1
00:00:00,500 --> 00:00:02,440
Bir elementin sahib olduğu proton sayı ilə

2
00:00:02,440 --> 00:00:04,350
təyin olunduğunu bilirik.

3
00:00:04,350 --> 00:00:05,401
Məsələn, kalium.

4
00:00:05,401 --> 00:00:07,150
Elementlərin dövri cədvəlinə baxırıq.

5
00:00:07,150 --> 00:00:09,700
Məndə bunun bütün cədvəlinin deyil,

6
00:00:09,700 --> 00:00:10,720
bir hissəsinin görüntüsü var.

7
00:00:10,720 --> 00:00:12,920
Kaliumun 19 protonu var.

8
00:00:12,920 --> 00:00:14,360
Və bunu belə yaza bilərdik.

9
00:00:14,360 --> 00:00:15,818
Və bu bir az əhəmiyyətsizdir.

10
00:00:15,818 --> 00:00:18,280
Kalium varsa atomun 19 proton olduğunu bilirik.

11
00:00:18,280 --> 00:00:20,720
Bir atomun 19 protonu varsa

12
00:00:20,720 --> 00:00:23,260
kalium olacağını bilirik.

13
00:00:23,260 --> 00:00:28,920
İndi biz də bilirik ki, müəyyən bir elementin

14
00:00:28,920 --> 00:00:31,260
bütün atomlarında eyni sayda neytron yoxdur.

15
00:00:31,260 --> 00:00:33,340
Və müəyyən bir element haqqında danışarkən, x

16
00:00:33,340 --> 00:00:35,070
lakin onun fərqli sayda neytronları olur,

17
00:00:35,070 --> 00:00:37,640
onları həmin elementin izotopları adlandırırıq.

18
00:00:37,640 --> 00:00:40,930
Məsələn, kalium tam 20 neytron ehtiva edən

19
00:00:40,930 --> 00:00:43,980
bir formada ola bilər.

20
00:00:43,980 --> 00:00:45,230
Və buna kalium-39 deyirik.

21
00:00:48,190 --> 00:00:50,760
39, bu atom kütlə sayı, 19 proton

22
00:00:50,760 --> 00:00:56,710
və 20 neytronun cəmidir.

23
00:00:56,710 --> 00:00:59,780
Və bu, əslində ən çox görülən kalium izotopudur.

24
00:00:59,780 --> 00:01:03,360
Bu, dünyada tapacağınız kaliumun

25
00:01:03,360 --> 00:01:08,760
93,3%-ni təşkil edir.

26
00:01:08,760 --> 00:01:12,040
İndi kaliumun digər izotoplarından bir neçəsi.

27
00:01:12,040 --> 00:01:14,240
Kalium da var - və bir daha K yazılır

28
00:01:14,240 --> 00:01:16,490
və 19 bir az artıqdır -

29
00:01:16,490 --> 00:01:18,530
sizdə də kalium-41 var.

30
00:01:18,530 --> 00:01:20,460
Yəni bunun 22 neytronu olardı.

31
00:01:20,460 --> 00:01:22,580
22 və 19-un cəmi 41-dir.

32
00:01:22,580 --> 00:01:28,180
Bu, planetdəki kaliumun təxminən 6.7% -ni təşkil edir.

33
00:01:28,180 --> 00:01:30,550
Və sonra kalium-40 adlanan çox az

34
00:01:30,550 --> 00:01:33,890
kalium izotopunuz var.

35
00:01:33,890 --> 00:01:38,030
Kalium-40-da 21 neytron var.

36
00:01:38,030 --> 00:01:40,380
Və bu həddindən çox azdır.

37
00:01:40,380 --> 00:01:46,010
Bütün kaliumun yalnız 0,0117% -ni təşkil edir.

38
00:01:46,010 --> 00:01:48,590
Ancaq bu da bizim üçün köhnə və xüsusən də

39
00:01:48,590 --> 00:01:51,350
köhnə vulkanik qayaların tarixləşməsi baxımından

40
00:01:51,350 --> 00:01:56,490
maraqlı olan kalium izotopudur.

41
00:01:56,490 --> 00:01:59,680
Gördüyümüz kimi, köhnə vulkanik süxuru

42
00:01:59,680 --> 00:02:01,530
tarixləndirdiyimiz zaman digər qaya növləri və ya

43
00:02:01,530 --> 00:02:03,810
köhnə vulkanik qaya arasında qalmış ola biləcək digər

44
00:02:03,810 --> 00:02:06,900
fosil növləri ilə tanış olmağınıza imkan verir.

