0:00:00.500,0:00:02.440 Elementlər tərkibindəki 0:00:02.440,0:00:04.350 protonların sayına görə təyin olunur. 0:00:04.350,0:00:05.401 Misal üçün, kalium. 0:00:05.401,0:00:07.150 Bu, elementlərin dövri cədvəlidir. 0:00:07.150,0:00:09.700 Bu, bütün cədvəl deyil, cədvəlin sadəcə 0:00:09.700,0:00:10.720 bir hissəsidir. 0:00:10.720,0:00:12.920 Kaliumun 19 protonu var. 0:00:12.920,0:00:14.360 Bunu belə yaza bilərdik, ancaq 0:00:14.360,0:00:15.818 19-u yazmağa ehtiyac yoxdur. 0:00:15.818,0:00:18.280 Çünki, kalium atomlarının 19 protonu[br]olduğunu bilirik. 0:00:18.280,0:00:20.720 Həmçinin, əgər, bir atomun 19 protonu[br]varsa, 0:00:20.720,0:00:23.260 demək, o, kalium elementinin atomudur. 0:00:23.260,0:00:28.920 Lakin elementlərin atomlarındakı 0:00:28.920,0:00:31.260 neytron sayı fərqlənə bilər. 0:00:31.260,0:00:33.754 Elementin müxtəlif neytron sayına 0:00:33.754,0:00:35.070 malik atomlarına 0:00:35.070,0:00:37.640 izotoplar deyilir. 0:00:37.640,0:00:40.930 Kaliumun 0:00:40.930,0:00:43.980 tərkibində 20 neytron olan formasını 0:00:43.980,0:00:45.230 kalium-39 adlandırırıq. 0:00:48.190,0:00:50.760 39 kütlə ədədidir. 0:00:50.760,0:00:56.710 19 proton və 20 neytronun cəmindən[br]ibarətdir. 0:00:56.710,0:00:59.780 Əslində, bu, ən geniş yayılan[br]kalium izotopudur. 0:00:59.780,0:01:03.360 Yer üzərindəki kaliumun 0:01:03.360,0:01:08.760 93,3%-ni təşkil edir. 0:01:08.760,0:01:12.040 İndi isə kaliumun bir neçə başqa[br]izotopuna nəzər salaq. 0:01:12.040,0:01:14.240 Kalium-41-dən başlayaq. 0:01:14.240,0:01:16.490 Əvvəldə də qeyd etdiyim kimi, 0:01:16.490,0:01:18.530 19-un yazılması gərəksizdir. 0:01:18.530,0:01:20.460 Kalium-41-in 22 neytronu var. 0:01:20.460,0:01:22.580 22 və 19-un cəmi 41 edir. 0:01:22.580,0:01:28.180 Kalium-41 bütün planetdəki kaliumun[br]təxminən 6.7%-ini təşkil edir. 0:01:28.180,0:01:30.550 Kalium-40 adlı izotopa isə 0:01:30.550,0:01:33.890 çox az rast gəlinir. 0:01:33.890,0:01:38.030 Aydındır ki, kalium-40-da 21 neytron var. 0:01:38.030,0:01:40.380 Kalium-40-a, doğrudan da, çox çox[br]az rast gəlinir. 0:01:40.380,0:01:46.010 O, Yerdəki kaliumun yalnız 0,0117% -ni[br]təşkil edir. 0:01:46.010,0:01:48.590 Ancaq bu kalium izotopu qədim süxurların, 0:01:48.590,0:01:51.350 xüsusilə də, qədim vulkanik süxurların [br]tarixi baxımından 0:01:51.350,0:01:56.490 bizim üçün olduqca maraqlıdır. 0:01:56.490,0:01:59.680 Qədim vulkanik süxurların hansı tarixə[br]aid olduğunun müəyyən edilməsi 0:01:59.680,0:02:01.530 başqa süxur növləri və ya 0:02:01.530,0:02:03.810 qədim vulkanik süxurların arasına[br]sıxışmış 0:02:03.810,0:02:06.900 qalıqların tarixinin[br]müəyyənləşdirilməsinə də imkan yaradır. 