WEBVTT

00:00:06.951 --> 00:00:10.881
Şizofreninin tanımlanması
üzerinden yüz yıldan fazla geçti

00:00:10.881 --> 00:00:13.850
fakat hâlâ kesin nedenlerini bilmiyoruz.

00:00:13.850 --> 00:00:18.770
Günümüzde halen en çok yanlış anlaşılan
ve yaftalanan hastalıklarından biridir.

00:00:18.770 --> 00:00:23.939
Semptomlarından, nedenlerine, tedavilere,
bildiklerimize bir göz atalım.

NOTE Paragraph

00:00:23.939 --> 00:00:26.819
Şizofreni bir sendrom sayılıyor,

00:00:26.819 --> 00:00:30.260
yani benzer semptomları
fakat değişen nedenleri olan

00:00:30.260 --> 00:00:33.960
bir takım bağlantılı
rahatsızlıkları da kapsayabilir.

00:00:33.960 --> 00:00:38.020
Şizofrenisi olan her bireyde
hafifçe farklı semptomlar vardır

00:00:38.020 --> 00:00:44.101
ve hafif kişilik değişimi, asabiyet 
veya alışılmadık düşüncelerin

00:00:44.101 --> 00:00:47.701
kademeli ilerlemesi gibi ilk belirtiler
kolayca gözden kaçabilir.

00:00:47.701 --> 00:00:51.760
Erkeklerde genelde yirmili yaşların
başında veya onlu yaşların sonunda,

00:00:51.760 --> 00:00:55.902
kadınlarda ise genelde yirmili yaşların
sonunda ve otuzlu yaşların başında görülen

00:00:55.902 --> 00:00:59.041
psikoz başlangıcı sonrasında
hastalara tanı konur.

00:00:59.041 --> 00:01:02.771
İlk psikoz görünümü, sanrı, halüsinasyon,

00:01:02.771 --> 00:01:06.162
konuşma ve davranışta bozulma
özelliklerini taşıyabilir.

00:01:06.162 --> 00:01:08.321
Bunlara pozitif semptomlar denir,

00:01:08.321 --> 00:01:10.851
yani şizofrenili bireylerde ortaya çıkar

00:01:10.851 --> 00:01:13.551
fakat genel nüfusta görülmezler.

00:01:13.551 --> 00:01:17.071
Şizofrenili bireylerin
çoklu kişiliğe sahip olması

00:01:17.071 --> 00:01:19.021
yaygın bir yanlış algıdır

00:01:19.021 --> 00:01:23.181
ancak bu semptomlar
diğer kişiliğin dışavurumundan çok,

00:01:23.181 --> 00:01:26.861
düşünce süreçlerindeki
bir aksaklığa işaret eder.

00:01:26.861 --> 00:01:29.791
Şizofreninin ayrıca
negatif semptomları da vardır,

00:01:29.791 --> 00:01:33.681
bunlar şizofrenili bireylerde
azalan özelliklerdir;

00:01:33.681 --> 00:01:37.566
motivasyon, duyguları ifade etme
veya konuşma gibi.

00:01:37.566 --> 00:01:41.646
Ayrıca bilişsel semptomlar da vardır;
konsantrasyon zorluğu,

00:01:41.646 --> 00:01:45.006
bilgi hatırlama 
ve karar vermede zorluk gibi.

NOTE Paragraph

00:01:45.006 --> 00:01:48.246
Peki psikoz başlangıcının nedenleri nedir?

00:01:48.246 --> 00:01:51.776
Bunun için tek bir neden yoktur
fakat katkı sağlayan

00:01:51.776 --> 00:01:54.866
genetik ve çevresel risk faktörlerinin
birleşimi vardır.

00:01:54.866 --> 00:02:00.001
Şizofreni, psikiyatrik hastalıkların bazı
en güçlü genetik bağlantılarına sahiptir.

00:02:00.001 --> 00:02:03.561
İnsanların yaklaşık %1'inde
şizofreni olsa da

00:02:03.561 --> 00:02:08.181
şizofrenili bireylerin çocukları
veya kardeşlerinde hastalığın gelişmesi

00:02:08.181 --> 00:02:09.991
on kat daha olasıdır

00:02:09.991 --> 00:02:13.042
ve şizofrenili bir bireyin
tek yumurta ikizinin

00:02:13.042 --> 00:02:16.232
etkilenme olasılığı %40'dır.

00:02:16.232 --> 00:02:19.402
Çoğu kez, şizofrenili bireylerin
birinci derece akrabaları

00:02:19.402 --> 00:02:23.252
hastalıkla bağlantılı özelliklerin
daha ılımlı biçimlerini sergileyebilir

00:02:23.252 --> 00:02:26.502
fakat tedavi gerektiren
bir boyutta değildir.

00:02:26.502 --> 00:02:29.222
Birden fazla gen neredeyse kesin rol oynar

00:02:29.222 --> 00:02:32.742
ama sayısını veya hangileri
olduğunu bilmiyoruz.

