1
00:00:00,660 --> 00:00:03,030
Biz insanlar min illərdir

2
00:00:03,030 --> 00:00:05,341
sadəcə bizim ətraf mühitimizə
baxaraq bilirik ki,

3
00:00:05,341 --> 00:00:06,840
müxtəlif maddələr var.

4
00:00:06,840 --> 00:00:08,470
Bu müxtəlif maddələr

5
00:00:08,470 --> 00:00:10,120
müxtəlif xüsusiyyətlərə malikdir.

6
00:00:10,120 --> 00:00:11,380
Nəinki onların müxtəlif

7
00:00:11,380 --> 00:00:13,330
xüsusiyyətləri var, bəzisi

8
00:00:13,330 --> 00:00:16,230
işığı əks etdirə bilir yaxud 
etdirə bilmir, müəyyən rəngdə

9
00:00:16,230 --> 00:00:20,390
yaxud temperaturda olur,
maye, qaz yaxud bərk olur.

10
00:00:20,390 --> 00:00:22,290
Biz həmçinin onların müəyyən vəziyyətdə

11
00:00:22,290 --> 00:00:25,030
necə reaksiyaya girdiyini də 
müşahidə edəcəyik.

12
00:00:25,030 --> 00:00:27,410
Bu maddələrin şəkilləri buradadır.

13
00:00:27,410 --> 00:00:29,070
Karbon burada sağdadır.

14
00:00:29,070 --> 00:00:31,650
Burada qrafit formasındadır.

15
00:00:31,650 --> 00:00:33,910
Burada sağdakı qurğuşundur.

16
00:00:33,910 --> 00:00:36,030
Buradakı qızıldır.

17
00:00:36,030 --> 00:00:38,750
Şəkillərini göstərdiklərimin hamısı

18
00:00:38,750 --> 00:00:41,720
hansı ki, onları bu saytdan götürdüm,

19
00:00:41,720 --> 00:00:43,460
hamısı bərk formadadır.

20
00:00:43,460 --> 00:00:45,830
Həmçinin bilirik ki,

21
00:00:45,830 --> 00:00:49,240
hava və hava hissəciklərinin 
müəyyən növləri var.

22
00:00:49,240 --> 00:00:51,090
Baxdığın hava hissəciyinin
növündən

23
00:00:51,090 --> 00:00:55,590
asılı olaraq,karbon, oksigen 
yaxud azotdursa müxtəlif növ

24
00:00:55,590 --> 00:00:57,770
xüsusiyyətlərə 
malik olduqlarını göstərirlər.

25
00:00:57,770 --> 00:00:59,726
Ya da maye ola biləcək başqa şeylər var.

26
00:00:59,726 --> 00:01:01,745
Hətta bu şeylərdə temperaturu
kifayət qədər

27
00:01:01,745 --> 00:01:02,910
qaldırırsan.

28
00:01:02,910 --> 00:01:04,605
Əgər qızılın və qurğuşunun

29
00:01:04,605 --> 00:01:06,690
temperaturunu kifayət qədər qaldırsan,
maye

30
00:01:06,690 --> 00:01:10,360
ala bilərsən. Karbonu yandırsan,

31
00:01:10,360 --> 00:01:12,020
onun qaz halını ala bilərsən.

32
00:01:12,020 --> 00:01:13,680
Atmosfere buraxa bilərsən.

33
00:01:13,680 --> 00:01:14,970
Quruluşunu dəyişə bilərsən.

34
00:01:14,970 --> 00:01:18,530
Bunlar insanlığın min illərdir ki,

35
00:01:18,530 --> 00:01:21,000
müşahidə etdiyi bir növ şeylərdir.

36
00:01:21,000 --> 00:01:22,530
O fəlsəfi məsələləri

37
00:01:22,530 --> 00:01:24,420
təbii məsələlərə çevirir.

38
00:01:24,420 --> 00:01:26,790
İndi biz daha yaxşı cavab verə bilərik.

