1 00:00:00,500 --> 00:00:02,440 Elementlər tərkibindəki 2 00:00:02,440 --> 00:00:04,350 protonların sayına görə təyin olunur. 3 00:00:04,350 --> 00:00:05,401 Misal üçün, kalium. 4 00:00:05,401 --> 00:00:07,150 Bu, elementlərin dövri cədvəlidir. 5 00:00:07,150 --> 00:00:09,700 Bu, bütün cədvəl deyil, cədvəlin sadəcə 6 00:00:09,700 --> 00:00:10,720 bir hissəsidir. 7 00:00:10,720 --> 00:00:12,920 Kaliumun 19 protonu var. 8 00:00:12,920 --> 00:00:14,360 Bunu belə yaza bilərdik, ancaq 9 00:00:14,360 --> 00:00:15,818 19-u yazmağa ehtiyac yoxdur. 10 00:00:15,818 --> 00:00:18,280 Çünki, kalium atomlarının 19 protonu olduğunu bilirik. 11 00:00:18,280 --> 00:00:20,720 Həmçinin, əgər, bir atomun 19 protonu varsa, 12 00:00:20,720 --> 00:00:23,260 demək, o, kalium elementinin atomudur. 13 00:00:23,260 --> 00:00:28,920 Lakin elementlərin atomlarındakı 14 00:00:28,920 --> 00:00:31,260 neytron sayı fərqlənə bilər. 15 00:00:31,260 --> 00:00:33,754 Elementin müxtəlif neytron sayına 16 00:00:33,754 --> 00:00:35,070 malik atomlarına 17 00:00:35,070 --> 00:00:37,640 izotoplar deyilir. 18 00:00:37,640 --> 00:00:40,930 Kaliumun 19 00:00:40,930 --> 00:00:43,980 tərkibində 20 neytron olan formasını 20 00:00:43,980 --> 00:00:45,230 kalium-39 adlandırırıq. 21 00:00:48,190 --> 00:00:50,760 39 kütlə ədədidir. 22 00:00:50,760 --> 00:00:56,710 19 proton və 20 neytronun cəmindən ibarətdir. 23 00:00:56,710 --> 00:00:59,780 Əslində, bu, ən geniş yayılan kalium izotopudur. 24 00:00:59,780 --> 00:01:03,360 Yer üzərindəki kaliumun 25 00:01:03,360 --> 00:01:08,760 93,3%-ni təşkil edir. 26 00:01:08,760 --> 00:01:12,040 İndi isə kaliumun bir neçə başqa izotopuna nəzər salaq. 27 00:01:12,040 --> 00:01:14,240 Kalium-41-dən başlayaq. 28 00:01:14,240 --> 00:01:16,490 Əvvəldə də qeyd etdiyim kimi, 29 00:01:16,490 --> 00:01:18,530 19-un yazılması gərəksizdir. 30 00:01:18,530 --> 00:01:20,460 Kalium-41-in 22 neytronu var. 31 00:01:20,460 --> 00:01:22,580 22 və 19-un cəmi 41 edir. 32 00:01:22,580 --> 00:01:28,180 Kalium-41 bütün planetdəki kaliumun təxminən 6.7%-ini təşkil edir. 33 00:01:28,180 --> 00:01:30,550 Kalium-40 adlı izotopa isə 34 00:01:30,550 --> 00:01:33,890 çox az rast gəlinir. 35 00:01:33,890 --> 00:01:38,030 Aydındır ki, kalium-40-da 21 neytron var. 36 00:01:38,030 --> 00:01:40,380 Kalium-40-a, doğrudan da, çox çox az rast gəlinir. 37 00:01:40,380 --> 00:01:46,010 O, Yerdəki kaliumun yalnız 0,0117% -ni təşkil edir. 38 00:01:46,010 --> 00:01:48,590 Ancaq bu kalium izotopu qədim süxurların, 39 00:01:48,590 --> 00:01:51,350 xüsusilə də, qədim vulkanik süxurların tarixi baxımından 40 00:01:51,350 --> 00:01:56,490 bizim üçün olduqca maraqlıdır. 