WEBVTT 00:00:00.500 --> 00:00:02.440 Elementlər tərkibindəki 00:00:02.440 --> 00:00:04.350 protonların sayına görə təyin olunur. 00:00:04.350 --> 00:00:05.401 Misal üçün, kalium. NOTE Paragraph 00:00:05.401 --> 00:00:07.150 Bu, elementlərin dövri cədvəlidir. 00:00:07.150 --> 00:00:09.700 Bu, bütün cədvəl deyil, cədvəlin sadəcə 00:00:09.700 --> 00:00:10.720 bir hissəsidir. 00:00:10.720 --> 00:00:12.920 Kaliumun 19 protonu var. 00:00:12.920 --> 00:00:14.360 Bunu belə yaza bilərdik, ancaq 00:00:14.360 --> 00:00:15.818 19-u yazmağa ehtiyac yoxdur. 00:00:15.818 --> 00:00:18.280 Çünki, kalium atomlarının 19 protonu olduğunu bilirik. 00:00:18.280 --> 00:00:20.720 Həmçinin, əgər, bir atomun 19 protonu varsa, 00:00:20.720 --> 00:00:23.260 demək, o, kalium elementinin atomudur. 00:00:23.260 --> 00:00:28.920 Lakin elementlərin atomlarındakı 00:00:28.920 --> 00:00:31.260 neytron sayı fərqlənə bilər. 00:00:31.260 --> 00:00:33.754 Elementin müxtəlif neytron sayına 00:00:33.754 --> 00:00:35.070 malik atomlarına 00:00:35.070 --> 00:00:37.640 izotoplar deyilir. 00:00:37.640 --> 00:00:40.930 Kaliumun 00:00:40.930 --> 00:00:43.980 tərkibində 20 neytron olan formasını 00:00:43.980 --> 00:00:45.230 kalium-39 adlandırırıq. 00:00:48.190 --> 00:00:50.760 39 kütlə ədədidir. 00:00:50.760 --> 00:00:56.710 19 proton və 20 neytronun cəmindən ibarətdir. 00:00:56.710 --> 00:00:59.780 Əslində, bu, ən geniş yayılan kalium izotopudur. 00:00:59.780 --> 00:01:03.360 Yer üzərindəki kaliumun 00:01:03.360 --> 00:01:08.760 93,3%-ni təşkil edir. 00:01:08.760 --> 00:01:12.040 İndi isə kaliumun bir neçə başqa izotopuna nəzər salaq. 00:01:12.040 --> 00:01:14.240 Kalium-41-dən başlayaq. 00:01:14.240 --> 00:01:16.490 Əvvəldə də qeyd etdiyim kimi, 00:01:16.490 --> 00:01:18.530 19-un yazılması gərəksizdir. 00:01:18.530 --> 00:01:20.460 Kalium-41-in 22 neytronu var. 00:01:20.460 --> 00:01:22.580 22 və 19-un cəmi 41 edir. 00:01:22.580 --> 00:01:28.180 Kalium-41 bütün planetdəki kaliumun təxminən 6.7%-ini təşkil edir. 00:01:28.180 --> 00:01:30.550 Kalium-40 adlı izotopa isə 00:01:30.550 --> 00:01:33.890 çox az rast gəlinir. 00:01:33.890 --> 00:01:38.030 Aydındır ki, kalium-40-da 21 neytron var. 00:01:38.030 --> 00:01:40.380 Kalium-40-a, doğrudan da, çox çox az rast gəlinir. 00:01:40.380 --> 00:01:46.010 O, Yerdəki kaliumun yalnız 0,0117% -ni təşkil edir. 00:01:46.010 --> 00:01:48.590 Ancaq bu kalium izotopu qədim süxurların, 00:01:48.590 --> 00:01:51.350 xüsusilə də, qədim vulkanik süxurların tarixi baxımından 00:01:51.350 --> 00:01:56.490 bizim üçün olduqca maraqlıdır. 00:01:56.490 --> 00:01:59.680 Qədim vulkanik süxurların hansı tarixə aid olduğunun müəyyən edilməsi 00:01:59.680 --> 00:02:01.530 başqa süxur növləri və ya 00:02:01.530 --> 00:02:03.810 qədim vulkanik süxurların arasına sıxışmış 00:02:03.810 --> 00:02:06.900 qalıqların tarixinin müəyyənləşdirilməsinə də imkan yaradır. 