1
00:00:06,795 --> 00:00:09,825
4300 lat temu
w starożytnym Sumerze

2
00:00:09,825 --> 00:00:15,643
najpotężniejsza osoba miasta Ur
została wygnana na pustynię.

3
00:00:15,643 --> 00:00:17,753
Na imię miała Enheduanna.

4
00:00:17,753 --> 00:00:22,410
Była arcykapłanką boga księżyca 
i pierwszą znaną autorką w historii.

5
00:00:22,410 --> 00:00:27,776
Przed wygnaniem napisała
już 42 hymny i trzy eposy,

6
00:00:27,776 --> 00:00:30,956
a to nie był ostatni raz,
kiedy usłyszano o niej w Sumerze.

7
00:00:30,956 --> 00:00:34,700
Enheduanna żyła 1700 lat przed Safoną,

8
00:00:34,700 --> 00:00:36,970
1500 lat przed Homerem

9
00:00:36,970 --> 00:00:41,140
i około 500 lat przed biblijnym
patriarchą Abrahamem.

10
00:00:41,140 --> 00:00:45,800
Urodziła się w Mezopotamii,
krainie między Tygrysem i Eufratem,

11
00:00:45,800 --> 00:00:49,230
kolebce pierwszych miast i cywilizacji.

12
00:00:49,230 --> 00:00:53,192
Jej ojcem był król Sargon Wielki,
twórca pierwszego imperium w historii,

13
00:00:53,192 --> 00:00:58,050
który podbił niezależne
państwa-miasta w Mezopotamii.

14
00:00:58,050 --> 00:01:01,690
Sargon był północnym Semitą
mówiącym po akadyjsku,

15
00:01:01,690 --> 00:01:06,132
więc stare miasta sumeryjskie z południa
widziały w nim obcego najeźdźcę.

16
00:01:06,132 --> 00:01:09,296
Żeby odzyskać niepodległość,
ciągle się buntowały,

17
00:01:09,296 --> 00:01:11,692
osłabiając nowo założoną dynastię.

18
00:01:11,692 --> 00:01:13,722
Żeby zmniejszyć przepaść międzykulturową

19
00:01:13,722 --> 00:01:16,832
Sargon mianował jedyną córkę Enheduannę

20
00:01:16,832 --> 00:01:20,242
arcykapłanką najważniejszej
świątyni w imperium.

21
00:01:20,242 --> 00:01:22,972
Kobiety z królewskich rodów
zwykle pełniły role religijne,

22
00:01:22,972 --> 00:01:27,542
więc nauczono ją czytać,
pisać po sumeryjsku i akadyjsku

23
00:01:27,542 --> 00:01:30,340
oraz liczyć.

24
00:01:30,340 --> 00:01:34,252
Pierwsze pismo w Sumerze
było systemem księgowania,

25
00:01:34,252 --> 00:01:39,117
umożliwiającym kupcom
komunikację na długich dystansach.

26
00:01:39,117 --> 00:01:43,937
System piktogramów
stał się pismem około 300 lat

27
00:01:43,937 --> 00:01:46,071
przed narodzinami Enheduanny.

28
00:01:46,071 --> 00:01:49,001
Zwano go pismem klinowym.

29
00:01:49,001 --> 00:01:54,304
Do pisania używano kawałka trzciny,
którym odciskano kliny w miękkiej glinie.

30
00:01:54,304 --> 00:01:56,154
Przed pojawieniem się Enheduanny

31
00:01:56,154 --> 00:02:00,011
pisma używano głównie
do spisywania transakcji,

32
00:02:00,011 --> 00:02:04,768
a nie oryginalnych prac
konkretnych autorów.

33
00:02:04,768 --> 00:02:09,571
Ur za czasów Enheduanny liczyło
34 000 ludzi, miało wąskie uliczki,

34
00:02:09,571 --> 00:02:13,591
wielopiętrowe domy z cegły,
spichlerze i system irygacji.