41 00:01:56,490 --> 00:01:59,680 Qədim vulkanik süxurların hansı tarixə aid olduğunun müəyyən edilməsi 42 00:01:59,680 --> 00:02:01,530 başqa süxur növləri və ya 43 00:02:01,530 --> 00:02:03,810 qədim vulkanik süxurların arasına sıxışmış 44 00:02:03,810 --> 00:02:06,900 qalıqların tarixinin müəyyənləşdirilməsinə də imkan yaradır. 45 00:02:06,900 --> 00:02:10,570 Burada kalium-40 ilə bağlı həqiqətən maraqlı olan 46 00:02:10,570 --> 00:02:15,192 onun 1,25 milyard il yarım ömrünə sahib olmasıdır. 47 00:02:15,192 --> 00:02:17,400 Buna görə bunun yaxşı tərəfi, karbon-14-ün əksinə olaraq, 48 00:02:17,400 --> 00:02:19,950 həqiqətən, həqiqətən, həqiqətən köhnə 49 00:02:19,950 --> 00:02:21,520 şeylər üçün istifadə edilə bilər. 50 00:02:21,520 --> 00:02:27,160 Və hər 1,25 milyard ildən bir - bunu belə yazım, 51 00:02:27,160 --> 00:02:32,660 bu onun yarı ömrüdür - buna görə verilən istənilən 52 00:02:32,660 --> 00:02:36,460 nümunənin 50% -i çürümüş olacaqdır. 53 00:02:36,460 --> 00:02:40,785 Və 11% -i argon-40-a ayrılacaq. 54 00:02:45,880 --> 00:02:47,530 Beləliklə, argon buradadır. 55 00:02:47,530 --> 00:02:49,690 Onun 18 protonu var. 56 00:02:49,690 --> 00:02:51,960 Beləliklə, argon-40-a parçalandığını düşündüyünüzdə 57 00:02:51,960 --> 00:02:54,050 bir proton itirdiyini, ancaq eyni kütlə sayına 58 00:02:54,050 --> 00:02:56,060 sahib olduğunu görürsünüz. 59 00:02:56,060 --> 00:02:59,640 Beləliklə, protonlardan biri bir şəkildə neytrona çevrilməlidir. 60 00:02:59,640 --> 00:03:02,240 Və əslində daxili elektronlardan birini tutur və 61 00:03:02,240 --> 00:03:03,827 sonra başqa şeylər buraxır və bunun bütün 62 00:03:03,827 --> 00:03:05,660 kvant fizikasına girməyəcəyəm, 63 00:03:05,660 --> 00:03:07,380 amma argon-40-a çevrilir. 64 00:03:07,380 --> 00:03:12,686 Və 89% -i kalsium-40-a çevrilir. 65 00:03:12,686 --> 00:03:15,060 Və burada dövrü cədvəldə kalsiumun 20 protona 66 00:03:15,060 --> 00:03:16,480 sahib olduğunu görürsünüz. 67 00:03:16,480 --> 00:03:18,760 Yəni bu, neytronlardan birinin protona 68 00:03:18,760 --> 00:03:20,287 çevrildiyi bir vəziyyətdir. 69 00:03:20,287 --> 00:03:22,120 Bu, protonlardan birinin neytrona 70 00:03:22,120 --> 00:03:23,710 çevrildiyi bir vəziyyətdir. 71 00:03:23,710 --> 00:03:25,640 Bizim üçün ,həqiqətən, maraqlı olan 72 00:03:25,640 --> 00:03:29,520 budur bu hissədədir. 