WEBVTT 00:00:06.795 --> 00:00:09.825 4.300 yıl önce antik Sümer'de 00:00:09.825 --> 00:00:15.643 Ur şehrindeki en güçlü insan uçsuz bucaksız çöle sürgün edildi. NOTE Paragraph 00:00:15.643 --> 00:00:17.753 Onun adı Enheduanna'ydı. 00:00:17.753 --> 00:00:22.410 Ay tanrısının baş rahibesi ve tarihin bilinen ilk yazarıydı. 00:00:22.410 --> 00:00:27.776 Sürgün edildiği tarihe kadar 42 ilahi ve 3 destansı şiir yazmıştı— 00:00:27.776 --> 00:00:30.956 Fakat onun Sümer'e bıraktığı etki bununla da sınırlı kalmadı. NOTE Paragraph 00:00:30.956 --> 00:00:34.700 Enheduanna, Sappho'dan 1700 yıl önce yaşamıştı, 00:00:34.700 --> 00:00:36.970 Homer'den ise 1.500 yıl önce, 00:00:36.970 --> 00:00:41.140 ve "ulusların babası" olarak bilinen Abraham'dan yaklaşık 500 yıl önce. 00:00:41.140 --> 00:00:45.800 Dicle ve Fırat nehirlerinin arasındaki bölgede; 00:00:45.800 --> 00:00:49.230 ilk şehir ve yüksek kültürlerin oluştuğu Mezopotamya'da dünyaya geldi. 00:00:49.230 --> 00:00:53.192 Babası, tarihteki ilk imparatorluğun kurucusu olan Büyük Sargon'du. 00:00:53.192 --> 00:00:58.190 Mezopotamya'daki bağımsız şehir devletlerini tek bayrak altında topladı. 00:00:58.190 --> 00:01:01.690 Sargon, Akad dilini konuşan kuzeyli bir Sami'ydi, 00:01:01.690 --> 00:01:06.132 ve güneydeki daha eski Sümer şehirleri onu yabancı bir istilacı olarak görüyordu. 00:01:06.132 --> 00:01:09.296 Sık sık bağımsızlıklarını geri kazanmak için ayaklanarak 00:01:09.296 --> 00:01:11.692 yeni hanedanlığı tehdit ettiler. NOTE Paragraph 00:01:11.692 --> 00:01:13.722 Kültürler arasında bir köprü kurmak için, 00:01:13.722 --> 00:01:17.822 Sargon, tek kızı olan Enheduanna'yı 00:01:17.822 --> 00:01:20.242 en önemli tapınağa baş rahibe olarak atadı. 00:01:20.242 --> 00:01:22.972 Hanedanlıktaki kadınlar dini rollere sahiptiler. 00:01:22.972 --> 00:01:27.542 Enheduanna, Sümerce ve Akadca dillerinde okuma-yazma 00:01:27.542 --> 00:01:30.340 ve matematiksel hesaplamalar yapmak için öğretim gördü. NOTE Paragraph 00:01:30.340 --> 00:01:34.252 Yazı, dünyada ilk olarak Sümer'de, bir muhasebe sistemi olarak başladı ve 00:01:34.252 --> 00:01:39.117 tüccarlar diğer ülkelerdeki tüccarlarla iletişim kurabilmeye başladılar. 00:01:39.117 --> 00:01:42.837 Defter tutmada kullanılan piktogram sistemi, 00:01:42.837 --> 00:01:46.071 Enheduanna'nın doğumundan yaklaşık 300 yıl önce yazıya dönüşmüştü. 00:01:46.071 --> 00:01:49.001 Çivi yazısı denilen bu ilk yazı şekli, 00:01:49.001 --> 00:01:54.304 kamış kalem yumuşak kile bastırılarak oluşturuluyordu. 00:01:54.304 --> 00:01:56.154 Enheduanna'ya kadar 00:01:56.154 --> 00:02:00.011 bu yazı tarzı bireysel yazarlara atfedilebilen orijinal eserlerdense 00:02:00.011 --> 00:02:04.768 genellikle defter tutma ve kopya çıkarma biçimini aldı. NOTE Paragraph 00:02:04.768 --> 00:02:09.571 Ur, dar sokakları olan, çok katlı tuğla evler, ambar 00:02:09.571 --> 00:02:13.591 ve sulama alanından oluşan 34 bin nüfuslu bir şehirdi. 