35
00:02:13,591 --> 00:02:17,496
Jako arcykapłanka Enheduanna
zarządzała miejskimi zapasami zboża,

36
00:02:17,496 --> 00:02:21,356
nadzorowała setki pracowników świątyni,
interpretowała objawienia senne,

37
00:02:21,356 --> 00:02:23,776
prowadziła comiesięczne
uroczystości w nów księżyca

38
00:02:23,776 --> 00:02:27,216
i rytuały z okazji równonocy.

39
00:02:27,216 --> 00:02:30,576
Enheduanna starała się
zjednoczyć starą kulturę sumeryjską

40
00:02:30,576 --> 00:02:32,846
z nowszą cywilizacją akadyjską.

41
00:02:32,846 --> 00:02:36,286
W tym celu napisała 42 hymny religijne

42
00:02:36,286 --> 00:02:38,616
łączące obie mitologie.

43
00:02:38,616 --> 00:02:41,886
Każdym z mezopotamskich miast
rządziło bóstwo opiekuńcze,

44
00:02:41,886 --> 00:02:46,146
więc jej hymny zadedykowano
bóstwom każdego większego miasta.

45
00:02:46,146 --> 00:02:49,986
Chwaliła miejską świątynię,
sławiła przymioty bogów

46
00:02:49,986 --> 00:02:54,251
i wyjaśniała relacje
między bogami w panteonie.

47
00:02:54,251 --> 00:02:58,276
W dziełach humanizowała
niedostępne bóstwa.

48
00:02:58,276 --> 00:03:03,608
Teraz bogowie cierpieli, walczyli,
kochali i odpowiadali na ludzkie wołanie.

49
00:03:03,608 --> 00:03:06,408
Jej najcenniejszy wkład w literaturę

50
00:03:06,408 --> 00:03:10,501
to poezja napisana do Isztar,
bogini wojny i pożądania,

51
00:03:10,501 --> 00:03:14,836
boskiej energii chaosu,
która rozświetla wszechświat.

52
00:03:14,836 --> 00:03:18,131
Isztar lubiła wszelkie
formy seksualnej ekspresji.

53
00:03:18,131 --> 00:03:22,301
Uważano ją za tak potężną,
że mogła przekraczać granicę płci,

54
00:03:22,301 --> 00:03:27,856
jak i jej ziemscy wysłannicy:
prostytutki, eunuchowie, transwestyci.

55
00:03:27,856 --> 00:03:33,406
Enheduanna umieściła Isztar
w panteonie jako najpotężniejsze bóstwo.

56
00:03:33,406 --> 00:03:38,317
Hymny do Isztar to pierwszy przypadek,
kiedy autor używa zaimka "ja",

57
00:03:38,317 --> 00:03:43,486
a tekst zgłębia intymne emocje.

58
00:03:43,486 --> 00:03:47,106
Po śmierci ojca Enheduanny, króla Sargona,

59
00:03:47,106 --> 00:03:51,118
generał wykorzystał
bezkrólewie i dokonał przewrotu.

60
00:03:51,118 --> 00:03:55,550
Jako wpływowy członek rodziny rządzącej
Enheduanna stała się celem ataku

61
00:03:55,550 --> 00:03:58,072
i została wygnana z Ur przez generała.

62
00:03:58,072 --> 00:04:02,118
Jej bratanek, legendarny
król Sumerów Naram-Sin

63
00:04:02,118 --> 00:04:07,108
stłumił powstanie, przywracając
ciotce funkcję arcykapłanki.

64
00:04:07,108 --> 00:04:11,753
Enheduanna służyła jako
arcykapłanka łącznie przez 40 lat.

65
00:04:11,753 --> 00:04:14,463
Po śmierci stała się półbóstwem,

66
00:04:14,463 --> 00:04:18,996
a jej poezję kopiowano, studiowano
i wystawiano w całym imperium

67
00:04:18,996 --> 00:04:21,181
przez ponad 500 lat.

68
00:04:21,181 --> 00:04:24,186
Jej wiersze wpłynęły na Biblię Hebrajską,

69
00:04:24,186 --> 00:04:27,336
eposy Homera i chrześcijańskie hymny.

70
00:04:27,336 --> 00:04:30,556
Spuścizna Enheduanny jest obecna

71
00:04:30,556 --> 00:04:33,296
na glinianych tabliczkach,
które przetrwały próbę czasu.