45
00:02:06,900 --> 00:02:10,570
Beləliklə, burada kalium-40 ilə bağlı həqiqətən maraqlı olan

46
00:02:10,570 --> 00:02:15,192
onun 1,25 milyard il yarım ömrünə sahib olmasıdır.

47
00:02:15,192 --> 00:02:17,400
Buna görə bunun yaxşı tərəfi, karbon-14-ün əksinə olaraq,

48
00:02:17,400 --> 00:02:19,950
həqiqətən, həqiqətən, həqiqətən köhnə

49
00:02:19,950 --> 00:02:21,520
şeylər üçün istifadə edilə bilər.

50
00:02:21,520 --> 00:02:27,160
Və hər 1,25 milyard ildən bir - bunu belə yazım,

51
00:02:27,160 --> 00:02:32,660
bu onun yarı ömrüdür - buna görə verilən istənilən

52
00:02:32,660 --> 00:02:36,460
nümunənin 50% -i çürümüş olacaqdır.

53
00:02:36,460 --> 00:02:40,785
Və 11% -i argon-40-a ayrılacaq.

54
00:02:45,880 --> 00:02:47,530
Beləliklə, argon buradadır.

55
00:02:47,530 --> 00:02:49,690
Onun 18 protonu var.

56
00:02:49,690 --> 00:02:51,960
Beləliklə, argon-40-a parçalandığını düşündüyünüzdə

57
00:02:51,960 --> 00:02:54,050
bir proton itirdiyini, ancaq eyni kütlə sayına

58
00:02:54,050 --> 00:02:56,060
sahib olduğunu görürsünüz.

59
00:02:56,060 --> 00:02:59,640
Beləliklə, protonlardan biri bir şəkildə neytrona çevrilməlidir.

60
00:02:59,640 --> 00:03:02,240
Və əslində daxili elektronlardan birini tutur və

61
00:03:02,240 --> 00:03:03,827
sonra başqa şeylər buraxır və bunun bütün

62
00:03:03,827 --> 00:03:05,660
kvant fizikasına girməyəcəyəm,

63
00:03:05,660 --> 00:03:07,380
amma argon-40-a çevrilir.

64
00:03:07,380 --> 00:03:12,686
Və 89% -i kalsium-40-a çevrilir.

65
00:03:12,686 --> 00:03:15,060
Və burada dövrü cədvəldə kalsiumun 20 protona

66
00:03:15,060 --> 00:03:16,480
sahib olduğunu görürsünüz.

67
00:03:16,480 --> 00:03:18,760
Yəni bu, neytronlardan birinin protona

68
00:03:18,760 --> 00:03:20,287
çevrildiyi bir vəziyyətdir.

69
00:03:20,287 --> 00:03:22,120
Bu, protonlardan birinin neytrona

70
00:03:22,120 --> 00:03:23,710
çevrildiyi bir vəziyyətdir.

71
00:03:23,710 --> 00:03:25,640
Bizim üçün ,həqiqətən, maraqlı olan

72
00:03:25,640 --> 00:03:29,520
budur bu hissədədir.

73
00:03:29,520 --> 00:03:32,170
Arqonla əlaqəli xoşagələn şey və kimyavi elementlər cədvəlində

74
00:03:32,170 --> 00:03:36,150
bunun nəcib bir qaz olması, təsirsiz olmasıdır.

75
00:03:36,150 --> 00:03:39,230
Beləliklə, maye vəziyyətdə olan bir şeyə

76
00:03:39,230 --> 00:03:42,310
yerləşdirildikdə, sadəcə köpüklənəcəkdir.

77
00:03:42,310 --> 00:03:46,160
Heç bir şeyə bağlanmır və buna görə yalnız

78
00:03:46,160 --> 00:03:48,950
köpüklənəcək və atmosferə çıxacaq.

79
00:03:48,950 --> 00:03:50,990
Bütün bu vəziyyətdə maraqlı olan bir şey,vulkan püskürməsi

80
00:03:50,990 --> 00:03:54,950
zamanı nələrin baş verdiyini təsəvvür etməkdir.

81
00:03:54,950 --> 00:03:57,410
İcazə verin burada bir vulkan çəkim.

82
00:03:57,410 --> 00:04:00,670
Yəni deyək ki, bu bizim vulkanımızdır.

83
00:04:00,670 --> 00:04:04,160
Və keçmişdə bir müddət püskürür.

84
00:04:04,160 --> 00:04:08,795
Beləliklə, partlayır və bütün bu axan lavaya sahibsiniz.