39
00:01:26,790 --> 00:01:31,320
Sual budur ki, əgər karbonu

40
00:01:31,320 --> 00:01:33,970
daha kiçik hissələrə ayırsanız

41
00:01:33,970 --> 00:01:38,930
bu maddənin kiçik parçalarından

42
00:01:38,930 --> 00:01:43,314
hələ də karbonun xüsusiyyətlərinə 
malik olanı var?

43
00:01:43,314 --> 00:01:44,730
Əgər daha da parçalasanız,

44
00:01:44,730 --> 00:01:46,271
karbon xüsusiyyətlərini

45
00:01:46,271 --> 00:01:48,270
itirə bilərdi.

46
00:01:48,270 --> 00:01:50,380
Cavab budur ki, bəli var.

47
00:01:50,380 --> 00:01:52,030
Bizim terminologiyanı almaq üçün

48
00:01:52,030 --> 00:01:54,940
bu müxtəlif maddələri

49
00:01:54,940 --> 00:01:58,070
( bu saf maddələr hansı ki, 
müəyyən temperaturda spesifik

50
00:01:58,070 --> 00:01:59,960
xüsusiyyətləri var
və spesifik yolla

51
00:01:59,960 --> 00:02:05,210
reaksiyaya girirlər)
biz onları elementlər adlandıracayıq.

52
00:02:05,210 --> 00:02:06,470
Karbon elementdir.

53
00:02:06,470 --> 00:02:07,570
Qurğuşun elemendir.

54
00:02:07,570 --> 00:02:08,910
Qızıl elementdir.

55
00:02:08,910 --> 00:02:10,949
Deyə bilərsən ki, su elementdir.

56
00:02:10,949 --> 00:02:13,637
Tarixdə insanlar suyu element kimi

57
00:02:13,637 --> 00:02:14,410
göstəriblər.

58
00:02:14,410 --> 00:02:18,250
Bilirik ki, su daha sadə 
elementlərdən yaradılıb.

59
00:02:18,250 --> 00:02:21,100
O oksigendən və hidrogendən ibarətdir.

60
00:02:21,100 --> 00:02:25,120
Bütün elementlər burada

61
00:02:25,120 --> 00:02:27,830
elementlərin dövri cədvəlində sıralanıb.

62
00:02:27,830 --> 00:02:30,450
C karbonu göstərir-- mən sadəcə insanlara

63
00:02:30,450 --> 00:02:33,280
daha uyğun olanları nəzərdən keçirəcəm,

64
00:02:33,280 --> 00:02:35,710
lakin zaman keçdikcə
hamısı ilə tanış olacaqsınız.

65
00:02:35,710 --> 00:02:36,610
Bu oksigendir.

66
00:02:36,610 --> 00:02:38,020
Bu azotdur.

67
00:02:38,020 --> 00:02:40,140
Bu silisiumdur.

68
00:02:40,140 --> 00:02:42,090
Au qızıldır.

69
00:02:42,090 --> 00:02:43,280
Bu qurğuşundur.

70
00:02:43,280 --> 00:02:49,380
Bu elemtlərin istənilən birinin ən sadə
hissəciyi atomdur.

71
00:02:52,620 --> 00:02:55,050
Və dağıtmağa davam etsəz,
bir-birindən kiçik

72
00:02:55,050 --> 00:02:56,940
hissəciklər almağa davam edəcəksiniz,

73
00:02:56,940 --> 00:02:59,739
hətta karbon atomu alacaqsınız.

74
00:02:59,739 --> 00:03:01,530
Eyni şeyi burada etsəz, hətta

75
00:03:01,530 --> 00:03:02,616
qızıl atomu alardınız.