73 00:03:29,520 --> 00:03:32,170 Arqonla əlaqəli xoşagələn şey və kimyavi elementlər cədvəlində 74 00:03:32,170 --> 00:03:36,150 bunun nəcib bir qaz olması, təsirsiz olmasıdır. 75 00:03:36,150 --> 00:03:39,230 Beləliklə, maye vəziyyətdə olan bir şeyə 76 00:03:39,230 --> 00:03:42,310 yerləşdirildikdə, sadəcə köpüklənəcəkdir. 77 00:03:42,310 --> 00:03:46,160 Heç bir şeyə bağlanmır və buna görə yalnız 78 00:03:46,160 --> 00:03:48,950 köpüklənəcək və atmosferə çıxacaq. 79 00:03:48,950 --> 00:03:50,990 Bütün bu vəziyyətdə maraqlı olan bir şey,vulkan püskürməsi 80 00:03:50,990 --> 00:03:54,950 zamanı nələrin baş verdiyini təsəvvür etməkdir. 81 00:03:54,950 --> 00:03:57,410 İcazə verin burada bir vulkan çəkim. 82 00:03:57,410 --> 00:04:00,670 Yəni deyək ki, bu bizim vulkanımızdır. 83 00:04:00,670 --> 00:04:04,160 Və keçmişdə bir müddət püskürür. 84 00:04:04,160 --> 00:04:08,795 Beləliklə, partlayır və bütün bu axan lavaya sahibsiniz. 85 00:04:12,730 --> 00:04:16,070 Bu lavanın tərkibində bir az kalium-40 olacaqdır. 86 00:04:16,070 --> 00:04:17,779 Və əslində artıq bir miqdarda 87 00:04:17,779 --> 00:04:18,805 argon-40 ehtiva edəcəkdir. 88 00:04:22,570 --> 00:04:24,410 Ancaq argon-40-ın gözəl yanı 89 00:04:24,410 --> 00:04:27,600 lava halında olanda, maye halında - 90 00:04:27,600 --> 00:04:30,400 gəlin bu lavanı burada təsəvvür edək. 91 00:04:30,400 --> 00:04:33,890 Burda bir dəstə şey var. 92 00:04:37,080 --> 00:04:39,020 Mən kalium-40 edəcəyəm. 93 00:04:39,020 --> 00:04:41,600 Və bunu hələ istifadə etmədiyim bir rəngdə edim. 94 00:04:41,600 --> 00:04:44,010 Kalium-40-ı bənövşəyi-qırmızı rəngdə edəcəyəm. 95 00:04:44,010 --> 00:04:48,090 İçərisində bir az kalium-40 olacaq. 96 00:04:48,090 --> 00:04:49,090 Bəlkə də bunu bitirdim. 97 00:04:49,090 --> 00:04:50,940 Bu, çox az izotopdur. 98 00:04:50,940 --> 00:04:53,040 Ancaq içərisində bir az kalium-40 olacaq. 99 00:04:53,040 --> 00:05:01,280 Və onsuz da bunun kimi bir argon-40 ola bilər. 100 00:05:01,280 --> 00:05:03,187 Ancaq argon-40 nəcib bir qazdır. 101 00:05:03,187 --> 00:05:04,520 Heç bir şey bağlamayacaq. 102 00:05:04,520 --> 00:05:06,980 Və bu lava maye vəziyyətdə olarkən, 103 00:05:06,980 --> 00:05:10,090 köpüklənə biləcək. 104 00:05:10,090 --> 00:05:11,420 Yalnız yuxarıya doğru axacaq. 105 00:05:11,420 --> 00:05:12,640 İstiqrazı yoxdur. 106 00:05:12,640 --> 00:05:14,687 Və yalnız buxarlanacaq. 107 00:05:14,687 --> 00:05:15,770 Mən buxarlanma deməməliyəm. 108 00:05:15,770 --> 00:05:17,720 Heç bir şeyə yapışmadığından, 109 00:05:17,720 --> 00:05:19,460 maye vəziyyətdə olduğumuzda 110 00:05:19,460 --> 00:05:24,990 köpüklənəcək və bir şəkildə sızacaq. 