85
00:04:12,730 --> 00:04:16,070
Bu lavanın tərkibində bir az kalium-40 olacaqdır.

86
00:04:16,070 --> 00:04:17,779
Və əslində artıq bir miqdarda

87
00:04:17,779 --> 00:04:18,805
argon-40 ehtiva edəcəkdir.

88
00:04:22,570 --> 00:04:24,410
Ancaq argon-40-ın gözəl yanı

89
00:04:24,410 --> 00:04:27,600
lava halında olanda, maye halında -

90
00:04:27,600 --> 00:04:30,400
gəlin bu lavanı burada təsəvvür edək.

91
00:04:30,400 --> 00:04:33,890
Burda bir dəstə şey var.

92
00:04:37,080 --> 00:04:39,020
Mən kalium-40 edəcəyəm.

93
00:04:39,020 --> 00:04:41,600
Və bunu hələ istifadə etmədiyim bir rəngdə edim.

94
00:04:41,600 --> 00:04:44,010
Kalium-40-ı bənövşəyi-qırmızı rəngdə edəcəyəm.

95
00:04:44,010 --> 00:04:48,090
İçərisində bir az kalium-40 olacaq.

96
00:04:48,090 --> 00:04:49,090
Bəlkə də bunu bitirdim.

97
00:04:49,090 --> 00:04:50,940
Bu, çox az izotopdur.

98
00:04:50,940 --> 00:04:53,040
Ancaq içərisində bir az kalium-40 olacaq.

99
00:04:53,040 --> 00:05:01,280
Və onsuz da bunun kimi bir argon-40 ola bilər.

100
00:05:01,280 --> 00:05:03,187
Ancaq argon-40 nəcib bir qazdır.

101
00:05:03,187 --> 00:05:04,520
Heç bir şey bağlamayacaq.

102
00:05:04,520 --> 00:05:06,980
Və bu lava maye vəziyyətdə olarkən,

103
00:05:06,980 --> 00:05:10,090
köpüklənə biləcək.

104
00:05:10,090 --> 00:05:11,420
Yalnız yuxarıya doğru axacaq.

105
00:05:11,420 --> 00:05:12,640
İstiqrazı yoxdur.

106
00:05:12,640 --> 00:05:14,687
Və yalnız buxarlanacaq.

107
00:05:14,687 --> 00:05:15,770
Mən buxarlanma deməməliyəm.

108
00:05:15,770 --> 00:05:17,720
Heç bir şeyə yapışmadığından,

109
00:05:17,720 --> 00:05:19,460
maye vəziyyətdə olduğumuzda

110
00:05:19,460 --> 00:05:24,990
köpüklənəcək və bir şəkildə sızacaq.

111
00:05:24,990 --> 00:05:26,820
Bununla əlaqədar həqiqətən maraqlı olan şey,

112
00:05:26,820 --> 00:05:28,778
bu vulkan püskürmələri baş verdikdə və

113
00:05:28,778 --> 00:05:32,900
bu argon-40 sızdıqda,

114
00:05:32,900 --> 00:05:38,490
bu lava magmatik qayaya sərtləşir və mən

115
00:05:38,490 --> 00:05:42,230
o magmatik qayanı fərqli bir rəngə çevirəcəyəm.

116
00:05:42,230 --> 00:05:45,910
Arqon-40-ın hamısı vulkanik qayaya

117
00:05:45,910 --> 00:05:49,360
çevrilib yox olacaq.

118
00:05:49,360 --> 00:05:50,960
Artıq orada olmayacaq.

119
00:05:50,960 --> 00:05:53,680
Ən gözəl şey isə bu vulkanik hadisənin,

120
00:05:53,680 --> 00:05:55,800
bu qayanın mayeyə çevrilməsinin onu bir növ yenidən

121
00:05:55,800 --> 00:05:58,600
orada argon-40 miqdarını qurmasıdır.

122
00:05:58,600 --> 00:06:01,310
Sonra burada yalnız kalium-40 ilə qalacaqsınız.

123
00:06:04,281 --> 00:06:06,280
Bu səbəbdən argon-40 daha maraqlıdır,

124
00:06:06,280 --> 00:06:09,317
çünki kalsium-40 mütləq sızmayacaq.

125
00:06:09,317 --> 00:06:11,400
Və burada kalsium-40 ola bilər.

126
00:06:11,400 --> 00:06:12,775
Yəni mütləq sızmayacaq.

127
00:06:12,775 --> 00:06:15,010
Ancaq argon-40 sızacaq.