76
00:03:02,616 --> 00:03:04,490
Eyni şeyi burada da etdiniz, hətta

77
00:03:04,490 --> 00:03:05,864
qurğuşun atomu adlandırılan

78
00:03:05,864 --> 00:03:08,000
bu daha kiçik

79
00:03:08,000 --> 00:03:09,450
hissəcikləri də alardınız.

80
00:03:09,450 --> 00:03:11,241
Daha dağıda bilməzdiniz

81
00:03:11,241 --> 00:03:13,560
və bu hələ qurğuşun adlanır,

82
00:03:13,560 --> 00:03:17,110
onun üçün hələ də qurğuşunun
xüsusiyyətləri qalıb

83
00:03:17,110 --> 00:03:19,490
Mən sadəcə sənə ideya vermək üçün-- 
bu çətin

84
00:03:19,490 --> 00:03:21,600
təsəvvür etdiyim bir şeydirdir ki,

85
00:03:21,600 --> 00:03:24,600
atomlar ağlasılmaz və həqiqətən təsəvvür

86
00:03:24,600 --> 00:03:26,220
edilməyəcək dərəcədə balacadırlar.

87
00:03:26,220 --> 00:03:27,750
Məsələn, karbon.

88
00:03:27,750 --> 00:03:29,550
Saçım da karbondandır.

89
00:03:29,550 --> 00:03:33,320
Əslində, mənim əksəriyyətim karbondandır.

90
00:03:33,320 --> 00:03:36,690
Əslində, yaşayan varlıqların çoxu 
karbondandır.

91
00:03:36,690 --> 00:03:40,840
Saçımı karbon kimi götürsəm

92
00:03:40,840 --> 00:03:42,262
saçın əksəriyyəti karbondur.

93
00:03:42,262 --> 00:03:43,970
Əgər saçımı götürsən,

94
00:03:43,970 --> 00:03:45,875
o sarı deyil,

95
00:03:45,875 --> 00:03:46,700
qaraya çalır.

96
00:03:46,700 --> 00:03:48,280
Saçım qaradır,

97
00:03:48,280 --> 00:03:50,270
lakin onu ekranda görə bilməzdiniz.

98
00:03:50,270 --> 00:03:51,769
Amma mən saçımı götürsəydim

99
00:03:51,769 --> 00:03:55,820
və soruşsaydım ki,
saçım neçə karbon atomu enindədir?

100
00:03:55,820 --> 00:03:57,870
Saçımın küncünü götürsən, uzunluğunu yox,

101
00:03:57,870 --> 00:04:00,040
saçımın enini,

102
00:04:00,040 --> 00:04:03,384
o neçə karbon atomu enindədir?

103
00:04:03,384 --> 00:04:04,800
Zənn edə bilərsən.

104
00:04:04,800 --> 00:04:07,540
Sal artıq mənə onların 
çox kiçik olduğunu dedi.

105
00:04:07,540 --> 00:04:10,016
Orada 1000 yaxud 10000 yaxud 100000
karbon atomu

106
00:04:10,016 --> 00:04:10,780
ola bilər.

107
00:04:10,780 --> 00:04:12,000
Mən deyərdim, yox.

108
00:04:12,000 --> 00:04:14,540
1 milyon karbon atomu var

109
00:04:14,540 --> 00:04:17,579
yaxud sən insan saçının eni boyunca

110
00:04:17,579 --> 00:04:21,314
1 milyon karbon atomu qoya bilərsən.

111
00:04:21,314 --> 00:04:22,730
Bu açıq-aşkar bir təxmindir.

112
00:04:22,730 --> 00:04:23,970
Bu dəqiq 1 milyon deyil.

113
00:04:23,970 --> 00:04:26,860
Amma bu sənə
atomların kiçik olduğunu göstərir.

114
00:04:26,860 --> 00:04:28,620
Başından bir tük çək

115
00:04:28,620 --> 00:04:31,300
və tükün boyunca bir-birinin yanında

116
00:04:31,300 --> 00:04:34,440
bir milyon şey qoyduğunu təsəvvür et.

