0:00:00.500,0:00:02.440
Bir elementin sahib olduğu proton sayı ilə

0:00:02.440,0:00:04.350
təyin olunduğunu bilirik.

0:00:04.350,0:00:05.401
Məsələn, kalium.

0:00:05.401,0:00:07.150
Elementlərin dövri cədvəlinə baxırıq.

0:00:07.150,0:00:09.700
Məndə bunun bütün cədvəlinin deyil,

0:00:09.700,0:00:10.720
bir hissəsinin görüntüsü var.

0:00:10.720,0:00:12.920
Kaliumun 19 protonu var.

0:00:12.920,0:00:14.360
Və bunu belə yaza bilərdik.

0:00:14.360,0:00:15.818
Və bu bir az əhəmiyyətsizdir.

0:00:15.818,0:00:18.280
Kalium varsa atomun 19 proton olduğunu bilirik.

0:00:18.280,0:00:20.720
Bir atomun 19 protonu varsa

0:00:20.720,0:00:23.260
kalium olacağını bilirik.

0:00:23.260,0:00:28.920
İndi biz də bilirik ki, müəyyən bir elementin

0:00:28.920,0:00:31.260
bütün atomlarında eyni sayda neytron yoxdur.

0:00:31.260,0:00:33.340
Və müəyyən bir element haqqında danışarkən, x

0:00:33.340,0:00:35.070
lakin onun fərqli sayda neytronları olur,

0:00:35.070,0:00:37.640
onları həmin elementin izotopları adlandırırıq.

0:00:37.640,0:00:40.930
Məsələn, kalium tam 20 neytron ehtiva edən

0:00:40.930,0:00:43.980
bir formada ola bilər.

0:00:43.980,0:00:45.230
Və buna kalium-39 deyirik.

0:00:48.190,0:00:50.760
39, bu atom kütlə sayı, 19 proton

0:00:50.760,0:00:56.710
və 20 neytronun cəmidir.

0:00:56.710,0:00:59.780
Və bu, əslində ən çox görülən kalium izotopudur.

0:00:59.780,0:01:03.360
Bu, dünyada tapacağınız kaliumun

0:01:03.360,0:01:08.760
93,3%-ni təşkil edir.

0:01:08.760,0:01:12.040
İndi kaliumun digər izotoplarından bir neçəsi.

0:01:12.040,0:01:14.240
Kalium da var - və bir daha K yazılır

0:01:14.240,0:01:16.490
və 19 bir az artıqdır -

0:01:16.490,0:01:18.530
sizdə də kalium-41 var.

0:01:18.530,0:01:20.460
Yəni bunun 22 neytronu olardı.

0:01:20.460,0:01:22.580
22 və 19-un cəmi 41-dir.

0:01:22.580,0:01:28.180
Bu, planetdəki kaliumun təxminən 6.7% -ni təşkil edir.

0:01:28.180,0:01:30.550
Və sonra kalium-40 adlanan çox az

0:01:30.550,0:01:33.890
kalium izotopunuz var.

0:01:33.890,0:01:38.030
Kalium-40-da 21 neytron var.

0:01:38.030,0:01:40.380
Və bu həddindən çox azdır.

0:01:40.380,0:01:46.010
Bütün kaliumun yalnız 0,0117% -ni təşkil edir.

0:01:46.010,0:01:48.590
Ancaq bu da bizim üçün köhnə və xüsusən də

0:01:48.590,0:01:51.350
köhnə vulkanik qayaların tarixləşməsi baxımından

0:01:51.350,0:01:56.490
maraqlı olan kalium izotopudur.

0:01:56.490,0:01:59.680
Gördüyümüz kimi, köhnə vulkanik süxuru

0:01:59.680,0:02:01.530
tarixləndirdiyimiz zaman digər qaya növləri və ya

0:02:01.530,0:02:03.810
köhnə vulkanik qaya arasında qalmış ola biləcək digər

0:02:03.810,0:02:06.900
fosil növləri ilə tanış olmağınıza imkan verir.

0:02:06.900,0:02:10.570
Beləliklə, burada kalium-40 ilə bağlı həqiqətən maraqlı olan

0:02:10.570,0:02:15.192
onun 1,25 milyard il yarım ömrünə sahib olmasıdır.

0:02:15.192,0:02:17.400
Buna görə bunun yaxşı tərəfi, karbon-14-ün əksinə olaraq,

0:02:17.400,0:02:19.950
həqiqətən, həqiqətən, həqiqətən köhnə

0:02:19.950,0:02:21.520
şeylər üçün istifadə edilə bilər.

0:02:21.520,0:02:27.160
Və hər 1,25 milyard ildən bir - bunu belə yazım,

0:02:27.160,0:02:32.660
bu onun yarı ömrüdür - buna görə verilən istənilən

0:02:32.660,0:02:36.460
nümunənin 50% -i çürümüş olacaqdır.

0:02:36.460,0:02:40.785
Və 11% -i argon-40-a ayrılacaq.

0:02:45.880,0:02:47.530
Beləliklə, argon buradadır.

0:02:47.530,0:02:49.690
Onun 18 protonu var.

