WEBVTT

00:00:06.795 --> 00:00:09.825
Prije 4300 godina u drevnom Sumeru

00:00:09.825 --> 00:00:15.643
najmoćnija je osoba u gradu Uru
bila prognana da luta golemom pustinjom.

NOTE Paragraph

00:00:15.643 --> 00:00:17.753
Njeno ime bilo je Enheduana.

00:00:17.753 --> 00:00:22.410
Ona je bila visoka svećenica boga Mjeseca
i prva poznata spisateljica u svijetu.

00:00:22.410 --> 00:00:27.776
Prije nego što je prognana,
napisala je 42 himne i tri epske pjesme

00:00:27.776 --> 00:00:30.956
i tu nije bio kraj njenog stvaralaštva.

NOTE Paragraph

00:00:30.956 --> 00:00:34.700
Enheduana je živjela 1700 godina
prije Sapfe,

00:00:34.700 --> 00:00:36.970
1500 godina prije Homera

00:00:36.970 --> 00:00:41.140
i oko 500 godina prije
biblijskog patrijarha Abrahama.

00:00:41.140 --> 00:00:45.800
Rođena je u Mezopotamiji,
zemlji između rijeka Eufrata i Tigrisa,

00:00:45.800 --> 00:00:49.230
na mjestu gdje su nastali
prvi gradovi i visoke kulture.

00:00:49.230 --> 00:00:53.192
Njen otac bio je kralj Sargon Veliki,
prvi čovjek koji je osnovao carstvo.

00:00:53.192 --> 00:00:58.190
Osvojio je nezavisne gradove-države
Mezopotamije pod ujedinjenom zastavom.

00:00:58.190 --> 00:01:01.690
Sargon Veliki bio je sjeverni Semit,
koji je govorio akadski jezik

00:01:01.690 --> 00:01:06.132
i stariji sumerski gradovi na jugu
smatrali su ga stranim agresorom.

00:01:06.132 --> 00:01:09.296
Često su dizali pobune
kako bi vratili nezavisnost

00:01:09.296 --> 00:01:11.692
slamajući njegovu novu dinastiju.

NOTE Paragraph

00:01:11.692 --> 00:01:13.722
Kako bi premostio jaz između kultura,

00:01:13.722 --> 00:01:17.822
Sargon je svoju kćer jedinicu Enheduanu
imenovao visokom svećenicom

00:01:17.822 --> 00:01:20.242
u najvažnijem hramu u carstvu.

00:01:20.242 --> 00:01:23.392
Članice kraljevske obitelji
tradicionalno su imale religijske uloge,

00:01:23.392 --> 00:01:27.542
ona je bila obrazovana da čita i piše
sumerski i akadski jezik,

00:01:27.542 --> 00:01:29.730
kao i da računa.

NOTE Paragraph

00:01:30.340 --> 00:01:34.252
Prvo pismo na svijetu nastalo je u Sumeru
kao sustav obračuna troškova

00:01:34.252 --> 00:01:39.117
koji je trgovcima omogućio komunikaciju
s drugim trgovcima izvan carstva.

00:01:39.117 --> 00:01:42.837
Njihov piktogramski sustav bilježenja
razvio se u slova

00:01:42.837 --> 00:01:45.901
oko 300 godina prije Enheduanina rođenja.

00:01:46.021 --> 00:01:50.921
To rano pismo zvano klinopis
pisano je pisaljkom od trske

00:01:50.921 --> 00:01:54.434
koja se lagano utiskivala u meku glinu
i radila znakove oblika klina.

00:01:54.514 --> 00:01:56.154
Do Enheduanina vremena

00:01:56.154 --> 00:02:00.011
ovo je pismo većinom bilo korišteno
za bilježenje i transkripciju,

00:02:00.011 --> 00:02:04.438
a ne u pisanju originalnih djela
individualnih pisaca.

NOTE Paragraph

00:02:04.768 --> 00:02:09.571
Enheduanin Ur bio je grad od 34 000 ljudi
s uskim ulicama,

00:02:09.571 --> 00:02:13.491
kućama od cigle na više katova,
žitnicama i navodnjavanjem.