117
00:04:34,440 --> 00:04:37,450
Tükün uzunluğu yox, tükün eni.

118
00:04:37,450 --> 00:04:39,360
Hətta tükün enini belə görmək çətindir

119
00:04:39,360 --> 00:04:41,110
və onun boyunca bir milyon

120
00:04:41,110 --> 00:04:43,180
karbon atomu ola bilər.

121
00:04:43,180 --> 00:04:46,860
İndi daha aydındır ki, bildiyimiz kimi

122
00:04:46,860 --> 00:04:50,840
bu, karbonun və hər hansı elementin

123
00:04:50,840 --> 00:04:54,220
ən vacib quruluş hissəsidir.

124
00:04:54,220 --> 00:04:57,130
Hətta daha aydındır ki,
bu quruluş hissəcikləri

125
00:04:57,130 --> 00:04:58,570
bir- biri ilə əlaqəlidir.

126
00:04:58,570 --> 00:05:02,250
Karbon atomu daha əsaslı
hissəciklərdən

127
00:05:02,250 --> 00:05:02,950
qurulmuşdur.

128
00:05:02,950 --> 00:05:07,531
Qızıl atomu, hətta daha əsaslı
hissəciklərdən qurulmuşdur.

129
00:05:07,531 --> 00:05:09,170
Və asılı olaraq--onlar həqiqiətən

130
00:05:09,170 --> 00:05:12,870
bu əsaslı hissəciklərin
yerləşməsinə görə təyin olunur.

131
00:05:12,870 --> 00:05:15,430
Əgər əsaslı hissəciklərin 
sayını dəyişsəydin

132
00:05:15,430 --> 00:05:18,430
elementin xüsusiyyətlərini və
necə reaksiyaya girdiyini

133
00:05:18,430 --> 00:05:22,810
hətta elementin özünü dəyişə bilərdin.

134
00:05:22,810 --> 00:05:25,480
Daha yaxşı başa düşmək üçün

135
00:05:25,480 --> 00:05:28,260
bu əsaslı hissəciklər haqqında danışaq.

136
00:05:28,260 --> 00:05:30,365
Belə ki, protonunuz var.

137
00:05:33,020 --> 00:05:36,000
Proton doğrudan da --atomun nüvəsindəki


138
00:05:36,000 --> 00:05:38,340
protonların sayı və

139
00:05:38,340 --> 00:05:40,610
ikincidə nüvə haqqında danışacam--

140
00:05:40,610 --> 00:05:43,010
elementi təyin edir.

141
00:05:43,010 --> 00:05:45,702
Bu elementi təyin edəndir.

142
00:05:45,702 --> 00:05:47,660
Burada dövri cədvələ baxanda

143
00:05:47,660 --> 00:05:50,490
onlar atom sayları sırası ilə yazılıb.

144
00:05:50,490 --> 00:05:52,250
Atom sayı hərfi olaraq

145
00:05:52,250 --> 00:05:55,140
sadəcə elemendə olan protonların sayıdır.

146
00:05:55,140 --> 00:05:58,950
İzahına görə,
hidrogenin bir protonu,

147
00:05:58,950 --> 00:06:03,120
heliumun iki və karbonun altı protonu var.

148
00:06:03,120 --> 00:06:05,440
Yeddi protonlu karbon ola bilməz.

149
00:06:05,440 --> 00:06:07,150
O azot ola bilər.

150
00:06:07,150 --> 00:06:09,300
O heç bir halda karbon ola bilməz.

151
00:06:09,300 --> 00:06:10,732
Oksigenin səkkiz protonu var.

152
00:06:10,732 --> 00:06:12,970
Əgər necəsə ora başqa
bir proton əlavə etsəydin,

153
00:06:12,970 --> 00:06:14,680
o artıq oksigen olmazdı.

154
00:06:14,680 --> 00:06:16,370
O flüor ola bilərdi.