00:02:06.900 --> 00:02:10.570 Kalium-40 haqqında həqiqətən maraqlı olan şey 00:02:10.570 --> 00:02:15.192 yarılanma ömrünün 1.25 milyard il olmasıdır. Bunun yaxşı tərəfi odur ki, 00:02:15.192 --> 00:02:17.400 kalium-40 karbon-14-dən fərqli olaraq, 00:02:17.400 --> 00:02:19.950 çox qədim şeylərin tarixinin müəyyənləşdirilməsində 00:02:19.950 --> 00:02:21.520 istifadə oluna bilər. 00:02:21.520 --> 00:02:27.160 Və hər 1,25 milyard ildən bir - bunu belə yazım, 00:02:27.160 --> 00:02:32.660 bu onun yarı ömrüdür - istənilən verilmiş 00:02:32.660 --> 00:02:36.460 nümunənin 50% -i çürümüş olacaqdır. 00:02:36.460 --> 00:02:40.785 Və 11% -i argon-40-a ayrılacaq. 00:02:45.880 --> 00:02:47.530 Beləliklə, argon buradadır. 00:02:47.530 --> 00:02:49.690 Onun 18 protonu var. 00:02:49.690 --> 00:02:51.960 Beləliklə, argon-40-a parçalandığını düşündüyünüzdə 00:02:51.960 --> 00:02:54.050 bir proton itirdiyini, ancaq eyni kütlə sayına 00:02:54.050 --> 00:02:56.060 sahib olduğunu görürsünüz. 00:02:56.060 --> 00:02:59.640 Beləliklə, protonlardan biri bir şəkildə neytrona çevrilməlidir. 00:02:59.640 --> 00:03:02.240 Və əslində daxili elektronlardan birini tutur və 00:03:02.240 --> 00:03:03.827 sonra başqa şeylər buraxır və bunun bütün 00:03:03.827 --> 00:03:05.660 kvant fizikasına girməyəcəyəm, 00:03:05.660 --> 00:03:07.380 amma argon-40-a çevrilir. 00:03:07.380 --> 00:03:12.686 Və 89% -i kalsium-40-a çevrilir. 00:03:12.686 --> 00:03:15.060 Və burada dövrü cədvəldə kalsiumun 20 protona 00:03:15.060 --> 00:03:16.480 sahib olduğunu görürsünüz. 00:03:16.480 --> 00:03:18.760 Yəni bu, neytronlardan birinin protona 00:03:18.760 --> 00:03:20.287 çevrildiyi bir vəziyyətdir. 00:03:20.287 --> 00:03:22.120 Bu, protonlardan birinin neytrona 00:03:22.120 --> 00:03:23.710 çevrildiyi bir vəziyyətdir. 00:03:23.710 --> 00:03:25.640 Bizim üçün ,həqiqətən, maraqlı olan 00:03:25.640 --> 00:03:29.520 budur bu hissədədir. 00:03:29.520 --> 00:03:32.170 Arqonla əlaqəli xoşagələn şey və kimyavi elementlər cədvəlində 00:03:32.170 --> 00:03:36.150 bunun nəcib bir qaz olması, təsirsiz olmasıdır. 00:03:36.150 --> 00:03:39.230 Beləliklə, maye vəziyyətdə olan bir şeyə 00:03:39.230 --> 00:03:42.310 yerləşdirildikdə, sadəcə köpüklənəcəkdir. 00:03:42.310 --> 00:03:46.160 Heç bir şeyə bağlanmır və buna görə yalnız 00:03:46.160 --> 00:03:48.950 köpüklənəcək və atmosferə çıxacaq. 00:03:48.950 --> 00:03:50.990 Bütün bu vəziyyətdə maraqlı olan bir şey,vulkan püskürməsi 00:03:50.990 --> 00:03:54.950 zamanı nələrin baş verdiyini təsəvvür etməkdir. 00:03:54.950 --> 00:03:57.410 İcazə verin burada bir vulkan çəkim. 00:03:57.410 --> 00:04:00.670 Yəni deyək ki, bu bizim vulkanımızdır. 00:04:00.670 --> 00:04:04.160 Və keçmişdə bir müddət püskürür. 00:04:04.160 --> 00:04:08.795 Beləliklə, partlayır və bütün bu axan lavaya sahibsiniz. 00:04:12.730 --> 00:04:16.070 Bu lavanın tərkibində bir az kalium-40 olacaqdır. 