WEBVTT

00:00:06.795 --> 00:00:09.825
4300 năm trước, 
ở nền văn minh cổ đại Sumer,

00:00:09.825 --> 00:00:15.643
người quyền lực nhất thành bang Ur
đã bị lưu đày đến nơi sa mạc hoang vu.

NOTE Paragraph

00:00:15.643 --> 00:00:17.753
Tên cô ấy là Enheduanna.

00:00:17.753 --> 00:00:22.410
Cô là nữ thượng tế của thần mặt trăng, 
và là nhà văn đầu tiên trong lịch sử.

00:00:22.410 --> 00:00:27.776
Tính đến thời gian bị lưu đày, cô đã viết 
được 42 bản thánh ca và ba bài thơ sử thi.

00:00:27.776 --> 00:00:30.956
Và Sumer còn chưa tìm được hết
tất cả các tác phẩm của cô.

NOTE Paragraph

00:00:30.956 --> 00:00:34.700
Enheduanna sống vào 
khoảng 1700 năm trước Sappho,

00:00:34.700 --> 00:00:36.970
1500 năm trước Homer,

00:00:36.970 --> 00:00:41.140
và khoảng 500 năm trước 
tổ phụ Abraham trong Kinh Thánh.

00:00:41.140 --> 00:00:45.800
Cô sinh ra ở vùng Lưỡng Hà, vùng đất 
nằm giữa hai con sông Tigris và Euphrates,

00:00:45.800 --> 00:00:49.230
nơi khai sinh nhiều thành bang
và văn hóa đầu tiên trên thế giới.

00:00:49.230 --> 00:00:53.192
Cha cô chính là Sargon Đại đế, 
hoàng đế đầu tiên trong lịch sử,

00:00:53.192 --> 00:00:58.190
người đã chinh phục các thành bang ở vùng
Lưỡng Hà và thống nhất thành đế quốc.

00:00:58.190 --> 00:01:01.690
Sargon là người Bắc Semit,
nói tiếng Akkad,

00:01:01.690 --> 00:01:06.132
và các thành vùng Sumer ở phía nam
xem ông là kẻ xâm lược ngoại bang.

00:01:06.132 --> 00:01:09.296
Họ thường nổi dậy tấn công
để giành lại độc lập,

00:01:09.296 --> 00:01:11.692
làm lung lay triều đại mới của ông.

NOTE Paragraph

00:01:11.692 --> 00:01:13.722
Đế gắn kết các thành bang lại với nhau,

00:01:13.722 --> 00:01:17.822
Sargon phong con gái ông, 
Enheduanna, thành nữ tư tế

00:01:17.822 --> 00:01:20.242
tại đền thờ quan trọng nhất vương quốc.

00:01:20.242 --> 00:01:22.972
Nữ hoàng gia thường 
lo việc tôn giáo,

00:01:22.972 --> 00:01:27.542
và cô còn được dạy đọc và viết 
hai thứ tiếng: Sumer và Akkad,

00:01:27.542 --> 00:01:30.340
và cả cách làm toán.

NOTE Paragraph

00:01:30.340 --> 00:01:34.252
Chữ viết đầu tiên trên thế giới bắt nguồn
từ Sumer là một hệ thống tính toán,

00:01:34.252 --> 00:01:39.117
giúp các thương nhân liên lạc 
với nhau xuyên biên giới.

00:01:39.117 --> 00:01:42.837
Chữ tượng hình của họ phát triển
thành một hệ thống chữ viết

00:01:42.837 --> 00:01:46.071
vào khoảng 300 năm trước
khi Enheduanna sinh ra.

00:01:46.071 --> 00:01:49.001
Cách viết đầu tiên này,
gọi là chữ hình nêm,

00:01:49.001 --> 00:01:54.304
được viết lên đất sét ẩm bằng bút sậy 
thành các kí tự hình nêm.

00:01:54.304 --> 00:01:56.154
Nhưng đến thời Enheduanna,

00:01:56.154 --> 00:02:00.011
thì chữ viết này chỉ dùng
cho việc lưu giữ và sao chép,

00:02:00.011 --> 00:02:04.768
chứ chưa từng được dùng cho văn chương.

NOTE Paragraph

00:02:04.768 --> 00:02:09.571
Ur là một thành phố cổ với 34000 người 
sinh sống, với các con phố hẹp,

00:02:09.571 --> 00:02:13.591
các căn nhà bằng gạch nhiều tầng, 
kho thóc, và các con kênh.

00:02:13.591 --> 00:02:17.496
Là nữ tư tế, Enheduanna có 
quản lý việc tích trữ thóc của thành,

00:02:17.496 --> 00:02:21.396
giám thị các nhân công ở đền thờ, 
giải mã những giấc mơ thánh thiêng,

00:02:21.396 --> 00:02:23.766
và chủ trì lễ hội trăng non hàng tháng

00:02:23.766 --> 00:02:27.216
và các nghi lễ cho dịp
xuân phân và thu phân.