155
00:06:16,370 --> 00:06:20,240
Belə ki, o elementi təyin edir.

156
00:06:20,240 --> 00:06:22,450
Atom nömrəsi ,protonların sayı --


157
00:06:22,450 --> 00:06:25,549
bunun dövri cədvəldə 
elementlərin hər biri üçün

158
00:06:25,549 --> 00:06:27,340
sağda yuxarıda yazılan

159
00:06:27,340 --> 00:06:30,260
rəqəm olduğunu yada salın--

160
00:06:30,260 --> 00:06:33,010
protonların sayı atom
nömrəsinə bərabərdir.

161
00:06:36,485 --> 00:06:38,080
Onlar bu rəqəmi buraya qoyublar,

162
00:06:38,080 --> 00:06:42,160
çünki o, elementin
xüsusiyyətini müəyyən edir.

163
00:06:42,160 --> 00:06:46,050
Atomun başqa iki tərkibi--
zənn edirəm ki

164
00:06:46,050 --> 00:06:47,430
o üsulla adlandırmışdıq--

165
00:06:47,430 --> 00:06:51,780
elektron və neytrondur.

166
00:06:55,390 --> 00:06:57,110
Beynində modeli düzəltməyə

167
00:06:57,110 --> 00:07:01,320
başlaya bilərsən-- bu model, kimyanı 
nəzərdən keçirdiyimizə görə

168
00:07:01,320 --> 00:07:03,690
bir az mücərrəd və 
konseptuallaşdırmaq üçün

169
00:07:03,690 --> 00:07:04,976
çətin olacaq.

170
00:07:04,976 --> 00:07:06,350
Bu haqda fikirləşmək üçün

171
00:07:06,350 --> 00:07:08,430
bir üsul budur ki,
sizin atomun mərkəzində

172
00:07:08,430 --> 00:07:09,850
proton və neytronlarınız var.

173
00:07:09,850 --> 00:07:11,710
Onlar atom nüvəsidir.

174
00:07:11,710 --> 00:07:15,060
Məsələn karbon, biz bilirik, 
altı protonu var.

175
00:07:15,060 --> 00:07:19,660
Bir, iki, üç, dörd, beş, altı.

176
00:07:19,660 --> 00:07:22,420
Karbon-12, hansı ki
karbonun göstəricisidir,

177
00:07:22,420 --> 00:07:24,110
həmçinin altı neytronu olacaq.

178
00:07:24,110 --> 00:07:26,100
Müxtəlif sayda neytronları olan

179
00:07:26,100 --> 00:07:27,940
karbon versiyalarınız ola bilər.

180
00:07:27,940 --> 00:07:30,330
Neytronlar və elektronlar dəyişə bilər,
lakin

181
00:07:30,330 --> 00:07:31,830
hələ də eyni elementiniz var.

182
00:07:31,830 --> 00:07:33,280
Protonlar dəyişə bilməz.

183
00:07:33,280 --> 00:07:36,480
Protonu dəyişəndə fərqli
element alırsınız.

184
00:07:36,480 --> 00:07:41,300
Qoyun karbon-12 nüvəsini çəkim,

185
00:07:41,300 --> 00:07:43,300
bir, iki, üç, dörd, beş, altı.

186
00:07:43,300 --> 00:07:46,450
Burada sağda karbon-12 nüvəsi var

187
00:07:46,450 --> 00:07:48,910
Bəzən o belə yazılacaq.

188
00:07:48,910 --> 00:07:52,720
Bəzən onlar protonların sayını da

189
00:07:52,720 --> 00:07:53,840
yazacaq.

190
00:07:53,840 --> 00:07:56,510
Karbon-12 yazmağın səbəbi

191
00:07:56,510 --> 00:07:58,830
-- bilirsən ki, altı neytron saydım--

192
00:07:58,830 --> 00:08:00,760
bu cəmdir, sən cəm sayı görə bilərsən--

193
00:08:00,760 --> 00:08:04,206
onu görməyin yoludur.