0:02:49.690,0:02:51.960
Beləliklə, argon-40-a parçalandığını düşündüyünüzdə

0:02:51.960,0:02:54.050
bir proton itirdiyini, ancaq eyni kütlə sayına

0:02:54.050,0:02:56.060
sahib olduğunu görürsünüz.

0:02:56.060,0:02:59.640
Beləliklə, protonlardan biri bir şəkildə neytrona çevrilməlidir.

0:02:59.640,0:03:02.240
Və əslində daxili elektronlardan birini tutur və

0:03:02.240,0:03:03.827
sonra başqa şeylər buraxır və bunun bütün

0:03:03.827,0:03:05.660
kvant fizikasına girməyəcəyəm,

0:03:05.660,0:03:07.380
amma argon-40-a çevrilir.

0:03:07.380,0:03:12.686
Və 89% -i kalsium-40-a çevrilir.

0:03:12.686,0:03:15.060
Və burada dövrü cədvəldə kalsiumun 20 protona

0:03:15.060,0:03:16.480
sahib olduğunu görürsünüz.

0:03:16.480,0:03:18.760
Yəni bu, neytronlardan birinin protona

0:03:18.760,0:03:20.287
çevrildiyi bir vəziyyətdir.

0:03:20.287,0:03:22.120
Bu, protonlardan birinin neytrona

0:03:22.120,0:03:23.710
çevrildiyi bir vəziyyətdir.

0:03:23.710,0:03:25.640
Bizim üçün ,həqiqətən, maraqlı olan

0:03:25.640,0:03:29.520
budur bu hissədədir.

0:03:29.520,0:03:32.170
Arqonla əlaqəli xoşagələn şey və kimyavi elementlər cədvəlində

0:03:32.170,0:03:36.150
bunun nəcib bir qaz olması, təsirsiz olmasıdır.

0:03:36.150,0:03:39.230
Beləliklə, maye vəziyyətdə olan bir şeyə

0:03:39.230,0:03:42.310
yerləşdirildikdə, sadəcə köpüklənəcəkdir.

0:03:42.310,0:03:46.160
Heç bir şeyə bağlanmır və buna görə yalnız

0:03:46.160,0:03:48.950
köpüklənəcək və atmosferə çıxacaq.

0:03:48.950,0:03:50.990
Bütün bu vəziyyətdə maraqlı olan bir şey,vulkan püskürməsi

0:03:50.990,0:03:54.950
zamanı nələrin baş verdiyini təsəvvür etməkdir.

0:03:54.950,0:03:57.410
İcazə verin burada bir vulkan çəkim.

0:03:57.410,0:04:00.670
Yəni deyək ki, bu bizim vulkanımızdır.

0:04:00.670,0:04:04.160
Və keçmişdə bir müddət püskürür.

0:04:04.160,0:04:08.795
Beləliklə, partlayır və bütün bu axan lavaya sahibsiniz.

0:04:12.730,0:04:16.070
Bu lavanın tərkibində bir az kalium-40 olacaqdır.

0:04:16.070,0:04:17.779
Və əslində artıq bir miqdarda

0:04:17.779,0:04:18.805
argon-40 ehtiva edəcəkdir.

0:04:22.570,0:04:24.410
Ancaq argon-40-ın gözəl yanı

0:04:24.410,0:04:27.600
lava halında olanda, maye halında -

0:04:27.600,0:04:30.400
gəlin bu lavanı burada təsəvvür edək.

0:04:30.400,0:04:33.890
Burda bir dəstə şey var.

0:04:37.080,0:04:39.020
Mən kalium-40 edəcəyəm.

0:04:39.020,0:04:41.600
Və bunu hələ istifadə etmədiyim bir rəngdə edim.

0:04:41.600,0:04:44.010
Kalium-40-ı bənövşəyi-qırmızı rəngdə edəcəyəm.

0:04:44.010,0:04:48.090
İçərisində bir az kalium-40 olacaq.

0:04:48.090,0:04:49.090
Bəlkə də bunu bitirdim.

0:04:49.090,0:04:50.940
Bu, çox az izotopdur.

0:04:50.940,0:04:53.040
Ancaq içərisində bir az kalium-40 olacaq.

0:04:53.040,0:05:01.280
Və onsuz da bunun kimi bir argon-40 ola bilər.

0:05:01.280,0:05:03.187
Ancaq argon-40 nəcib bir qazdır.

0:05:03.187,0:05:04.520
Heç bir şey bağlamayacaq.

0:05:04.520,0:05:06.980
Və bu lava maye vəziyyətdə olarkən,

0:05:06.980,0:05:10.090
köpüklənə biləcək.

0:05:10.090,0:05:11.420
Yalnız yuxarıya doğru axacaq.

0:05:11.420,0:05:12.640
İstiqrazı yoxdur.

0:05:12.640,0:05:14.687
Və yalnız buxarlanacaq.

0:05:14.687,0:05:15.770
Mən buxarlanma deməməliyəm.

0:05:15.770,0:05:17.720
Heç bir şeyə yapışmadığından,

0:05:17.720,0:05:19.460
maye vəziyyətdə olduğumuzda

0:05:19.460,0:05:24.990
köpüklənəcək və bir şəkildə sızacaq.

