WEBVTT

00:00:06.795 --> 00:00:09.825
4300 lat temu
w starożytnym Sumerze

00:00:09.825 --> 00:00:15.643
najpotężniejsza osoba miasta Ur
została wygnana na pustynię.

NOTE Paragraph

00:00:15.643 --> 00:00:17.753
Na imię miała Enheduanna.

00:00:17.753 --> 00:00:22.410
Była arcykapłanką boga księżyca 
i pierwszą znaną autorką w historii.

00:00:22.410 --> 00:00:27.776
Przed wygnaniem napisała
już 42 hymny i trzy eposy,

00:00:27.776 --> 00:00:30.956
a to nie był ostatni raz,
kiedy usłyszano o niej w Sumerze.

NOTE Paragraph

00:00:30.956 --> 00:00:34.700
Enheduanna żyła 1700 lat przed Safoną,

00:00:34.700 --> 00:00:36.970
1500 lat przed Homerem

00:00:36.970 --> 00:00:41.140
i około 500 lat przed biblijnym
patriarchą Abrahamem.

00:00:41.140 --> 00:00:45.800
Urodziła się w Mezopotamii,
krainie między Tygrysem i Eufratem,

00:00:45.800 --> 00:00:49.230
kolebce pierwszych miast i cywilizacji.

00:00:49.230 --> 00:00:53.192
Jej ojcem był król Sargon Wielki,
twórca pierwszego imperium w historii,

00:00:53.192 --> 00:00:58.050
który podbił niezależne
państwa-miasta w Mezopotamii.

00:00:58.050 --> 00:01:01.690
Sargon był północnym Semitą
mówiącym po akadyjsku,

00:01:01.690 --> 00:01:06.132
więc stare miasta sumeryjskie z południa
widziały w nim obcego najeźdźcę.

00:01:06.132 --> 00:01:09.296
Żeby odzyskać niepodległość,
ciągle się buntowały,

00:01:09.296 --> 00:01:11.692
osłabiając nowo założoną dynastię.

NOTE Paragraph

00:01:11.692 --> 00:01:13.722
Żeby zmniejszyć przepaść międzykulturową

00:01:13.722 --> 00:01:16.832
Sargon mianował jedyną córkę Enheduannę

00:01:16.832 --> 00:01:20.242
arcykapłanką najważniejszej
świątyni w imperium.

00:01:20.242 --> 00:01:22.972
Kobiety z królewskich rodów
zwykle pełniły role religijne,

00:01:22.972 --> 00:01:27.542
więc nauczono ją czytać,
pisać po sumeryjsku i akadyjsku

00:01:27.542 --> 00:01:30.340
oraz liczyć.

NOTE Paragraph

00:01:30.340 --> 00:01:34.252
Pierwsze pismo w Sumerze
było systemem księgowania,

00:01:34.252 --> 00:01:39.117
umożliwiającym kupcom
komunikację na długich dystansach.

00:01:39.117 --> 00:01:43.937
System piktogramów
stał się pismem około 300 lat

00:01:43.937 --> 00:01:46.071
przed narodzinami Enheduanny.

00:01:46.071 --> 00:01:49.001
Zwano go pismem klinowym.

00:01:49.001 --> 00:01:54.304
Do pisania używano kawałka trzciny,
którym odciskano kliny w miękkiej glinie.

00:01:54.304 --> 00:01:56.154
Przed pojawieniem się Enheduanny

00:01:56.154 --> 00:02:00.011
pisma używano głównie
do spisywania transakcji,

00:02:00.011 --> 00:02:04.768
a nie oryginalnych prac
konkretnych autorów.

NOTE Paragraph

00:02:04.768 --> 00:02:09.571
Ur za czasów Enheduanny liczyło
34 000 ludzi, miało wąskie uliczki,

00:02:09.571 --> 00:02:13.591
wielopiętrowe domy z cegły,
spichlerze i system irygacji.