0:02:06.900,0:02:10.570 Kalium-40 haqqında həqiqətən[br]maraqlı olan şey 0:02:10.570,0:02:15.192 yarılanma ömrünün 1.25 milyard il[br]olmasıdır. Bunun yaxşı tərəfi odur ki, 0:02:15.192,0:02:17.400 kalium-40 karbon-14-dən fərqli olaraq, 0:02:17.400,0:02:19.950 çox qədim şeylərin tarixinin[br]müəyyənləşdirilməsində 0:02:19.950,0:02:21.520 istifadə oluna bilər. 0:02:21.520,0:02:27.160 Və hər 1,25 milyard ildən bir - bunu belə yazım, 0:02:27.160,0:02:32.660 bu onun yarı ömrüdür - istənilən verilmiş 0:02:32.660,0:02:36.460 nümunənin 50% -i çürümüş olacaqdır. 0:02:36.460,0:02:40.785 Və 11% -i argon-40-a ayrılacaq. 0:02:45.880,0:02:47.530 Beləliklə, argon buradadır. 0:02:47.530,0:02:49.690 Onun 18 protonu var. 0:02:49.690,0:02:51.960 Beləliklə, argon-40-a parçalandığını düşündüyünüzdə 0:02:51.960,0:02:54.050 bir proton itirdiyini, ancaq eyni kütlə sayına 0:02:54.050,0:02:56.060 sahib olduğunu görürsünüz. 0:02:56.060,0:02:59.640 Beləliklə, protonlardan biri bir şəkildə neytrona çevrilməlidir. 0:02:59.640,0:03:02.240 Və əslində daxili elektronlardan birini tutur və 0:03:02.240,0:03:03.827 sonra başqa şeylər buraxır və bunun bütün 0:03:03.827,0:03:05.660 kvant fizikasına girməyəcəyəm, 0:03:05.660,0:03:07.380 amma argon-40-a çevrilir. 0:03:07.380,0:03:12.686 Və 89% -i kalsium-40-a çevrilir. 0:03:12.686,0:03:15.060 Və burada dövrü cədvəldə kalsiumun 20 protona 0:03:15.060,0:03:16.480 sahib olduğunu görürsünüz. 0:03:16.480,0:03:18.760 Yəni bu, neytronlardan birinin protona 0:03:18.760,0:03:20.287 çevrildiyi bir vəziyyətdir. 0:03:20.287,0:03:22.120 Bu, protonlardan birinin neytrona 0:03:22.120,0:03:23.710 çevrildiyi bir vəziyyətdir. 0:03:23.710,0:03:25.640 Bizim üçün ,həqiqətən, maraqlı olan 0:03:25.640,0:03:29.520 budur bu hissədədir. 0:03:29.520,0:03:32.170 Arqonla əlaqəli xoşagələn şey və kimyavi elementlər cədvəlində 0:03:32.170,0:03:36.150 bunun nəcib bir qaz olması, təsirsiz olmasıdır. 0:03:36.150,0:03:39.230 Beləliklə, maye vəziyyətdə olan bir şeyə 0:03:39.230,0:03:42.310 yerləşdirildikdə, sadəcə köpüklənəcəkdir. 0:03:42.310,0:03:46.160 Heç bir şeyə bağlanmır və buna görə yalnız 0:03:46.160,0:03:48.950 köpüklənəcək və atmosferə çıxacaq. 0:03:48.950,0:03:50.990 Bütün bu vəziyyətdə maraqlı olan bir şey,vulkan püskürməsi 0:03:50.990,0:03:54.950 zamanı nələrin baş verdiyini təsəvvür etməkdir. 0:03:54.950,0:03:57.410 İcazə verin burada bir vulkan çəkim. 0:03:57.410,0:04:00.670 Yəni deyək ki, bu bizim vulkanımızdır. 0:04:00.670,0:04:04.160 Və keçmişdə bir müddət püskürür. 0:04:04.160,0:04:08.795 Beləliklə, partlayır və bütün bu axan lavaya sahibsiniz. 0:04:12.730,0:04:16.070 Bu lavanın tərkibində bir az kalium-40 olacaqdır. 