0:05:24.990,0:05:26.820
Bununla əlaqədar həqiqətən maraqlı olan şey,

0:05:26.820,0:05:28.778
bu vulkan püskürmələri baş verdikdə və

0:05:28.778,0:05:32.900
bu argon-40 sızdıqda,

0:05:32.900,0:05:38.490
bu lava magmatik qayaya sərtləşir və mən

0:05:38.490,0:05:42.230
o magmatik qayanı fərqli bir rəngə çevirəcəyəm.

0:05:42.230,0:05:45.910
Arqon-40-ın hamısı vulkanik qayaya

0:05:45.910,0:05:49.360
çevrilib yox olacaq.

0:05:49.360,0:05:50.960
Artıq orada olmayacaq.

0:05:50.960,0:05:53.680
Ən gözəl şey isə bu vulkanik hadisənin,

0:05:53.680,0:05:55.800
bu qayanın mayeyə çevrilməsinin onu bir növ yenidən

0:05:55.800,0:05:58.600
orada argon-40 miqdarını qurmasıdır.

0:05:58.600,0:06:01.310
Sonra burada yalnız kalium-40 ilə qalacaqsınız.

0:06:04.281,0:06:06.280
Bu səbəbdən argon-40 daha maraqlıdır,

0:06:06.280,0:06:09.317
çünki kalsium-40 mütləq sızmayacaq.

0:06:09.317,0:06:11.400
Və burada kalsium-40 ola bilər.

0:06:11.400,0:06:12.775
Yəni mütləq sızmayacaq.

0:06:12.775,0:06:15.010
Ancaq argon-40 sızacaq.

0:06:15.010,0:06:16.560
Yəni bir növ yenidən qurur.

0:06:16.560,0:06:19.275


0:06:21.865,0:06:23.240


0:06:23.240,0:06:27.580


0:06:27.580,0:06:28.980


0:06:28.980,0:06:32.850


0:06:32.850,0:06:35.840


0:06:40.380,0:06:44.980


0:06:44.980,0:06:51.542


0:06:51.542,0:06:54.350


0:06:54.350,0:06:57.450


0:06:57.450,0:07:02.675


0:07:08.230,0:07:12.190


0:07:12.190,0:07:14.709


0:07:14.709,0:07:17.250


0:07:17.250,0:07:19.760


0:07:19.760,0:07:22.670


0:07:22.670,0:07:25.560


0:07:25.560,0:07:28.920


0:07:28.920,0:07:30.720


0:07:30.720,0:07:36.170


0:07:36.170,0:07:40.580


0:07:40.580,0:07:43.650


0:07:43.650,0:07:49.150


0:07:49.150,0:07:52.940


0:07:52.940,0:07:56.425


0:07:56.425,0:07:57.800


0:07:57.800,0:08:00.840


0:08:00.840,0:08:03.330


0:08:03.330,0:08:05.902


0:08:05.902,0:08:07.360


0:08:07.360,0:08:09.140


0:08:09.140,0:08:11.111


0:08:11.111,0:08:12.610


0:08:12.610,0:08:15.110


0:08:15.110,0:08:18.179


0:08:18.179,0:08:20.720


0:08:20.720,0:08:22.220


0:08:22.220,0:08:25.520


0:08:25.520,0:08:27.040


0:08:27.040,0:08:29.450


0:08:29.450,0:08:33.600


0:08:33.600,0:08:37.115


0:08:37.115,0:08:38.240


0:08:38.240,0:08:42.440


0:08:42.440,0:08:44.850


0:08:47.820,0:08:50.460


0:08:50.460,0:08:51.900


0:08:51.900,0:08:55.420


0:08:55.420,0:08:59.060


0:08:59.060,0:09:00.411


0:09:00.411,0:09:02.910


0:09:02.910,0:09:04.790


0:09:04.790,0:09:07.820


0:09:07.820,0:09:12.190


0:09:12.190,0:09:16.200


0:09:16.200,0:09:20.600


0:09:20.600,0:09:23.090


0:09:23.090,0:09:25.909


0:09:25.909,0:09:27.700


0:09:27.700,0:09:30.220


0:09:30.220,0:09:32.870


0:09:32.870,0:09:34.810


0:09:34.810,0:09:36.810


0:09:36.810,0:09:39.570


0:09:39.570,0:09:45.040


0:09:45.040,0:09:49.070


0:09:49.070,0:09:51.410


0:09:51.410,0:09:55.170


0:09:55.170,0:09:56.670


0:09:56.670,0:09:59.910


0:09:59.910,0:10:03.710


0:10:03.710,0:10:04.680


0:10:04.680,0:10:06.120


0:10:06.120,0:10:08.730


0:10:08.730,0:10:12.049


0:10:12.049,0:10:13.840


0:10:13.840,0:10:17.690


0:10:17.690,0:10:19.650


0:10:19.650,0:10:22.430


0:10:22.430,0:10:24.000


0:10:24.000,0:10:26.140


0:10:26.140,0:10:29.590


0:10:29.590,0:10:34.530