128
00:06:15,010 --> 00:06:16,560
Yəni bir növ yenidən qurur.

129
00:06:16,560 --> 00:06:19,275


130
00:06:21,865 --> 00:06:23,240


131
00:06:23,240 --> 00:06:27,580


132
00:06:27,580 --> 00:06:28,980


133
00:06:28,980 --> 00:06:32,850


134
00:06:32,850 --> 00:06:35,840


135
00:06:40,380 --> 00:06:44,980


136
00:06:44,980 --> 00:06:51,542


137
00:06:51,542 --> 00:06:54,350


138
00:06:54,350 --> 00:06:57,450


139
00:06:57,450 --> 00:07:02,675


140
00:07:08,230 --> 00:07:12,190


141
00:07:12,190 --> 00:07:14,709


142
00:07:14,709 --> 00:07:17,250


143
00:07:17,250 --> 00:07:19,760


144
00:07:19,760 --> 00:07:22,670


145
00:07:22,670 --> 00:07:25,560


146
00:07:25,560 --> 00:07:28,920


147
00:07:28,920 --> 00:07:30,720


148
00:07:30,720 --> 00:07:36,170


149
00:07:36,170 --> 00:07:40,580


150
00:07:40,580 --> 00:07:43,650


151
00:07:43,650 --> 00:07:49,150


152
00:07:49,150 --> 00:07:52,940


153
00:07:52,940 --> 00:07:56,425


154
00:07:56,425 --> 00:07:57,800


155
00:07:57,800 --> 00:08:00,840


156
00:08:00,840 --> 00:08:03,330


157
00:08:03,330 --> 00:08:05,902


158
00:08:05,902 --> 00:08:07,360


159
00:08:07,360 --> 00:08:09,140


160
00:08:09,140 --> 00:08:11,111


161
00:08:11,111 --> 00:08:12,610


162
00:08:12,610 --> 00:08:15,110


163
00:08:15,110 --> 00:08:18,179


164
00:08:18,179 --> 00:08:20,720


165
00:08:20,720 --> 00:08:22,220


166
00:08:22,220 --> 00:08:25,520


167
00:08:25,520 --> 00:08:27,040


168
00:08:27,040 --> 00:08:29,450


169
00:08:29,450 --> 00:08:33,600


170
00:08:33,600 --> 00:08:37,115


171
00:08:37,115 --> 00:08:38,240


172
00:08:38,240 --> 00:08:42,440


173
00:08:42,440 --> 00:08:44,850


174
00:08:47,820 --> 00:08:50,460


175
00:08:50,460 --> 00:08:51,900


176
00:08:51,900 --> 00:08:55,420


177
00:08:55,420 --> 00:08:59,060


178
00:08:59,060 --> 00:09:00,411


179
00:09:00,411 --> 00:09:02,910


180
00:09:02,910 --> 00:09:04,790


181
00:09:04,790 --> 00:09:07,820


182
00:09:07,820 --> 00:09:12,190


183
00:09:12,190 --> 00:09:16,200


184
00:09:16,200 --> 00:09:20,600


185
00:09:20,600 --> 00:09:23,090


186
00:09:23,090 --> 00:09:25,909


187
00:09:25,909 --> 00:09:27,700


188
00:09:27,700 --> 00:09:30,220


189
00:09:30,220 --> 00:09:32,870


190
00:09:32,870 --> 00:09:34,810


191
00:09:34,810 --> 00:09:36,810


192
00:09:36,810 --> 00:09:39,570


193
00:09:39,570 --> 00:09:45,040


194
00:09:45,040 --> 00:09:49,070


195
00:09:49,070 --> 00:09:51,410


196
00:09:51,410 --> 00:09:55,170


197
00:09:55,170 --> 00:09:56,670


198
00:09:56,670 --> 00:09:59,910


199
00:09:59,910 --> 00:10:03,710


200
00:10:03,710 --> 00:10:04,680


201
00:10:04,680 --> 00:10:06,120


202
00:10:06,120 --> 00:10:08,730


203
00:10:08,730 --> 00:10:12,049


204
00:10:12,049 --> 00:10:13,840


205
00:10:13,840 --> 00:10:17,690


206
00:10:17,690 --> 00:10:19,650


207
00:10:19,650 --> 00:10:22,430


208
00:10:22,430 --> 00:10:24,000


209
00:10:24,000 --> 00:10:26,140


210
00:10:26,140 --> 00:10:29,590


211
00:10:29,590 --> 00:10:34,530