0:04:16.070,0:04:17.779 Və əslində artıq bir miqdarda 0:04:17.779,0:04:18.805 argon-40 ehtiva edəcəkdir. 0:04:22.570,0:04:24.410 Ancaq argon-40-ın gözəl yanı 0:04:24.410,0:04:27.600 lava halında olanda, maye halında - 0:04:27.600,0:04:30.400 gəlin bu lavanı burada təsəvvür edək. 0:04:30.400,0:04:33.890 Burda bir dəstə şey var. 0:04:37.080,0:04:39.020 Mən kalium-40 edəcəyəm. 0:04:39.020,0:04:41.600 Və bunu hələ istifadə etmədiyim bir rəngdə edim. 0:04:41.600,0:04:44.010 Kalium-40-ı bənövşəyi-qırmızı rəngdə edəcəyəm. 0:04:44.010,0:04:48.090 İçərisində bir az kalium-40 olacaq. 0:04:48.090,0:04:49.090 Bəlkə də bunu bitirdim. 0:04:49.090,0:04:50.940 Bu, çox az izotopdur. 0:04:50.940,0:04:53.040 Ancaq içərisində bir az kalium-40 olacaq. 0:04:53.040,0:05:01.280 Və onsuz da bunun kimi bir argon-40 ola bilər. 0:05:01.280,0:05:03.187 Ancaq argon-40 nəcib bir qazdır. 0:05:03.187,0:05:04.520 Heç bir şey bağlamayacaq. 0:05:04.520,0:05:06.980 Və bu lava maye vəziyyətdə olarkən, 0:05:06.980,0:05:10.090 köpüklənə biləcək. 0:05:10.090,0:05:11.420 Yalnız yuxarıya doğru axacaq. 0:05:11.420,0:05:12.640 İstiqrazı yoxdur. 0:05:12.640,0:05:14.687 Və yalnız buxarlanacaq. 0:05:14.687,0:05:15.770 Mən buxarlanma deməməliyəm. 0:05:15.770,0:05:17.720 Heç bir şeyə yapışmadığından, 0:05:17.720,0:05:19.460 maye vəziyyətdə olduğumuzda 0:05:19.460,0:05:24.990 köpüklənəcək və bir şəkildə sızacaq. 0:05:24.990,0:05:26.820 Bununla əlaqədar həqiqətən maraqlı olan şey, 0:05:26.820,0:05:28.778 bu vulkan püskürmələri baş verdikdə və 0:05:28.778,0:05:32.900 bu argon-40 sızdıqda, 0:05:32.900,0:05:38.490 bu lava magmatik qayaya sərtləşir və mən 0:05:38.490,0:05:42.230 o magmatik qayanı fərqli bir rəngə çevirəcəyəm. 0:05:42.230,0:05:45.910 Arqon-40-ın hamısı vulkanik qayaya 0:05:45.910,0:05:49.360 çevrilib yox olacaq. 0:05:49.360,0:05:50.960 Artıq orada olmayacaq. 0:05:50.960,0:05:53.680 Ən gözəl şey isə bu vulkanik hadisənin, 0:05:53.680,0:05:55.800 bu qayanın mayeyə çevrilməsinin onu bir növ yenidən 0:05:55.800,0:05:58.600 orada argon-40 miqdarını qurmasıdır. 0:05:58.600,0:06:01.310 Sonra burada yalnız kalium-40 ilə qalacaqsınız. 0:06:04.281,0:06:06.280 Bu səbəbdən argon-40 daha maraqlıdır, 0:06:06.280,0:06:09.317 çünki kalsium-40 mütləq sızmayacaq. 0:06:09.317,0:06:11.400 Və burada kalsium-40 ola bilər. 0:06:11.400,0:06:12.775 Yəni mütləq sızmayacaq. 0:06:12.775,0:06:15.010 Ancaq argon-40 sızacaq. 0:06:15.010,0:06:16.560 Yəni bir növ yenidən qurur. 0:06:16.560,0:06:19.275 Vulkanik hadisə arqon-40 miqdarını sıfırlayır. 