00:04:16.070 --> 00:04:17.779 Və əslində artıq bir miqdarda 00:04:17.779 --> 00:04:18.805 argon-40 ehtiva edəcəkdir. 00:04:22.570 --> 00:04:24.410 Ancaq argon-40-ın gözəl yanı 00:04:24.410 --> 00:04:27.600 lava halında olanda, maye halında - 00:04:27.600 --> 00:04:30.400 gəlin bu lavanı burada təsəvvür edək. 00:04:30.400 --> 00:04:33.890 Burda bir dəstə şey var. 00:04:37.080 --> 00:04:39.020 Mən kalium-40 edəcəyəm. 00:04:39.020 --> 00:04:41.600 Və bunu hələ istifadə etmədiyim bir rəngdə edim. 00:04:41.600 --> 00:04:44.010 Kalium-40-ı bənövşəyi-qırmızı rəngdə edəcəyəm. 00:04:44.010 --> 00:04:48.090 İçərisində bir az kalium-40 olacaq. 00:04:48.090 --> 00:04:49.090 Bəlkə də bunu bitirdim. 00:04:49.090 --> 00:04:50.940 Bu, çox az izotopdur. 00:04:50.940 --> 00:04:53.040 Ancaq içərisində bir az kalium-40 olacaq. 00:04:53.040 --> 00:05:01.280 Və onsuz da bunun kimi bir argon-40 ola bilər. 00:05:01.280 --> 00:05:03.187 Ancaq argon-40 nəcib bir qazdır. 00:05:03.187 --> 00:05:04.520 Heç bir şey bağlamayacaq. 00:05:04.520 --> 00:05:06.980 Və bu lava maye vəziyyətdə olarkən, 00:05:06.980 --> 00:05:10.090 köpüklənə biləcək. 00:05:10.090 --> 00:05:11.420 Yalnız yuxarıya doğru axacaq. 00:05:11.420 --> 00:05:12.640 İstiqrazı yoxdur. 00:05:12.640 --> 00:05:14.687 Və yalnız buxarlanacaq. 00:05:14.687 --> 00:05:15.770 Mən buxarlanma deməməliyəm. 00:05:15.770 --> 00:05:17.720 Heç bir şeyə yapışmadığından, 00:05:17.720 --> 00:05:19.460 maye vəziyyətdə olduğumuzda 00:05:19.460 --> 00:05:24.990 köpüklənəcək və bir şəkildə sızacaq. 00:05:24.990 --> 00:05:26.820 Bununla əlaqədar həqiqətən maraqlı olan şey, 00:05:26.820 --> 00:05:28.778 bu vulkan püskürmələri baş verdikdə və 00:05:28.778 --> 00:05:32.900 bu argon-40 sızdıqda, 00:05:32.900 --> 00:05:38.490 bu lava magmatik qayaya sərtləşir və mən 00:05:38.490 --> 00:05:42.230 o magmatik qayanı fərqli bir rəngə çevirəcəyəm. 00:05:42.230 --> 00:05:45.910 Arqon-40-ın hamısı vulkanik qayaya 00:05:45.910 --> 00:05:49.360 çevrilib yox olacaq. 00:05:49.360 --> 00:05:50.960 Artıq orada olmayacaq. 00:05:50.960 --> 00:05:53.680 Ən gözəl şey isə bu vulkanik hadisənin, 00:05:53.680 --> 00:05:55.800 bu qayanın mayeyə çevrilməsinin onu bir növ yenidən 00:05:55.800 --> 00:05:58.600 orada argon-40 miqdarını qurmasıdır. 00:05:58.600 --> 00:06:01.310 Sonra burada yalnız kalium-40 ilə qalacaqsınız. 00:06:04.281 --> 00:06:06.280 Bu səbəbdən argon-40 daha maraqlıdır, 00:06:06.280 --> 00:06:09.317 çünki kalsium-40 mütləq sızmayacaq. 00:06:09.317 --> 00:06:11.400 Və burada kalsium-40 ola bilər. 00:06:11.400 --> 00:06:12.775 Yəni mütləq sızmayacaq. 00:06:12.775 --> 00:06:15.010 Ancaq argon-40 sızacaq. 00:06:15.010 --> 00:06:16.560 Yəni bir növ yenidən qurur. 00:06:16.560 --> 00:06:19.275 Vulkanik hadisə arqon-40 miqdarını sıfırlayır. 