00:02:13.591 --> 00:02:17.496
Jako arcykapłanka Enheduanna
zarządzała miejskimi zapasami zboża,

00:02:17.496 --> 00:02:21.356
nadzorowała setki pracowników świątyni,
interpretowała objawienia senne,

00:02:21.356 --> 00:02:23.776
prowadziła comiesięczne
uroczystości w nów księżyca

00:02:23.776 --> 00:02:27.216
i rytuały z okazji równonocy.

NOTE Paragraph

00:02:27.216 --> 00:02:30.576
Enheduanna starała się
zjednoczyć starą kulturę sumeryjską

00:02:30.576 --> 00:02:32.846
z nowszą cywilizacją akadyjską.

00:02:32.846 --> 00:02:36.286
W tym celu napisała 42 hymny religijne

00:02:36.286 --> 00:02:38.616
łączące obie mitologie.

00:02:38.616 --> 00:02:41.886
Każdym z mezopotamskich miast
rządziło bóstwo opiekuńcze,

00:02:41.886 --> 00:02:46.146
więc jej hymny zadedykowano
bóstwom każdego większego miasta.

00:02:46.146 --> 00:02:49.986
Chwaliła miejską świątynię,
sławiła przymioty bogów

00:02:49.986 --> 00:02:54.251
i wyjaśniała relacje
między bogami w panteonie.

00:02:54.251 --> 00:02:58.276
W dziełach humanizowała
niedostępne bóstwa.

00:02:58.276 --> 00:03:03.608
Teraz bogowie cierpieli, walczyli,
kochali i odpowiadali na ludzkie wołanie.

NOTE Paragraph

00:03:03.608 --> 00:03:06.408
Jej najcenniejszy wkład w literaturę

00:03:06.408 --> 00:03:10.501
to poezja napisana do Isztar,
bogini wojny i pożądania,

00:03:10.501 --> 00:03:14.836
boskiej energii chaosu,
która rozświetla wszechświat.

00:03:14.836 --> 00:03:18.131
Isztar lubiła wszelkie
formy seksualnej ekspresji.

00:03:18.131 --> 00:03:22.301
Uważano ją za tak potężną,
że mogła przekraczać granicę płci,

00:03:22.301 --> 00:03:27.856
jak i jej ziemscy wysłannicy:
prostytutki, eunuchowie, transwestyci.

NOTE Paragraph

00:03:27.856 --> 00:03:33.406
Enheduanna umieściła Isztar
w panteonie jako najpotężniejsze bóstwo.

00:03:33.406 --> 00:03:38.317
Hymny do Isztar to pierwszy przypadek,
kiedy autor używa zaimka "ja",

00:03:38.317 --> 00:03:43.486
a tekst zgłębia intymne emocje.

NOTE Paragraph

00:03:43.486 --> 00:03:47.106
Po śmierci ojca Enheduanny, króla Sargona,

00:03:47.106 --> 00:03:51.118
generał wykorzystał
bezkrólewie i dokonał przewrotu.

00:03:51.118 --> 00:03:55.550
Jako wpływowy członek rodziny rządzącej
Enheduanna stała się celem ataku

00:03:55.550 --> 00:03:58.072
i została wygnana z Ur przez generała.

00:03:58.072 --> 00:04:02.118
Jej bratanek, legendarny
król Sumerów Naram-Sin

00:04:02.118 --> 00:04:07.108
stłumił powstanie, przywracając
ciotce funkcję arcykapłanki.

NOTE Paragraph

00:04:07.108 --> 00:04:11.753
Enheduanna służyła jako
arcykapłanka łącznie przez 40 lat.

00:04:11.753 --> 00:04:14.463
Po śmierci stała się półbóstwem,

00:04:14.463 --> 00:04:18.996
a jej poezję kopiowano, studiowano
i wystawiano w całym imperium

00:04:18.996 --> 00:04:21.181
przez ponad 500 lat.

00:04:21.181 --> 00:04:24.186
Jej wiersze wpłynęły na Biblię Hebrajską,

00:04:24.186 --> 00:04:27.336
eposy Homera i chrześcijańskie hymny.

00:04:27.336 --> 00:04:30.556
Spuścizna Enheduanny jest obecna

00:04:30.556 --> 00:04:33.296
na glinianych tabliczkach,
które przetrwały próbę czasu.