0:00:06.795,0:00:09.825
4300 lat temu[br]w starożytnym Sumerze

0:00:09.825,0:00:15.643
najpotężniejsza osoba miasta Ur[br]została wygnana na pustynię.

0:00:15.643,0:00:17.753
Na imię miała Enheduanna.

0:00:17.753,0:00:22.410
Była arcykapłanką boga księżyca [br]i pierwszą znaną autorką w historii.

0:00:22.410,0:00:27.776
Przed wygnaniem napisała[br]już 42 hymny i trzy eposy,

0:00:27.776,0:00:30.956
a to nie był ostatni raz,[br]kiedy usłyszano o niej w Sumerze.

0:00:30.956,0:00:34.700
Enheduanna żyła 1700 lat przed Safoną,

0:00:34.700,0:00:36.970
1500 lat przed Homerem

0:00:36.970,0:00:41.140
i około 500 lat przed biblijnym[br]patriarchą Abrahamem.

0:00:41.140,0:00:45.800
Urodziła się w Mezopotamii,[br]krainie między Tygrysem i Eufratem,

0:00:45.800,0:00:49.230
kolebce pierwszych miast i cywilizacji.

0:00:49.230,0:00:53.192
Jej ojcem był król Sargon Wielki,[br]twórca pierwszego imperium w historii,

0:00:53.192,0:00:58.050
który podbił niezależne[br]państwa-miasta w Mezopotamii.

0:00:58.050,0:01:01.690
Sargon był północnym Semitą[br]mówiącym po akadyjsku,

0:01:01.690,0:01:06.132
więc stare miasta sumeryjskie z południa[br]widziały w nim obcego najeźdźcę.

0:01:06.132,0:01:09.296
Żeby odzyskać niepodległość,[br]ciągle się buntowały,

0:01:09.296,0:01:11.692
osłabiając nowo założoną dynastię.

0:01:11.692,0:01:13.722
Żeby zmniejszyć przepaść międzykulturową

0:01:13.722,0:01:16.832
Sargon mianował jedyną córkę Enheduannę

0:01:16.832,0:01:20.242
arcykapłanką najważniejszej[br]świątyni w imperium.

0:01:20.242,0:01:22.972
Kobiety z królewskich rodów[br]zwykle pełniły role religijne,

0:01:22.972,0:01:27.542
więc nauczono ją czytać,[br]pisać po sumeryjsku i akadyjsku

0:01:27.542,0:01:30.340
oraz liczyć.

0:01:30.340,0:01:34.252
Pierwsze pismo w Sumerze[br]było systemem księgowania,

0:01:34.252,0:01:39.117
umożliwiającym kupcom[br]komunikację na długich dystansach.

0:01:39.117,0:01:43.937
System piktogramów[br]stał się pismem około 300 lat

0:01:43.937,0:01:46.071
przed narodzinami Enheduanny.

0:01:46.071,0:01:49.001
Zwano go pismem klinowym.

0:01:49.001,0:01:54.304
Do pisania używano kawałka trzciny,[br]którym odciskano kliny w miękkiej glinie.

0:01:54.304,0:01:56.154
Przed pojawieniem się Enheduanny

0:01:56.154,0:02:00.011
pisma używano głównie[br]do spisywania transakcji,

0:02:00.011,0:02:04.768
a nie oryginalnych prac[br]konkretnych autorów.

0:02:04.768,0:02:09.571
Ur za czasów Enheduanny liczyło[br]34 000 ludzi, miało wąskie uliczki,

0:02:09.571,0:02:13.591
wielopiętrowe domy z cegły,[br]spichlerze i system irygacji.

0:02:13.591,0:02:17.496
Jako arcykapłanka Enheduanna[br]zarządzała miejskimi zapasami zboża,

0:02:17.496,0:02:21.356
nadzorowała setki pracowników świątyni,[br]interpretowała objawienia senne,

0:02:21.356,0:02:23.776
prowadziła comiesięczne[br]uroczystości w nów księżyca

0:02:23.776,0:02:27.216
i rytuały z okazji równonocy.

0:02:27.216,0:02:30.576
Enheduanna starała się[br]zjednoczyć starą kulturę sumeryjską

0:02:30.576,0:02:32.846
z nowszą cywilizacją akadyjską.

0:02:32.846,0:02:36.286
W tym celu napisała 42 hymny religijne

0:02:36.286,0:02:38.616
łączące obie mitologie.

0:02:38.616,0:02:41.886
Każdym z mezopotamskich miast[br]rządziło bóstwo opiekuńcze,

0:02:41.886,0:02:46.146
więc jej hymny zadedykowano[br]bóstwom każdego większego miasta.

0:02:46.146,0:02:49.986
Chwaliła miejską świątynię,[br]sławiła przymioty bogów

0:02:49.986,0:02:54.251
i wyjaśniała relacje[br]między bogami w panteonie.

0:02:54.251,0:02:58.276
W dziełach humanizowała[br]niedostępne bóstwa.

0:02:58.276,0:03:03.608
Teraz bogowie cierpieli, walczyli,[br]kochali i odpowiadali na ludzkie wołanie.

0:03:03.608,0:03:06.408
Jej najcenniejszy wkład w literaturę

0:03:06.408,0:03:10.501
to poezja napisana do Isztar,[br]bogini wojny i pożądania,

0:03:10.501,0:03:14.836
boskiej energii chaosu,[br]która rozświetla wszechświat.

0:03:14.836,0:03:18.131
Isztar lubiła wszelkie[br]formy seksualnej ekspresji.

0:03:18.131,0:03:22.301
Uważano ją za tak potężną,[br]że mogła przekraczać granicę płci,

0:03:22.301,0:03:27.856
jak i jej ziemscy wysłannicy:[br]prostytutki, eunuchowie, transwestyci.

0:03:27.856,0:03:33.406
Enheduanna umieściła Isztar[br]w panteonie jako najpotężniejsze bóstwo.

0:03:33.406,0:03:38.317
Hymny do Isztar to pierwszy przypadek,[br]kiedy autor używa zaimka "ja",

0:03:38.317,0:03:43.486
a tekst zgłębia intymne emocje.

0:03:43.486,0:03:47.106
Po śmierci ojca Enheduanny, króla Sargona,

0:03:47.106,0:03:51.118
generał wykorzystał[br]bezkrólewie i dokonał przewrotu.

0:03:51.118,0:03:55.550
Jako wpływowy członek rodziny rządzącej[br]Enheduanna stała się celem ataku

0:03:55.550,0:03:58.072
i została wygnana z Ur przez generała.

0:03:58.072,0:04:02.118
Jej bratanek, legendarny[br]król Sumerów Naram-Sin

0:04:02.118,0:04:07.108
stłumił powstanie, przywracając[br]ciotce funkcję arcykapłanki.

0:04:07.108,0:04:11.753
Enheduanna służyła jako[br]arcykapłanka łącznie przez 40 lat.

0:04:11.753,0:04:14.463
Po śmierci stała się półbóstwem,

0:04:14.463,0:04:18.996
a jej poezję kopiowano, studiowano[br]i wystawiano w całym imperium

0:04:18.996,0:04:21.181
przez ponad 500 lat.

0:04:21.181,0:04:24.186
Jej wiersze wpłynęły na Biblię Hebrajską,

0:04:24.186,0:04:27.336
eposy Homera i chrześcijańskie hymny.

0:04:27.336,0:04:30.556
Spuścizna Enheduanny jest obecna

0:04:30.556,0:04:33.296
na glinianych tabliczkach,[br]które przetrwały próbę czasu.