00:02:13.591 --> 00:02:17.496 Baş rahibe olarak Enheduanna, şehir için tahıl depoluyordu, 00:02:17.496 --> 00:02:21.396 yüzlerce tapınak çalışanını yönetiyordu, kutsal rüyaları yorumluyordu, 00:02:21.396 --> 00:02:23.766 ve her ay, yeni ay festivaline başkanlık ediyor, 00:02:23.766 --> 00:02:27.216 ve ekinoksları kutlayan ayinleri yönetiyordu. NOTE Paragraph 00:02:27.216 --> 00:02:30.576 Enheduanna, eski Sümer kültürüyle yeni Akad medeniyetini 00:02:30.576 --> 00:02:32.846 birleştirmeyi amaç edinmişti. 00:02:32.846 --> 00:02:36.286 Bunun için, iki kültürün mitolojisini birleştirerek 00:02:36.286 --> 00:02:38.616 42 ilahi yazdı. 00:02:38.616 --> 00:02:41.886 Her Mezopotamya şehri bir tanrı tarafından yönetiliyordu. 00:02:41.886 --> 00:02:46.146 Bu yüzden, ilahiler, her büyük şehrin yönetici tanrısına adanmıştı. 00:02:46.146 --> 00:02:49.986 Enheduanna, şehirlerin tapınaklarını ve tanrının katkılarını övdü, 00:02:49.986 --> 00:02:54.251 panteonda tanrıların diğer tanrılarla ilişkilerini anlattı. 00:02:54.251 --> 00:02:58.276 Bir zamanlar hissiz olan tanrıları insanlaştırdı— 00:02:58.276 --> 00:03:01.905 artık tanrılar da acı çekiyor, savaşıyor ve seviyorlardı. NOTE Paragraph 00:03:01.905 --> 00:03:06.408 Enheduanna'nın yaptığı en değerli edebi katkı ise; 00:03:06.408 --> 00:03:10.501 evrene kıvılcım saçan kutsal ve kaotik bir enerjiye sahip olan, 00:03:10.501 --> 00:03:14.836 savaş ve tutku tanrıçası Inanna'ya yazdığı şiirdi. 00:03:14.836 --> 00:03:18.131 Inanna, her tür cinsel anlatımda övülmüş 00:03:18.131 --> 00:03:22.301 ve o kadar güçlü addedilmişti ki; fahişe, hadım ya da karşı cinsin 00:03:22.301 --> 00:03:27.856 kıyafetlerini giyen hizmetkarları gibi cinsiyet sınırlarını aştı. NOTE Paragraph 00:03:27.856 --> 00:03:33.406 Enheduanna Inanna'yı en güçlü tanrı olarak panteonun en tepesine yerleştirdi. 00:03:33.406 --> 00:03:38.317 Inanna'ya övgüleri; bir yazarın ilk kez "ben" zamirini kullandığı 00:03:38.317 --> 00:03:43.486 ve yazının derin ve özel duyguları aktarmak için bir araç olduğu bir ilktir. NOTE Paragraph 00:03:43.486 --> 00:03:47.106 Enheduanna'nın babası olan Kral Sargon'un ölümünden sonra, 00:03:47.106 --> 00:03:51.118 bir komutan iktidar boşluğundan faydalandı ve darbe yaptı. 00:03:51.118 --> 00:03:55.550 Hükümdar ailenin güçlü bir üyesi olduğundan Enheduanna hedefti 00:03:55.550 --> 00:03:58.072 ve komutan da onu Ur'dan sürgün etti. 00:03:58.072 --> 00:04:02.118 Yeğeni olan efsanevi Sümer kralı Naram-Sin 00:04:02.118 --> 00:04:07.148 nihayetinde ayaklanmayı durdurdu ve teyzesini yeniden baş rahibe yaptı. NOTE Paragraph 00:04:07.148 --> 00:04:11.753 Enheduanna toplamda 40 yıl boyunca baş rahibe olarak hizmet etti. 00:04:11.753 --> 00:04:14.463 Ölümünden sonra tanrısallaştı, 00:04:14.463 --> 00:04:18.996 ve şiirleri 500 yıldan fazla bir zaman kopyalandı, incelendi 00:04:18.996 --> 00:04:21.181 ve tüm imparatorlukta sergilendi. 00:04:21.181 --> 00:04:24.186 Şiirleri; Eski Ahit'i, 00:04:24.186 --> 00:04:27.336 Homer'in destanlarını ve Hristiyan ilahilerini etkiledi. 00:04:27.336 --> 00:04:30.556 Bugün hala Enheduanna'nın mirası, 00:04:30.556 --> 00:04:33.296 zamana yenik düşmeyen tabletlerde varlığını sürdürüyor.