00:06:21.865 --> 00:06:23.240 Yəni hadisə baş verən zaman lava 00:06:23.240 --> 00:06:27.580 həqiqətən bərk hala gəldikdə heç bir 00:06:27.580 --> 00:06:28.980 arqon-40 olmamalı idi. 00:06:28.980 --> 00:06:32.850 Və sonrakı bir tarixə sürətlə irəliləyirsinizsə 00:06:32.850 --> 00:06:35.840 və nümunəyə baxsanız - icazə verin kopyalayıb yapışdırım. 00:06:40.380 --> 00:06:44.980 Beləliklə, keçmişə qayıtsanız və orada bir neçə 00:06:44.980 --> 00:06:51.542 arqon-40 görsəniz, bunun bu nümunədə 00:06:51.542 --> 00:06:54.350 bir vulkanik qaya olduğunu bilirsiniz. 00:06:54.350 --> 00:06:57.450 Bilirsiniz ki, bu, əvvəlki bəzi 00:06:57.450 --> 00:07:02.675 vulkanik hadisələrə görə idi. 00:07:08.230 --> 00:07:12.190 Bilirsiniz ki, bu arqon-40 çürümüş 00:07:12.190 --> 00:07:14.709 kalium-40-dandır. 00:07:14.709 --> 00:07:17.250 Və bilirsiniz ki, o vulkanik hadisədən bəri 00:07:17.250 --> 00:07:19.760 məhv olub, çünki əvvəllər 00:07:19.760 --> 00:07:22.670 orada olsaydı, sızacaqdı. 00:07:22.670 --> 00:07:25.560 Beləliklə, bu arqon-40-ın orada mövcud olmasının yeganə 00:07:25.560 --> 00:07:28.920 yolunu o kalsium-40-ın çürüməsi yolu ilə bilirsiniz. 00:07:28.920 --> 00:07:30.720 Beləliklə nisbətə baxa bilərsiniz. 00:07:30.720 --> 00:07:36.170 Yəni bu arqon-40-ların hər biri üçün bilirsiniz, 00:07:36.170 --> 00:07:40.580 çünki çürüyən məhsulların yalnız 11% -i arqon-40-dır, 00:07:40.580 --> 00:07:43.650 çünki çürümüş olan təxminən doqquz 00:07:43.650 --> 00:07:49.150 kalsium-40-ın sırasına sahib olmalısınız. 00:07:49.150 --> 00:07:52.940 Beləliklə, bu arqon-40-ların hər biri üçün bilirsiniz ki, 00:07:52.940 --> 00:07:56.425 10 orijinal kalium-40 olmalıdır. 00:07:56.425 --> 00:07:57.800 Beləliklə, nə edə bilsəniz, bu gün mövcud olan kalium-40 sayının, 00:07:57.800 --> 00:08:00.840 həqiqətən bu tarixə gəlmək üçün 00:08:00.840 --> 00:08:03.330 bu dəlillərə əsaslanaraq, olması lazım 00:08:03.330 --> 00:08:05.902 olan saya nisbətinə baxa bilərsiniz. 00:08:05.902 --> 00:08:07.360 Növbəti videoda isə həqiqətən 00:08:07.360 --> 00:08:09.140 tarixəndirə biləcəyinizi göstərmək üçün riyazi 00:08:09.140 --> 00:08:11.111 hesablamanı nəzərdən keçirəcəyəm. 00:08:11.111 --> 00:08:12.610 Və bunun həqiqətən faydalı olmasının səbəbi 00:08:12.610 --> 00:08:15.110 bu nisbətlərə baxa bilməyinizdir. 00:08:15.110 --> 00:08:18.179 Vulkan püskürmələri hər gün baş vermir, 00:08:18.179 --> 00:08:20.720 ancaq milyon və milyon illərdən daha uzun bir 00:08:20.720 --> 00:08:22.220 zaman ölçüsünə baxmağa başlasanız, 00:08:22.220 --> 00:08:25.520 həqiqətən çox halda baş verirlər. 00:08:25.520 --> 00:08:27.040 Beləliklə, gəlin torpağı qazaq. 00:08:27.040 --> 00:08:29.450 Yəni deyək ki, bu, buradakı torpaqdır. 00:08:29.450 --> 00:08:33.600 Və kifayət qədər qazırsan və vulkan püskürməsini görürsən, 00:08:33.600 --> 00:08:37.115 orada bir neçə vulkanik qaya görürsən 00:08:37.115 --> 00:08:38.240 və daha da çox qazırsan. 