WEBVTT

00:00:06.951 --> 00:00:10.881
Bệnh tâm thần phân liệt được xác định
từ hơn một thế kỷ trước,

00:00:10.881 --> 00:00:13.850
nhưng ta vẫn chưa biết rõ
nguyên nhân căn bệnh.

00:00:13.850 --> 00:00:18.770
Ngày nay nó là một trong số
những căn bệnh bị kì thị và hiểu lầm nhất.

00:00:18.770 --> 00:00:23.939
Hãy cùng điểm qua những gì ta đã biết - từ
triệu chứng đến nguyên nhân và điều trị.

NOTE Paragraph

00:00:23.939 --> 00:00:26.819 line:1
Tâm thần phân liệt
được xem là một hội chứng,

00:00:26.819 --> 00:00:30.260 line:1
tức là nó có thể bao gồm nhiều
dạng rối loạn liên quan

00:00:30.260 --> 00:00:33.960 line:1
có triệu chứng giống nhau
nhưng nguyên nhân khác nhau.

00:00:33.960 --> 00:00:38.020 line:1
Những người mắc bệnh tâm thần phân liệt
có triệu chứng hơi khác nhau,

00:00:38.020 --> 00:00:44.101 line:1
và những dấu hiệu đầu tiên dễ bị bỏ qua
như sự thay đổi tính cách nhẹ, cau có hơn,

00:00:44.101 --> 00:00:47.701 line:1
hoặc dần hình thành
các lối suy nghĩ bất thường.

00:00:47.701 --> 00:00:51.760
Bệnh nhân thường được chuẩn đoán
sau đợt rối loạn khởi phát đầu tiên,

00:00:51.760 --> 00:00:55.902
thường xảy ra vào giai đoạn thiếu niên
hoặc đầu tuổi 20 đối với nam giới

00:00:55.902 --> 00:00:59.041
và giai đoạn cuối tuổi 20
hoặc đầu tuổi 30 đối với nữ giới.

00:00:59.041 --> 00:01:03.611
Đợt rối loạn đầu tiên có thể bao gồm
hoang tưởng, ảo giác,

00:01:03.611 --> 00:01:06.162
và hành vi, lời nói hỗn loạn.

00:01:06.162 --> 00:01:08.321
Đó được gọi là triệu chứng dương tính,

00:01:08.321 --> 00:01:10.851
chỉ xuất hiện ở người mắc bệnh
tâm thần phân liệt

00:01:10.851 --> 00:01:13.551
và không có ở người thường nói chung.

00:01:13.551 --> 00:01:17.071
Nhiều người lầm tưởng là
bệnh nhân tâm thần phân liệt

00:01:17.071 --> 00:01:18.811
có đa nhân cách,

00:01:18.811 --> 00:01:23.181
nhưng các triệu chứng cho thấy 
sự ngắt đoạn trong quá trình tư duy,

00:01:23.181 --> 00:01:26.751
chứ không phải sự hình thành
nhân cách mới.

00:01:26.751 --> 00:01:29.791
Tâm thần phân liệt cũng có những
triệu chứng âm tính,

00:01:29.791 --> 00:01:33.681
đó là sự thiếu hụt một số phản ứng
ở bệnh nhân tâm thần phân liệt,

00:01:33.681 --> 00:01:37.566
như thiếu động lực,
khó bộc lộ cảm xúc hoặc giao tiếp.

00:01:37.566 --> 00:01:41.646
Ngoài ra còn có các triệu chứng nhận thức,
như là khó tập trung,

00:01:41.646 --> 00:01:45.006
khó ghi nhớ thông tin
và thiếu quyết đoán.

NOTE Paragraph

00:01:45.006 --> 00:01:48.246
Vậy nguyên nhân của
chứng rối loạn này là gì?

00:01:48.246 --> 00:01:51.466
Có khả năng không chỉ có một nguyên nhân,
mà do nhiều yếu tố

00:01:51.466 --> 00:01:54.546
về di truyền và môi trường tạo thành.

00:01:54.546 --> 00:02:00.001
Tâm thần phân liệt là một trong các bệnh
tâm thần di truyền liên kết gen bền nhất.

00:02:00.001 --> 00:02:03.801
Mặc dù chỉ khoảng 1% dân số
mắc bệnh tâm thần phân liệt,

00:02:03.801 --> 00:02:08.241
người có anh, chị, em mắc bệnh
tâm thần phân liệt sẽ có nguy cơ mắc bệnh

00:02:08.241 --> 00:02:09.841
cao gấp mười lần,

00:02:09.841 --> 00:02:13.342
và nếu một người trong cặp
sinh đôi cùng trứng bị tâm thần phân liệt

00:02:13.342 --> 00:02:16.232
người còn lại sẽ có 40% nguy cơ mắc bệnh.

00:02:16.232 --> 00:02:19.402
Thông thường, gia đình ruột thịt
của người mắc bệnh

00:02:19.402 --> 00:02:23.252
sẽ biểu lộ một số đặc điểm liên quan
đến chứng rối loạn này ở mức độ nhẹ

00:02:23.252 --> 00:02:26.252
nhưng không đến mức cần chữa trị.

00:02:26.252 --> 00:02:29.222
Có nhiều gen gần như chắc chắn
là nguyên nhân gây bệnh,

00:02:29.222 --> 00:02:32.742
nhưng ta không biết có bao nhiêu gen,
và là những gen nào.