111 00:05:24,990 --> 00:05:26,820 Bununla əlaqədar həqiqətən maraqlı olan şey, 112 00:05:26,820 --> 00:05:28,778 bu vulkan püskürmələri baş verdikdə və 113 00:05:28,778 --> 00:05:32,900 bu argon-40 sızdıqda, 114 00:05:32,900 --> 00:05:38,490 bu lava magmatik qayaya sərtləşir və mən 115 00:05:38,490 --> 00:05:42,230 o magmatik qayanı fərqli bir rəngə çevirəcəyəm. 116 00:05:42,230 --> 00:05:45,910 Arqon-40-ın hamısı vulkanik qayaya 117 00:05:45,910 --> 00:05:49,360 çevrilib yox olacaq. 118 00:05:49,360 --> 00:05:50,960 Artıq orada olmayacaq. 119 00:05:50,960 --> 00:05:53,680 Ən gözəl şey isə bu vulkanik hadisənin, 120 00:05:53,680 --> 00:05:55,800 bu qayanın mayeyə çevrilməsinin onu bir növ yenidən 121 00:05:55,800 --> 00:05:58,600 orada argon-40 miqdarını qurmasıdır. 122 00:05:58,600 --> 00:06:01,310 Sonra burada yalnız kalium-40 ilə qalacaqsınız. 123 00:06:04,281 --> 00:06:06,280 Bu səbəbdən argon-40 daha maraqlıdır, 124 00:06:06,280 --> 00:06:09,317 çünki kalsium-40 mütləq sızmayacaq. 125 00:06:09,317 --> 00:06:11,400 Və burada kalsium-40 ola bilər. 126 00:06:11,400 --> 00:06:12,775 Yəni mütləq sızmayacaq. 127 00:06:12,775 --> 00:06:15,010 Ancaq argon-40 sızacaq. 128 00:06:15,010 --> 00:06:16,560 Yəni bir növ yenidən qurur. 129 00:06:16,560 --> 00:06:19,275 Vulkanik hadisə arqon-40 miqdarını sıfırlayır. 130 00:06:21,865 --> 00:06:23,240 Yəni hadisə baş verən zaman lava 131 00:06:23,240 --> 00:06:27,580 həqiqətən bərk hala gəldikdə heç bir 132 00:06:27,580 --> 00:06:28,980 arqon-40 olmamalı idi. 133 00:06:28,980 --> 00:06:32,850 Və sonrakı bir tarixə sürətlə irəliləyirsinizsə 134 00:06:32,850 --> 00:06:35,840 və nümunəyə baxsanız - icazə verin kopyalayıb yapışdırım. 135 00:06:40,380 --> 00:06:44,980 Beləliklə, keçmişə qayıtsanız və orada bir neçə 136 00:06:44,980 --> 00:06:51,542 arqon-40 görsəniz, bunun bu nümunədə 137 00:06:51,542 --> 00:06:54,350 bir vulkanik qaya olduğunu bilirsiniz. 138 00:06:54,350 --> 00:06:57,450 Bilirsiniz ki, bu, əvvəlki bəzi 139 00:06:57,450 --> 00:07:02,675 vulkanik hadisələrə görə idi. 140 00:07:08,230 --> 00:07:12,190 Bilirsiniz ki, bu arqon-40 çürümüş 141 00:07:12,190 --> 00:07:14,709 kalium-40-dandır. 142 00:07:14,709 --> 00:07:17,250 Və bilirsiniz ki, o vulkanik hadisədən bəri 143 00:07:17,250 --> 00:07:19,760 məhv olub, çünki əvvəllər 144 00:07:19,760 --> 00:07:22,670 orada olsaydı, sızacaqdı. 145 00:07:22,670 --> 00:07:25,560 Beləliklə, bu arqon-40-ın orada mövcud olmasının yeganə 146 00:07:25,560 --> 00:07:28,920 yolunu o kalsium-40-ın çürüməsi yolu ilə bilirsiniz. 