0:00:06.795,0:00:09.825
4300 năm trước, [br]ở nền văn minh cổ đại Sumer,

0:00:09.825,0:00:15.643
người quyền lực nhất thành bang Ur[br]đã bị lưu đày đến nơi sa mạc hoang vu.

0:00:15.643,0:00:17.753
Tên cô ấy là Enheduanna.

0:00:17.753,0:00:22.410
Cô là nữ thượng tế của thần mặt trăng, [br]và là nhà văn đầu tiên trong lịch sử.

0:00:22.410,0:00:27.776
Tính đến thời gian bị lưu đày, cô đã viết [br]được 42 bản thánh ca và ba bài thơ sử thi.

0:00:27.776,0:00:30.956
Và Sumer còn chưa tìm được hết[br]tất cả các tác phẩm của cô.

0:00:30.956,0:00:34.700
Enheduanna sống vào [br]khoảng 1700 năm trước Sappho,

0:00:34.700,0:00:36.970
1500 năm trước Homer,

0:00:36.970,0:00:41.140
và khoảng 500 năm trước [br]tổ phụ Abraham trong Kinh Thánh.

0:00:41.140,0:00:45.800
Cô sinh ra ở vùng Lưỡng Hà, vùng đất [br]nằm giữa hai con sông Tigris và Euphrates,

0:00:45.800,0:00:49.230
nơi khai sinh nhiều thành bang[br]và văn hóa đầu tiên trên thế giới.

0:00:49.230,0:00:53.192
Cha cô chính là Sargon Đại đế, [br]hoàng đế đầu tiên trong lịch sử,

0:00:53.192,0:00:58.190
người đã chinh phục các thành bang ở vùng[br]Lưỡng Hà và thống nhất thành đế quốc.

0:00:58.190,0:01:01.690
Sargon là người Bắc Semit,[br]nói tiếng Akkad,

0:01:01.690,0:01:06.132
và các thành vùng Sumer ở phía nam[br]xem ông là kẻ xâm lược ngoại bang.

0:01:06.132,0:01:09.296
Họ thường nổi dậy tấn công[br]để giành lại độc lập,

0:01:09.296,0:01:11.692
làm lung lay triều đại mới của ông.

0:01:11.692,0:01:13.722
Đế gắn kết các thành bang lại với nhau,

0:01:13.722,0:01:17.822
Sargon phong con gái ông, [br]Enheduanna, thành nữ tư tế

0:01:17.822,0:01:20.242
tại đền thờ quan trọng nhất vương quốc.

0:01:20.242,0:01:22.972
Nữ hoàng gia thường [br]lo việc tôn giáo,

0:01:22.972,0:01:27.542
và cô còn được dạy đọc và viết [br]hai thứ tiếng: Sumer và Akkad,

0:01:27.542,0:01:30.340
và cả cách làm toán.

0:01:30.340,0:01:34.252
Chữ viết đầu tiên trên thế giới bắt nguồn[br]từ Sumer là một hệ thống tính toán,

0:01:34.252,0:01:39.117
giúp các thương nhân liên lạc [br]với nhau xuyên biên giới.

0:01:39.117,0:01:42.837
Chữ tượng hình của họ phát triển[br]thành một hệ thống chữ viết

0:01:42.837,0:01:46.071
vào khoảng 300 năm trước[br]khi Enheduanna sinh ra.

0:01:46.071,0:01:49.001
Cách viết đầu tiên này,[br]gọi là chữ hình nêm,

0:01:49.001,0:01:54.304
được viết lên đất sét ẩm bằng bút sậy [br]thành các kí tự hình nêm.

0:01:54.304,0:01:56.154
Nhưng đến thời Enheduanna,

0:01:56.154,0:02:00.011
thì chữ viết này chỉ dùng[br]cho việc lưu giữ và sao chép,

0:02:00.011,0:02:04.768
chứ chưa từng được dùng cho văn chương.

0:02:04.768,0:02:09.571
Ur là một thành phố cổ với 34000 người [br]sinh sống, với các con phố hẹp,

0:02:09.571,0:02:13.591
các căn nhà bằng gạch nhiều tầng, [br]kho thóc, và các con kênh.

0:02:13.591,0:02:17.496
Là nữ tư tế, Enheduanna có [br]quản lý việc tích trữ thóc của thành,

0:02:17.496,0:02:21.396
giám thị các nhân công ở đền thờ, [br]giải mã những giấc mơ thánh thiêng,

0:02:21.396,0:02:23.766
và chủ trì lễ hội trăng non hàng tháng

0:02:23.766,0:02:27.216
và các nghi lễ cho dịp[br]xuân phân và thu phân.