NOTE Paragraph

00:02:27.216 --> 00:02:30.576
Enheduanna bắt đầu
hợp nhất văn hóa Sumer

00:02:30.576 --> 00:02:32.846
với nền văn minh của người Akkad.

00:02:32.846 --> 00:02:36.286
Để làm được điều đó,
cô viết nên 42 bản thánh ca

00:02:36.286 --> 00:02:38.616
với thần thoại của cả hai nền văn hóa.

00:02:38.616 --> 00:02:41.886
Mỗi thành bang vùng Lưỡng Hà 
được bảo hộ bởi những vị thần

00:02:41.886 --> 00:02:46.146
nên cô viết các bài thánh ca dành cho
các vị thần của những thành bang lớn.

00:02:46.146 --> 00:02:49.986
Cô ca ngợi các vị thần, 
những ngôi đền ở các thành bang,

00:02:49.986 --> 00:02:54.251
và giảng giải cho người dân về mối quan hệ
giữa Thượng Để với các vị thần khác.

00:02:54.251 --> 00:02:58.276
Trong các tác phẩm của mình,
cô đồng cảm với những vị thần từng hờ hững

00:02:58.276 --> 00:03:03.608
giờ đây lại đau khổ, đấu tranh, yêu thương
và đáp ứng những van nài của nhân loại.

NOTE Paragraph

00:03:03.608 --> 00:03:06.408
Tác phẩm có giá trị nhất của Enheduanna

00:03:06.408 --> 00:03:10.501
là bài thơ viết về Inanna, 
nữ thần chiến tranh và tham dục,

00:03:10.501 --> 00:03:14.836
và là nguồn năng lượng hỗn mang
đã dựng nên vũ trụ.

00:03:14.836 --> 00:03:18.131
Inanna say mê tất cả các thể loại
của hành vi tình dục

00:03:18.131 --> 00:03:21.301
và bà quyền lực đến nỗi có thể vượt qua
cả ranh giới của giới tính,

00:03:21.301 --> 00:03:24.406
cũng như những người tôn thờ bà.

00:03:24.406 --> 00:03:27.856
Họ có thể là gái điếm,
hoạn quan, hay người mặc đồ ngược phái.

NOTE Paragraph

00:03:27.856 --> 00:03:33.406
Enheduanna thờ phụng Inanna như 
vị thần quyền năng nhất tất cả.

00:03:33.406 --> 00:03:38.317
Bài thơ về Inanna của cô đánh dấu lần đầu 
tiên một nhà văn sử dụng ngôi xưng "tôi,"

00:03:38.317 --> 00:03:43.486
cũng như lần đầu một tác phẩm được dùng 
để khám phá những cảm xúc riêng tư.

NOTE Paragraph

00:03:43.486 --> 00:03:47.106
Sau khi Sargon Đại đế, 
cha của Enheduanna, băng hà,

00:03:47.106 --> 00:03:51.118
một vị tướng đã lợi dụng điều này 
và thực hiện một cuộc đảo chính.

00:03:51.118 --> 00:03:55.550
Vì là một thành viên quan trọng của 
gia đình hoàng gia, Enheduanna bị nhắm tới

00:03:55.550 --> 00:03:58.072
và vị tướng này lưu đày cô 
ra khỏi thành Ur.

00:03:58.072 --> 00:04:02.118
Cháu của cô, Naram-Sin, 
vị vua vĩ đại người Sumer,

00:04:02.118 --> 00:04:07.148
đã dập tan cuộc nổi dậy và phục hồi 
chức danh nữ thượng tế cho cô.

NOTE Paragraph

00:04:07.148 --> 00:04:11.753
Enheduanna đã giữ 
chức vị này trong 40 năm.

00:04:11.753 --> 00:04:14.463
Sau khi qua đời, cô được 
một số người thờ phụng

00:04:14.463 --> 00:04:18.996
và thơ của cô được sao chép, nghiên cứu
và trình diễn ở khắp Đế chế

00:04:18.996 --> 00:04:21.181
trong suốt hơn 500 năm.

00:04:21.181 --> 00:04:24.186
Thơ của cô có ảnh hưởng 
đến Cựu Ước của người Do Thái,

00:04:24.186 --> 00:04:27.336
sử thi Homer, và các 
bài thánh ca của Kitô giáo.

00:04:27.336 --> 00:04:30.556
Ngày nay, di sản của Enheduanna
vẫn còn đó,

00:04:30.556 --> 00:04:33.296
trên các phiến đất sét 
mãi trường tồn với thời gian.