NOTE Paragraph

00:02:32.742 --> 00:02:37.700
Erken bebeklik döneminde belirli virüslere
maruz kalmak gibi çevresel faktörler de

00:02:37.700 --> 00:02:41.520
bireyin şizofreni geliştirme olasılığını

00:02:41.520 --> 00:02:45.213
veya esrar dahil bazı uyuşturucuları
kullanma olasılığını artırabilir

00:02:45.213 --> 00:02:47.882
ve bu, yüksek derecede duyarlı bireylerde

00:02:47.882 --> 00:02:50.371
psikoz başlangıcını tetikleyebilir.

00:02:50.371 --> 00:02:53.163
Bu faktörler herkesi
aynı biçimde etkilemez.

00:02:53.163 --> 00:02:55.663
Çok düşük genetik riski olanlarda

00:02:55.663 --> 00:02:58.997
çevresel risk faktörlerine maruz kalmak

00:02:58.997 --> 00:03:01.567
şizofreni gelişimine yol açmaz;

00:03:01.567 --> 00:03:07.768
çok yüksek riskli bireyler için,
hafif ek riskler sonucu değiştirebilir.

NOTE Paragraph

00:03:07.768 --> 00:03:12.441
Şizofreniyi tedavi eden antipsikotik
ilaçlar, araştırmacıların geriye dönerek

00:03:12.441 --> 00:03:16.946
beyindeki rahatsızlığın
izini sürmelerinde yardımcı oldu.

00:03:16.946 --> 00:03:20.886
Geleneksel antipsikotikler
dopamin reseptörlerini durdurur.

00:03:20.886 --> 00:03:24.403
Belirli beyin yollarındaki
aşırı dopaminle bağlantılı olan

00:03:24.403 --> 00:03:28.783
pozitif semptomları azaltmada
çok etkili olabilirler.

00:03:28.783 --> 00:03:32.059
Fakat aynı ilaçlar negatif semptomları
daha da kötüleştirebilir

00:03:32.059 --> 00:03:35.637
ve şizofreninin negatif semptomlarının
beynin diğer bölgelerindeki dopaminin

00:03:35.637 --> 00:03:39.387
çok az olması ile bağlantılı
olabileceği sonucuna ulaştık.

00:03:39.387 --> 00:03:42.787
Şizofrenili bazı bireylerde
sinirsel doku kaybı görülür

00:03:42.787 --> 00:03:47.277
ve bu körelmenin, hastalıktan mı
yoksa ilacın tetiklediği sinyal baskılama

00:03:47.277 --> 00:03:50.581
sonucunda mı oluştuğu belirsizdir.

00:03:50.581 --> 00:03:55.092
Neyse ki dopamine ek olarak
serotonin gibi yeni nesil antipsikotikler

00:03:55.092 --> 00:03:59.089
birden çok sinir taşıyıcısını hedef alarak

00:03:59.089 --> 00:04:02.113
bu sorunların bazılarına
cevap vermeyi amaçlıyor.

00:04:02.113 --> 00:04:07.112
Bütün semptomlardan tek bir taşıyıcı
sistemin sorumlu olmadığı açıktır

00:04:07.112 --> 00:04:10.652
ve bu ilaçlar beyin ve vücuttaki
sinyalleri etkilediği için

00:04:10.652 --> 00:04:14.179
kilo alma gibi yan etkileri de olabilir.

NOTE Paragraph

00:04:14.179 --> 00:04:18.655
Bu komplikasyonlara rağmen 
antipsikotikler çok etkili olabilir,

00:04:18.655 --> 00:04:21.925
özellikle de
bilişsel davranışçı terapi gibi

00:04:21.925 --> 00:04:24.259
diğer tedavilerle
birlikte yapıldıkları zaman.

00:04:24.259 --> 00:04:28.529
Elektroşok tedavisi
nispeten kısa süreli rahatlama sağlar,

00:04:28.529 --> 00:04:31.381
ayrıca özellikle diğer seçenekler
başarısız olduğunda

00:04:31.381 --> 00:04:34.129
etkili bir tedavi olarak
yeniden gündeme gelmektedir.

00:04:34.129 --> 00:04:37.629
Erken müdahale de
son derece önemlidir.

00:04:37.629 --> 00:04:40.689
Aylar veya yıllar boyu
tedavi edilmeyen psikozlarda

00:04:40.689 --> 00:04:45.179
belirli psikozlar
bireyin kişiliğine yerleşebilir.

00:04:45.179 --> 00:04:49.130
Fakat bu tanının getirdiği
canavarlaştırma yaftası

00:04:49.130 --> 00:04:51.869
bireylerin yardım istemesine
engel olabilir.

00:04:51.869 --> 00:04:55.499
Şizofrenili bireylerin genelde
tehlikeli oldukları düşünülür

00:04:55.499 --> 00:04:58.169
fakat aslında suç işlemekten ziyade

00:04:58.169 --> 00:05:01.019
şiddet kurbanı olmaları daha olasıdır.

00:05:01.019 --> 00:05:04.389
Uygun tedavi, şizofreniyle bağlantılı
şiddet olasılığını

00:05:04.389 --> 00:05:06.719
azaltmada yardımcı olabilir.

NOTE Paragraph

00:05:06.719 --> 00:05:11.269
Bu yüzden eğitim, hastalar,
aileleri ve çevreleri için,

00:05:11.269 --> 00:05:15.730
yaftayı silmeye yardımcı olur
ve tedaviye erişimi artırır.