147 00:07:28,920 --> 00:07:30,720 Beləliklə nisbətə baxa bilərsiniz. 148 00:07:30,720 --> 00:07:36,170 Yəni bu arqon-40-ların hər biri üçün bilirsiniz, 149 00:07:36,170 --> 00:07:40,580 çünki çürüyən məhsulların yalnız 11% -i arqon-40-dır, 150 00:07:40,580 --> 00:07:43,650 çünki çürümüş olan təxminən doqquz 151 00:07:43,650 --> 00:07:49,150 kalsium-40-ın sırasına sahib olmalısınız. 152 00:07:49,150 --> 00:07:52,940 Beləliklə, bu arqon-40-ların hər biri üçün bilirsiniz ki, 153 00:07:52,940 --> 00:07:56,425 10 orijinal kalium-40 olmalıdır. 154 00:07:56,425 --> 00:07:57,800 Beləliklə, nə edə bilsəniz, bu gün mövcud olan kalium-40 sayının, 155 00:07:57,800 --> 00:08:00,840 həqiqətən bu tarixə gəlmək üçün 156 00:08:00,840 --> 00:08:03,330 bu dəlillərə əsaslanaraq, olması lazım 157 00:08:03,330 --> 00:08:05,902 olan saya nisbətinə baxa bilərsiniz. 158 00:08:05,902 --> 00:08:07,360 Növbəti videoda isə həqiqətən 159 00:08:07,360 --> 00:08:09,140 tarixəndirə biləcəyinizi göstərmək üçün riyazi 160 00:08:09,140 --> 00:08:11,111 hesablamanı nəzərdən keçirəcəyəm. 161 00:08:11,111 --> 00:08:12,610 Və bunun həqiqətən faydalı olmasının səbəbi 162 00:08:12,610 --> 00:08:15,110 bu nisbətlərə baxa bilməyinizdir. 163 00:08:15,110 --> 00:08:18,179 Vulkan püskürmələri hər gün baş vermir, 164 00:08:18,179 --> 00:08:20,720 ancaq milyon və milyon illərdən daha uzun bir 165 00:08:20,720 --> 00:08:22,220 zaman ölçüsünə baxmağa başlasanız, 166 00:08:22,220 --> 00:08:25,520 həqiqətən çox halda baş verirlər. 167 00:08:25,520 --> 00:08:27,040 Beləliklə, gəlin torpağı qazaq. 168 00:08:27,040 --> 00:08:29,450 Yəni deyək ki, bu, buradakı torpaqdır. 169 00:08:29,450 --> 00:08:33,600 Və kifayət qədər qazırsan və vulkan püskürməsini görürsən, 170 00:08:33,600 --> 00:08:37,115 orada bir neçə vulkanik qaya görürsən 171 00:08:37,115 --> 00:08:38,240 və daha da çox qazırsan. 172 00:08:38,240 --> 00:08:42,440 Orada başqa bir vulkanik qaya təbəqəsi var. 173 00:08:42,440 --> 00:08:44,850 Yəni bu başqa bir vulkanik qaya təbəqəsidir. 174 00:08:47,820 --> 00:08:50,460 Beləliklə, hamısının tərkibində müəyyən miqdarda 175 00:08:50,460 --> 00:08:51,900 kalium-40 olacaqdır. 176 00:08:51,900 --> 00:08:55,420 İçərisində bir miqdar kalium-40 olacaq. 177 00:08:55,420 --> 00:08:59,060 Və sonra deyək ki, buradakı daha çox arqon-40 var. 178 00:08:59,060 --> 00:09:00,411 Bu bir az daha azdır. 