NOTE Paragraph

00:02:32.742 --> 00:02:37.700
Yếu tố môi trường như 
tiếp xúc một số virus khi còn sơ sinh

00:02:37.700 --> 00:02:41.780
sẽ gia tăng nguy cơ mắc bệnh
tâm thần phân liệt,

00:02:41.780 --> 00:02:45.213
và việc sử dụng một số chất kích thích,
bao gồm cần sa,

00:02:45.213 --> 00:02:47.342
có thể kích hoạt đợt rối loạn đầu tiên

00:02:47.342 --> 00:02:50.161
ở người nhạy cảm với chất kích thích.

00:02:50.161 --> 00:02:53.163
Những yếu tố này không ảnh hưởng
mọi người như nhau.

00:02:53.163 --> 00:02:55.663
Với người ít nguy cơ di truyền,

00:02:55.663 --> 00:02:58.997
dù có tiếp xúc với
bao nhiêu yếu tố trên đi nữa

00:02:58.997 --> 00:03:01.567
cũng không khiến họ bị tâm thần phân liệt;

00:03:01.567 --> 00:03:07.768
Còn với người có nguy cơ di truyền cao, 
chỉ tiếp xúc ít cũng rất nguy hiểm.

NOTE Paragraph

00:03:07.768 --> 00:03:12.441
Thuốc chống loạn thần để chữa bệnh này
đã giúp các nhà nghiên cứu

00:03:12.441 --> 00:03:16.946
quay về xuất phát điểm để tìm ra
đặc trưng căn bệnh từ bộ não.

00:03:16.946 --> 00:03:20.886
Thuốc chống loạn thần truyền thống
ngăn cản thụ thể hấp thu dopamin.

00:03:20.886 --> 00:03:24.403
Thuốc hiệu quả đối với việc
giảm thiểu các triệu chứng dương tính,

00:03:24.403 --> 00:03:28.663
vì triệu chứng dương tính liên quan đến sự
thừa dopamin ở một số đường dẫn thần kinh.

00:03:28.663 --> 00:03:32.199
Nhưng loại thuốc này cũng có thể
làm triệu chứng âm tính chuyển biến xấu,

00:03:32.199 --> 00:03:35.637
và ta đã phát hiện triệu chứng âm tính
có thể liên quan tới

00:03:35.637 --> 00:03:39.387
sự thiếu hụt dopamin ở một số vùng não bộ.

00:03:39.387 --> 00:03:42.787
Một số bệnh nhân tâm thần phân liệt
bị suy giảm mô thần kinh,

00:03:42.787 --> 00:03:47.277
và sự teo giảm này vẫn chưa được
xác định là do mắc bệnh

00:03:47.277 --> 00:03:50.581
hay là do sự kìm hãm dẫn truyền thần kinh
khi sử dụng thuốc.

00:03:50.581 --> 00:03:55.092
May thay, nhiều loại
thuốc chống loạn thần mới đang giải quyết

00:03:55.092 --> 00:03:59.089
một số vấn đề trên bằng việc tập trung vào
nhiều chất dẫn truyền thần kinh,

00:03:59.089 --> 00:04:02.113
như là serotonin thay vì chỉ dopamin.

00:04:02.113 --> 00:04:07.112
Rõ ràng là không đường dẫn truyền riêng lẻ
nào có thể gây ra hết mọi triệu chứng,

00:04:07.112 --> 00:04:10.652
và vì các loại thuốc này
ảnh hưởng đến toàn não bộ và cơ thể,

00:04:10.652 --> 00:04:14.179
nên chúng sẽ có
tác dụng phụ như tăng cân.

NOTE Paragraph

00:04:14.179 --> 00:04:18.655
Dẫu vậy, thuốc chống loạn thần
sẽ rất hiệu quả,

00:04:18.655 --> 00:04:21.675
nhất là khi kết hợp với
các biện pháp chữa trị khác

00:04:21.675 --> 00:04:24.259
như liệu pháp nhận thức hành vi.

00:04:24.259 --> 00:04:28.529
Liệu pháp sốc điện,
tuy chỉ mang hiệu quả tạm thời,

00:04:28.529 --> 00:04:31.381
nhưng cũng đang được tái áp dụng
như một biện pháp hiệu quả,

00:04:31.381 --> 00:04:34.129
nhất là khi các biện pháp khác
không thành công.

00:04:34.129 --> 00:04:37.629
Việc can thiệp từ sớm
cũng rất quan trọng.

00:04:37.629 --> 00:04:40.689
Sau nhiều tháng hoặc nhiều năm
không chữa các rối loạn,

00:04:40.689 --> 00:04:45.179
một vài rối loạn sẽ ăn sâu vào
tính cách của bệnh nhân.

00:04:45.179 --> 00:04:49.130
Ấy vậy mà sự dè bỉu thiếu nhân tính
mỗi khi nhắc đến căn bệnh này

00:04:49.130 --> 00:04:51.869
có thể khiến người bệnh
e ngại tìm kiếm sự giúp đỡ.

00:04:51.869 --> 00:04:55.499
Bệnh nhân tâm thần phân liệt
thường bị cho là mối nguy hại,

00:04:55.499 --> 00:04:59.209
nhưng thật chất họ thường là
những nạn nhân chịu sự bạo lực

00:04:59.209 --> 00:05:01.019
hơn là những phạm nhân.

00:05:01.019 --> 00:05:04.389
Và sự chữa trị phù hợp có thể
giảm thiểu nguy cơ bạo lực

00:05:04.389 --> 00:05:06.719
liên quan đến tâm thần phân liệt.

NOTE Paragraph

00:05:06.719 --> 00:05:11.269
Vì vậy mà sự giáo dục - cho bệnh nhân,
gia đình và cộng đồng của bệnh nhân -

00:05:11.269 --> 00:05:15.292
sẽ giúp xóa bỏ sự dè bỉu
và nâng cao khả năng được điều trị.