194
00:08:04,206 --> 00:08:05,580
Gələcəkdə balaca bir

195
00:08:05,580 --> 00:08:08,370
nüans alacayıq-- bu nüvənin
içindəki proton

196
00:08:08,370 --> 00:08:11,870
və neytronların cəmi sayıdır.

197
00:08:11,870 --> 00:08:15,132
İzah olaraq, karbonun atom nömrəsi altıdır

198
00:08:15,132 --> 00:08:16,630
və sadəcə bizə xatırlatsın deyə

199
00:08:16,630 --> 00:08:18,870
onu bura yenidən yaza bilərik.

200
00:08:18,870 --> 00:08:21,550
Karbon atomunun mərkəzində nüvəmiz var.

201
00:08:21,550 --> 00:08:25,000
Və karbon-12-nin altı protonu və altı 
neytronu olacaq.

202
00:08:25,000 --> 00:08:26,970
Karbonun başqa versiyası karbon-14-dür,

203
00:08:26,970 --> 00:08:29,040
hələ də altı protonu olacaq,

204
00:08:29,040 --> 00:08:31,018
amma səkkiz neytronu olacaq.

205
00:08:31,018 --> 00:08:32,559
Neytronların sayı dəyişə bilər.

206
00:08:32,559 --> 00:08:34,950
Lakin orada sağdakı karbon-12-dir.

207
00:08:34,950 --> 00:08:38,990
Əgər karbon-12 neytraldırsa

208
00:08:38,990 --> 00:08:41,419
-- bu sözdə bir saniyəlik nüans verəcem--

209
00:08:41,419 --> 00:08:43,890
əgər neytraldırsa, altı elektronu olacaq.

210
00:08:43,890 --> 00:08:47,690
Qoyun bu altı elektronu çəkim, bir, iki,

211
00:08:47,690 --> 00:08:49,910
üç, dörd, beş, altı.

212
00:08:49,910 --> 00:08:52,190
Bir üsul-- bu elektronlar və

213
00:08:52,190 --> 00:08:54,980
nüvə haqqında fikirləşməyin

214
00:08:54,980 --> 00:08:57,380
birinci dərəcəli üsulu ola bilər--

215
00:08:57,380 --> 00:09:00,340
budur ki, elektronları bir növ nüvənin

216
00:09:00,340 --> 00:09:02,930
ətrafında hərəkət edən
təsəvvür edə bilərsiniz.

217
00:09:02,930 --> 00:09:04,540
Bir model onları
nüvənin ətrafında

218
00:09:04,540 --> 00:09:06,750
fırlanan şey kimi fikirləşməkdir.

219
00:09:06,750 --> 00:09:08,140
Amma bu tamamilə doğru deyil.

220
00:09:08,140 --> 00:09:10,460
Onlar planetin günəş ətrafında
fırlandığı

221
00:09:10,460 --> 00:09:11,710
üsulla fırlanmır.

222
00:09:11,710 --> 00:09:13,900
Lakin yaxşı bir başlama nöqtəsidir.

223
00:09:13,900 --> 00:09:16,430
Başqa yol budur ki,

224
00:09:16,430 --> 00:09:18,680
onlar nüvə ətrafında sıçrayır.

225
00:09:18,680 --> 00:09:20,680
Bu sadədir, çünki
bu səviyyədə

226
00:09:20,680 --> 00:09:22,100
reallıq çox qəribə olur.

227
00:09:22,100 --> 00:09:24,183
Biz elektronun həqiqətən nə etdiyini

228
00:09:24,183 --> 00:09:26,570
anlamaq üçün kvant fizikasına gedəcəyik.

229
00:09:26,570 --> 00:09:29,320
Beyninizdəki ilk fikri model budur ki,

230
00:09:29,320 --> 00:09:32,740
bu karbon-12 atomunun mərkəzində

231
00:09:32,740 --> 00:09:37,000
nüvəmiz var, orada sağdadır.