179 00:09:00,411 --> 00:09:02,910 Növbəti videoda edəcəyimiz riyazi hesablamadan 180 00:09:02,910 --> 00:09:04,790 istifadə edərək deyək ki, bunun yarı ömrünü 181 00:09:04,790 --> 00:09:07,820 istifadə edərək və qalan arqon-40 nisbətindən istifadə edərək 182 00:09:07,820 --> 00:09:12,190 və ya kalium-40 nisbətinin əvvəl orada olduğunu 183 00:09:12,190 --> 00:09:16,200 bildiyiniz nisbətdən istifadə edərək bunun 184 00:09:16,200 --> 00:09:20,600 100 milyon il əvvəl , indiki dövrdən100 milyon il əvvəl 185 00:09:20,600 --> 00:09:23,090 möhkəmlənmiş olacağını söyləyirsiniz. 186 00:09:23,090 --> 00:09:25,909 Bilirsiniz ki, buradakı bu təbəqə möhkəmləndi. 187 00:09:25,909 --> 00:09:27,700 Deyək ki, bu gündən təxminən 188 00:09:27,700 --> 00:09:30,220 150 milyon il əvvəl möhkəmləndiyini bilirsiniz. 189 00:09:30,220 --> 00:09:32,870 Deyək ki, bu torpağın qazılıb qazılmadığını və ya buna 190 00:09:32,870 --> 00:09:34,810 bənzər bir şey olduğunu olduqca yaxşı hiss edirsiniz. 191 00:09:34,810 --> 00:09:36,810 Buradakı bu torpaq nümunələrinə baxanda x 192 00:09:36,810 --> 00:09:39,570 olduqca toxunulmamış kimi görünür. 193 00:09:39,570 --> 00:09:45,040 Deyək ki, burada bəzi fosillər görürsünüz. 194 00:09:45,040 --> 00:09:49,070 O zaman, karbon-14 tarixinin bir növ faydasız olmasına 195 00:09:49,070 --> 00:09:51,410 baxmayaraq, 50.000 ili keçdiyiniz zaman, 196 00:09:51,410 --> 00:09:55,170 bu iki dövr arasında bu fosilləri görürsünüz. 197 00:09:55,170 --> 00:09:56,670 Bu torpağın qazılmadığını və qarışdırılmadığını, 198 00:09:56,670 --> 00:09:59,910 bu fosilin 100 milyon ilə 150 milyon il arasında 199 00:09:59,910 --> 00:10:03,710 olduğunu düşünə bilsəniz olduqca 200 00:10:03,710 --> 00:10:04,680 yaxşı bir göstəricidir. 201 00:10:04,680 --> 00:10:06,120 Bu hadisə baş verdi. 202 00:10:06,120 --> 00:10:08,730 Sonra bu fosilləri toplayırsınız. 203 00:10:08,730 --> 00:10:12,049 Bu heyvanlar öldü və ya yaşadı və öldü. 204 00:10:12,049 --> 00:10:13,840 Sonra bu başqa vulkanik hadisəni yaşadınız. 205 00:10:13,840 --> 00:10:17,690 Beləliklə, yalnız magmatik qaya ilə birbaşa 206 00:10:17,690 --> 00:10:19,650 tarixini yazsanız da, təbəqələrə baxmaq 207 00:10:19,650 --> 00:10:22,430 bu təbəqələr arasındakı şeyləri nisbətən 208 00:10:22,430 --> 00:10:24,000 tarixləşdirməyə imkan verir. 209 00:10:24,000 --> 00:10:26,140 Beləliklə, söhbət yalnız vulkanik qayanın tarixindən getmir. 210 00:10:26,140 --> 00:10:29,590 Çox, çox, çox qədim olan şeylərlə tanış olmağımıza imkan verir 211 00:10:29,590 --> 00:10:34,530 və yalnız karbon-14 tarixindən daha çox geriyə gedirik.