0:06:21.865,0:06:23.240 Yəni hadisə baş verən zaman lava 0:06:23.240,0:06:27.580 həqiqətən bərk hala gəldikdə heç bir 0:06:27.580,0:06:28.980 arqon-40 olmamalı idi. 0:06:28.980,0:06:32.850 Və sonrakı bir tarixə sürətlə irəliləyirsinizsə 0:06:32.850,0:06:35.840 və nümunəyə baxsanız - icazə verin kopyalayıb yapışdırım. 0:06:40.380,0:06:44.980 Beləliklə, keçmişə qayıtsanız və orada bir neçə 0:06:44.980,0:06:51.542 arqon-40 görsəniz, bunun bu nümunədə 0:06:51.542,0:06:54.350 bir vulkanik qaya olduğunu bilirsiniz. 0:06:54.350,0:06:57.450 Bilirsiniz ki, bu, əvvəlki bəzi 0:06:57.450,0:07:02.675 vulkanik hadisələrə görə idi. 0:07:08.230,0:07:12.190 Bilirsiniz ki, bu arqon-40 çürümüş 0:07:12.190,0:07:14.709 kalium-40-dandır. 0:07:14.709,0:07:17.250 Və bilirsiniz ki, o vulkanik hadisədən bəri 0:07:17.250,0:07:19.760 məhv olub, çünki əvvəllər 0:07:19.760,0:07:22.670 orada olsaydı, sızacaqdı. 0:07:22.670,0:07:25.560 Beləliklə, bu arqon-40-ın orada mövcud olmasının yeganə 0:07:25.560,0:07:28.920 yolunu o kalsium-40-ın çürüməsi yolu ilə bilirsiniz. 0:07:28.920,0:07:30.720 Beləliklə nisbətə baxa bilərsiniz. 0:07:30.720,0:07:36.170 Yəni bu arqon-40-ların hər biri üçün bilirsiniz, 0:07:36.170,0:07:40.580 çünki çürüyən məhsulların yalnız 11% -i arqon-40-dır, 0:07:40.580,0:07:43.650 çünki çürümüş olan təxminən doqquz 0:07:43.650,0:07:49.150 kalsium-40-ın sırasına sahib olmalısınız. 0:07:49.150,0:07:52.940 Beləliklə, bu arqon-40-ların hər biri üçün bilirsiniz ki, 0:07:52.940,0:07:56.425 10 orijinal kalium-40 olmalıdır. 0:07:56.425,0:07:57.800 Beləliklə, nə edə bilsəniz, bu gün mövcud olan kalium-40 sayının, 0:07:57.800,0:08:00.840 həqiqətən bu tarixə gəlmək üçün 0:08:00.840,0:08:03.330 bu dəlillərə əsaslanaraq, olması lazım 0:08:03.330,0:08:05.902 olan saya nisbətinə baxa bilərsiniz. 0:08:05.902,0:08:07.360 Növbəti videoda isə həqiqətən 0:08:07.360,0:08:09.140 tarixəndirə biləcəyinizi göstərmək üçün riyazi 0:08:09.140,0:08:11.111 hesablamanı nəzərdən keçirəcəyəm. 0:08:11.111,0:08:12.610 Və bunun həqiqətən faydalı olmasının səbəbi 0:08:12.610,0:08:15.110 bu nisbətlərə baxa bilməyinizdir. 0:08:15.110,0:08:18.179 Vulkan püskürmələri hər gün baş vermir, 0:08:18.179,0:08:20.720 ancaq milyon və milyon illərdən daha uzun bir 0:08:20.720,0:08:22.220 zaman ölçüsünə baxmağa başlasanız, 0:08:22.220,0:08:25.520 həqiqətən çox halda baş verirlər. 0:08:25.520,0:08:27.040 Beləliklə, gəlin torpağı qazaq. 0:08:27.040,0:08:29.450 Yəni deyək ki, bu, buradakı torpaqdır. 0:08:29.450,0:08:33.600 Və kifayət qədər qazırsan və vulkan püskürməsini görürsən, 0:08:33.600,0:08:37.115 orada bir neçə vulkanik qaya görürsən 0:08:37.115,0:08:38.240 və daha da çox qazırsan. 