00:02:13.661 --> 00:02:17.496
Kao visoka svećenica, Enheduana je
upravljala skladištenjem žitarica za grad,

00:02:17.496 --> 00:02:21.396
nadzirala stotine radnika u hramu,
tumačila svete snove,

00:02:21.396 --> 00:02:23.766
mjesečno predsjedala
festivalom mladog Mjeseca

00:02:23.766 --> 00:02:27.026
kao i ritualima
kojima se slave ekvinociji.

NOTE Paragraph

00:02:27.176 --> 00:02:30.576
Enheduana je započela ujedinjavanje
starije sumerske kulture

00:02:30.576 --> 00:02:32.846
i novije akadske civilizacije.

00:02:32.846 --> 00:02:36.286
Kako bi to ostvarila,
napisala je 42 religijske himne

00:02:36.286 --> 00:02:38.616
koje su spajale obje mitologije.

00:02:38.616 --> 00:02:41.886
Svakim je mezopotamskim gradom
vladalo božanstvo koje ga je štitilo

00:02:41.886 --> 00:02:46.146
pa su njene himne bile posvećene bogovima
koji vladaju velikim gradovima.

00:02:46.146 --> 00:02:49.986
Veličala je gradski hram,
slavila karakteristike boga

00:02:49.986 --> 00:02:54.251
i objašnjavala vezu boga
s ostalim božanstvima u panteonu.

00:02:54.251 --> 00:02:58.276
U svojim je zapisima ljudska svojstva
dala rezerviranim bogovima,

00:02:58.276 --> 00:03:03.608
sada su patili, borili se, voljeli
i slušali što ih ljudi mole.

NOTE Paragraph

00:03:03.608 --> 00:03:06.408
Enheduanin najdragocjeniji
literarni doprinos

00:03:06.408 --> 00:03:10.501
bila je poezija napisana u čast Inani,
božici rata i želje,

00:03:10.501 --> 00:03:14.526
božanskoj energiji kaosa
koja pokreće svemir.

00:03:14.836 --> 00:03:18.131
Inana je uživala u svim oblicima
seksualnog izražaja,

00:03:18.131 --> 00:03:22.301
smatrala se tako moćnom
da je nadilazila granice rodova,

00:03:22.301 --> 00:03:27.856
kao i neki od njenih zemaljskih sluga:
prostitutke, eunusi ili transvestiti.

NOTE Paragraph

00:03:27.856 --> 00:03:33.406
Enheduana je Inanu, najmoćnije božanstvo,
stavila u vrh panteona.

00:03:33.406 --> 00:03:38.317
Njene ode Inani označavaju prvi put
da je neki pisac koristio zamjenicu "ja"

00:03:38.317 --> 00:03:43.486
i prvi put da je netko pisanjem
istraživao duboke i privatne osjećaje.

NOTE Paragraph

00:03:43.486 --> 00:03:47.106
Nakon smrti Enheduanina oca,
Sargona Velikog,

00:03:47.106 --> 00:03:51.118
jedan general iskoristio je odsustvo moći
i izveo državni udar.

00:03:51.118 --> 00:03:55.550
Kao moćna članica vladajuće obitelji,
Enheduana je bila meta

00:03:55.550 --> 00:03:58.072
i general ju je prognao iz Ura.

00:03:58.072 --> 00:04:02.118
Njen nećak,
legendarni sumerski kralj Naram-Sin,

00:04:02.118 --> 00:04:07.148
ugušio je ustanak
i vratio tetu na položaj visoke svećenice.

NOTE Paragraph

00:04:07.148 --> 00:04:11.753
Enheduana je kao visoka svećenica
služila 40 godina.

00:04:11.753 --> 00:04:14.463
Nakon smrti, postala je manje božanstvo

00:04:14.463 --> 00:04:18.996
i njena je poezija bila prepisivana,
proučavana i izvođena diljem carstva

00:04:18.996 --> 00:04:21.181
više od 500 godina.

00:04:21.181 --> 00:04:24.186
Njene su pjesme utjecale na
hebrejski Stari zavjet,

00:04:24.186 --> 00:04:27.336
Homerove epove i kršćanske himne.

00:04:27.336 --> 00:04:30.556
Enheduanino nasljeđe postoji još i danas

00:04:30.556 --> 00:04:33.296
na glinenim pločicama
koje su odoljele testu vremena.