0:02:27.216,0:02:30.576
Enheduanna bắt đầu[br]hợp nhất văn hóa Sumer

0:02:30.576,0:02:32.846
với nền văn minh của người Akkad.

0:02:32.846,0:02:36.286
Để làm được điều đó,[br]cô viết nên 42 bản thánh ca

0:02:36.286,0:02:38.616
với thần thoại của cả hai nền văn hóa.

0:02:38.616,0:02:41.886
Mỗi thành bang vùng Lưỡng Hà [br]được bảo hộ bởi những vị thần

0:02:41.886,0:02:46.146
nên cô viết các bài thánh ca dành cho[br]các vị thần của những thành bang lớn.

0:02:46.146,0:02:49.986
Cô ca ngợi các vị thần, [br]những ngôi đền ở các thành bang,

0:02:49.986,0:02:54.251
và giảng giải cho người dân về mối quan hệ[br]giữa Thượng Để với các vị thần khác.

0:02:54.251,0:02:58.276
Trong các tác phẩm của mình,[br]cô đồng cảm với những vị thần từng hờ hững

0:02:58.276,0:03:03.608
giờ đây lại đau khổ, đấu tranh, yêu thương[br]và đáp ứng những van nài của nhân loại.

0:03:03.608,0:03:06.408
Tác phẩm có giá trị nhất của Enheduanna

0:03:06.408,0:03:10.501
là bài thơ viết về Inanna, [br]nữ thần chiến tranh và tham dục,

0:03:10.501,0:03:14.836
và là nguồn năng lượng hỗn mang[br]đã dựng nên vũ trụ.

0:03:14.836,0:03:18.131
Inanna say mê tất cả các thể loại[br]của hành vi tình dục

0:03:18.131,0:03:21.301
và bà quyền lực đến nỗi có thể vượt qua[br]cả ranh giới của giới tính,

0:03:21.301,0:03:24.406
cũng như những người tôn thờ bà.

0:03:24.406,0:03:27.856
Họ có thể là gái điếm,[br]hoạn quan, hay người mặc đồ ngược phái.

0:03:27.856,0:03:33.406
Enheduanna thờ phụng Inanna như [br]vị thần quyền năng nhất tất cả.

0:03:33.406,0:03:38.317
Bài thơ về Inanna của cô đánh dấu lần đầu [br]tiên một nhà văn sử dụng ngôi xưng "tôi,"

0:03:38.317,0:03:43.486
cũng như lần đầu một tác phẩm được dùng [br]để khám phá những cảm xúc riêng tư.

0:03:43.486,0:03:47.106
Sau khi Sargon Đại đế, [br]cha của Enheduanna, băng hà,

0:03:47.106,0:03:51.118
một vị tướng đã lợi dụng điều này [br]và thực hiện một cuộc đảo chính.

0:03:51.118,0:03:55.550
Vì là một thành viên quan trọng của [br]gia đình hoàng gia, Enheduanna bị nhắm tới

0:03:55.550,0:03:58.072
và vị tướng này lưu đày cô [br]ra khỏi thành Ur.

0:03:58.072,0:04:02.118
Cháu của cô, Naram-Sin, [br]vị vua vĩ đại người Sumer,

0:04:02.118,0:04:07.148
đã dập tan cuộc nổi dậy và phục hồi [br]chức danh nữ thượng tế cho cô.

0:04:07.148,0:04:11.753
Enheduanna đã giữ [br]chức vị này trong 40 năm.

0:04:11.753,0:04:14.463
Sau khi qua đời, cô được [br]một số người thờ phụng

0:04:14.463,0:04:18.996
và thơ của cô được sao chép, nghiên cứu[br]và trình diễn ở khắp Đế chế

0:04:18.996,0:04:21.181
trong suốt hơn 500 năm.

0:04:21.181,0:04:24.186
Thơ của cô có ảnh hưởng [br]đến Cựu Ước của người Do Thái,

0:04:24.186,0:04:27.336
sử thi Homer, và các [br]bài thánh ca của Kitô giáo.

0:04:27.336,0:04:30.556
Ngày nay, di sản của Enheduanna[br]vẫn còn đó,

0:04:30.556,0:04:33.296
trên các phiến đất sét [br]mãi trường tồn với thời gian.