0:08:38.240,0:08:42.440 Orada başqa bir vulkanik qaya təbəqəsi var. 0:08:42.440,0:08:44.850 Yəni bu başqa bir vulkanik qaya təbəqəsidir. 0:08:47.820,0:08:50.460 Beləliklə, hamısının tərkibində müəyyən miqdarda 0:08:50.460,0:08:51.900 kalium-40 olacaqdır. 0:08:51.900,0:08:55.420 İçərisində bir miqdar kalium-40 olacaq. 0:08:55.420,0:08:59.060 Və sonra deyək ki, buradakı daha çox arqon-40 var. 0:08:59.060,0:09:00.411 Bu bir az daha azdır. 0:09:00.411,0:09:02.910 Növbəti videoda edəcəyimiz riyazi hesablamadan 0:09:02.910,0:09:04.790 istifadə edərək deyək ki, bunun yarı ömrünü 0:09:04.790,0:09:07.820 istifadə edərək və qalan arqon-40 nisbətindən istifadə edərək 0:09:07.820,0:09:12.190 və ya kalium-40 nisbətinin əvvəl orada olduğunu 0:09:12.190,0:09:16.200 bildiyiniz nisbətdən istifadə edərək bunun 0:09:16.200,0:09:20.600 100 milyon il əvvəl , indiki dövrdən100 milyon il əvvəl 0:09:20.600,0:09:23.090 möhkəmlənmiş olacağını söyləyirsiniz. 0:09:23.090,0:09:25.909 Bilirsiniz ki, buradakı bu təbəqə möhkəmləndi. 0:09:25.909,0:09:27.700 Deyək ki, bu gündən təxminən 0:09:27.700,0:09:30.220 150 milyon il əvvəl möhkəmləndiyini bilirsiniz. 0:09:30.220,0:09:32.870 Deyək ki, bu torpağın qazılıb qazılmadığını və ya buna 0:09:32.870,0:09:34.810 bənzər bir şey olduğunu olduqca yaxşı hiss edirsiniz. 0:09:34.810,0:09:36.810 Buradakı bu torpaq nümunələrinə baxanda x 0:09:36.810,0:09:39.570 olduqca toxunulmamış kimi görünür. 0:09:39.570,0:09:45.040 Deyək ki, burada bəzi fosillər görürsünüz. 0:09:45.040,0:09:49.070 O zaman, karbon-14 tarixinin bir növ faydasız olmasına 0:09:49.070,0:09:51.410 baxmayaraq, 50.000 ili keçdiyiniz zaman, 0:09:51.410,0:09:55.170 bu iki dövr arasında bu fosilləri görürsünüz. 0:09:55.170,0:09:56.670 Bu torpağın qazılmadığını və qarışdırılmadığını, 0:09:56.670,0:09:59.910 bu fosilin 100 milyon ilə 150 milyon il arasında 0:09:59.910,0:10:03.710 olduğunu düşünə bilsəniz olduqca 0:10:03.710,0:10:04.680 yaxşı bir göstəricidir. 0:10:04.680,0:10:06.120 Bu hadisə baş verdi. 0:10:06.120,0:10:08.730 Sonra bu fosilləri toplayırsınız. 0:10:08.730,0:10:12.049 Bu heyvanlar öldü və ya yaşadı və öldü. 0:10:12.049,0:10:13.840 Sonra bu başqa vulkanik hadisəni yaşadınız. 0:10:13.840,0:10:17.690 Beləliklə, yalnız magmatik qaya ilə birbaşa 0:10:17.690,0:10:19.650 tarixini yazsanız da, təbəqələrə baxmaq 0:10:19.650,0:10:22.430 bu təbəqələr arasındakı şeyləri nisbətən 0:10:22.430,0:10:24.000 tarixləşdirməyə imkan verir. 0:10:24.000,0:10:26.140 Beləliklə, söhbət yalnız vulkanik qayanın tarixindən getmir. 0:10:26.140,0:10:29.590 Çox, çox, çox qədim olan şeylərlə tanış olmağımıza imkan verir 0:10:29.590,0:10:34.530 və yalnız karbon-14 tarixindən daha çox geriyə gedirik.