00:08:38.240 --> 00:08:42.440 Orada başqa bir vulkanik qaya təbəqəsi var. 00:08:42.440 --> 00:08:44.850 Yəni bu başqa bir vulkanik qaya təbəqəsidir. 00:08:47.820 --> 00:08:50.460 Beləliklə, hamısının tərkibində müəyyən miqdarda 00:08:50.460 --> 00:08:51.900 kalium-40 olacaqdır. 00:08:51.900 --> 00:08:55.420 İçərisində bir miqdar kalium-40 olacaq. 00:08:55.420 --> 00:08:59.060 Və sonra deyək ki, buradakı daha çox arqon-40 var. 00:08:59.060 --> 00:09:00.411 Bu bir az daha azdır. 00:09:00.411 --> 00:09:02.910 Növbəti videoda edəcəyimiz riyazi hesablamadan 00:09:02.910 --> 00:09:04.790 istifadə edərək deyək ki, bunun yarı ömrünü 00:09:04.790 --> 00:09:07.820 istifadə edərək və qalan arqon-40 nisbətindən istifadə edərək 00:09:07.820 --> 00:09:12.190 və ya kalium-40 nisbətinin əvvəl orada olduğunu 00:09:12.190 --> 00:09:16.200 bildiyiniz nisbətdən istifadə edərək bunun 00:09:16.200 --> 00:09:20.600 100 milyon il əvvəl , indiki dövrdən100 milyon il əvvəl 00:09:20.600 --> 00:09:23.090 möhkəmlənmiş olacağını söyləyirsiniz. 00:09:23.090 --> 00:09:25.909 Bilirsiniz ki, buradakı bu təbəqə möhkəmləndi. 00:09:25.909 --> 00:09:27.700 Deyək ki, bu gündən təxminən 00:09:27.700 --> 00:09:30.220 150 milyon il əvvəl möhkəmləndiyini bilirsiniz. 00:09:30.220 --> 00:09:32.870 Deyək ki, bu torpağın qazılıb qazılmadığını və ya buna 00:09:32.870 --> 00:09:34.810 bənzər bir şey olduğunu olduqca yaxşı hiss edirsiniz. 00:09:34.810 --> 00:09:36.810 Buradakı bu torpaq nümunələrinə baxanda x 00:09:36.810 --> 00:09:39.570 olduqca toxunulmamış kimi görünür. 00:09:39.570 --> 00:09:45.040 Deyək ki, burada bəzi fosillər görürsünüz. 00:09:45.040 --> 00:09:49.070 O zaman, karbon-14 tarixinin bir növ faydasız olmasına 00:09:49.070 --> 00:09:51.410 baxmayaraq, 50.000 ili keçdiyiniz zaman, 00:09:51.410 --> 00:09:55.170 bu iki dövr arasında bu fosilləri görürsünüz. 00:09:55.170 --> 00:09:56.670 Bu torpağın qazılmadığını və qarışdırılmadığını, 00:09:56.670 --> 00:09:59.910 bu fosilin 100 milyon ilə 150 milyon il arasında 00:09:59.910 --> 00:10:03.710 olduğunu düşünə bilsəniz olduqca 00:10:03.710 --> 00:10:04.680 yaxşı bir göstəricidir. 00:10:04.680 --> 00:10:06.120 Bu hadisə baş verdi. 00:10:06.120 --> 00:10:08.730 Sonra bu fosilləri toplayırsınız. 00:10:08.730 --> 00:10:12.049 Bu heyvanlar öldü və ya yaşadı və öldü. 00:10:12.049 --> 00:10:13.840 Sonra bu başqa vulkanik hadisəni yaşadınız. 00:10:13.840 --> 00:10:17.690 Beləliklə, yalnız magmatik qaya ilə birbaşa 00:10:17.690 --> 00:10:19.650 tarixini yazsanız da, təbəqələrə baxmaq 00:10:19.650 --> 00:10:22.430 bu təbəqələr arasındakı şeyləri nisbətən 00:10:22.430 --> 00:10:24.000 tarixləşdirməyə imkan verir. 00:10:24.000 --> 00:10:26.140 Beləliklə, söhbət yalnız vulkanik qayanın tarixindən getmir. 00:10:26.140 --> 00:10:29.590 Çox, çox, çox qədim olan şeylərlə tanış olmağımıza imkan verir 00:10:29.590 --> 00:10:34.530 və yalnız karbon-14 tarixindən daha çox geriyə gedirik.