döneminin

00:03:56.664 --> 00:03:59.614
neden hiç bitmeyecekmiş 
gibi hissedildiğini de açıklayabilir.

00:03:59.614 --> 00:04:02.940
Yetişkinlikte bir yıl,
göz açıp kapayıncaya kadar geçebilir

00:04:02.940 --> 00:04:06.012
ama çocuklar beyinlerine 
çok daha fazla bilgi kaydeder.

00:04:06.012 --> 00:04:08.202
Bunun sebebi, çocukken karşılaşılan

00:04:08.202 --> 00:04:12.071
çoğu deneyimin yeni olmasıdır.

00:04:12.071 --> 00:04:14.075
Aklında yer eden tüm anılar

00:04:14.075 --> 00:04:16.993
o kadar yoğundur ki onları hatırlamak

00:04:16.993 --> 00:04:20.256
seni o deneyimin yıllar boyu 
sürmüş olduğuna inandırabilir.

00:04:20.256 --> 00:04:22.122
Buna ek olarak, 5 yaşındayken

00:04:22.122 --> 00:04:25.093
bir yıl, hayatının 1/5'idir.

00:04:25.093 --> 00:04:28.623
Ama 25 yaşındaysan,
bir yıl, 1/25'i yapar,

00:04:28.623 --> 00:04:31.219
zaman algın üzerinde 
daha uzak bir etkiye sahiptir.

00:04:31.219 --> 00:04:32.616
Yetişkin bir bireysen

00:04:32.616 --> 00:04:34.295
uzak bir ülkeye ilk defa gittiğin

00:04:34.295 --> 00:04:37.334
bir tatili hatırlamaya çalış.

00:04:37.334 --> 00:04:40.093
O yeni yeri keşfettiğin iki hafta

00:04:40.093 --> 00:04:43.512
14 günden çok daha uzun sürmüş
gibi gelmiyor mu?

00:04:43.512 --> 00:04:44.973
Zaman algısı, bilimsel olması


00:04:44.973 --> 00:04:46.991
ve teorik alt yapısının yanı sıra,

00:04:46.991 --> 00:04:49.043
hayatımızı nasıl yaşamamız
gerektiğine dair

00:04:49.043 --> 00:04:50.684
çok önemli bir ders veriyor.

00:04:50.684 --> 00:04:52.279
Eminim sen de

00:04:52.279 --> 00:04:53.999
hayatını koltukta oturarak

00:04:53.999 --> 00:04:56.096
harcamaman 
gerektiğini duymuşsundur.

00:04:56.096 --> 00:04:58.586
İşte, zaman algısı bize 
bunun sebebini açıklıyor.

00:04:58.586 --> 00:05:00.027
Eğer dünyayla iç içe olur,

00:05:00.027 --> 00:05:01.445
yeni deneyimler yaşarsan,

00:05:01.445 --> 00:05:03.948
bu deneyim, tek ayak üzerinde zıplarken

00:05:03.948 --> 00:05:05.668
bir köpek gibi havlamak olsa bile,

00:05:05.668 --> 00:05:07.246
hayatını daha uzun

00:05:07.246 --> 00:05:10.421
ve dolu dolu yaşadığını 
hissedeceğinden emin olabilirsin.