232
00:09:37,000 --> 00:09:40,700
Bu elektronlar
nüvənin ətrafında sıçrayır.

233
00:09:40,700 --> 00:09:43,850
Və bu elektronlar

234
00:09:43,850 --> 00:09:45,360
sadəcə nüvədən uzaqlaşmır.

235
00:09:45,360 --> 00:09:47,570
Onlar nə üçün nüvəyə bağlanır və

236
00:09:47,570 --> 00:09:49,860
protonlarının müsbət və elektronlarının

237
00:09:49,860 --> 00:09:54,570
mənfi yükü olan

238
00:09:54,570 --> 00:09:57,990
bu atom hissəsini formalaşdırır.

239
00:09:57,990 --> 00:10:01,874
Və o əsaslı hissəciklərin
xüsusiyyətlərindən biridir.

240
00:10:01,874 --> 00:10:03,110
Yükün nə olduğu haqqında

241
00:10:03,110 --> 00:10:04,780
fikirləşməyə başlayanda,
o prinsipcə

242
00:10:04,780 --> 00:10:05,481
fərqlidir?

243
00:10:05,481 --> 00:10:07,020
Bir növ dərinləşməyə başlayır.

244
00:10:07,020 --> 00:10:08,810
Lakin bildiyimiz bir şey,

245
00:10:08,810 --> 00:10:10,670
elektromaqnit qüvvəsi
haqqında danışanda

246
00:10:10,670 --> 00:10:13,280
oxşar olmayan yüklər
bir-birini cəzb edir.

247
00:10:13,280 --> 00:10:14,890
Bunun haqqında fikirləşməyin

248
00:10:14,890 --> 00:10:17,100
ən yaxşı yolu protonlar və elektronlardır,

249
00:10:17,100 --> 00:10:19,990
çünki müxtəlif yükləri var
və bir-birini cəzb edir.

250
00:10:19,990 --> 00:10:21,520
Neytronlar yüksüzdür.

251
00:10:21,520 --> 00:10:25,070
Onlar sadəcə nüvənin içində dayanır.

252
00:10:25,070 --> 00:10:30,700
Onlar bəzi elemtlərin atomları üçün

253
00:10:30,700 --> 00:10:33,330
xassələrə bəzi səviyyələrdə təsir edir.

254
00:10:33,330 --> 00:10:36,340
Səbəb budur ki, elektronlar

255
00:10:36,340 --> 00:10:37,970
öz-özünə uçmur,

256
00:10:37,970 --> 00:10:42,470
çünki onlar nüvəyə cəzb olunur.

257
00:10:42,470 --> 00:10:45,690
Onların həmçinin
ağlasığmaz yüksək sürəti var.

258
00:10:45,690 --> 00:10:48,630
Bu həqiqəətən də çətindir-- və biz yeniden

259
00:10:48,630 --> 00:10:51,260
fizikanın qəribə hissələrinə toxunmağa,

260
00:10:51,260 --> 00:10:54,320
elektronun nə etdiyi haqqında
danışmağa başlayırıq.

261
00:10:54,320 --> 00:10:56,780
Bu kifayətdir, zənn edirəm ki , 
deyə bilərdiniz ki,

262
00:10:56,780 --> 00:10:59,690
o kifayət qədər sıçrayaraq nüvənin içinə

263
00:10:59,690 --> 00:11:04,520
düşmək istəmir, bu da haqqında
fikirləşməyin başqa yoludur.

264
00:11:04,520 --> 00:11:08,220
Mən orada sağda
proton sayı ilə müəyyən edilən

265
00:11:08,220 --> 00:11:09,820
karbon-12-ni qeyd etmişdim.

266
00:11:09,820 --> 00:11:12,710
Oksigen səkkiz protonu
olmaqla müəyyən edilə bilər.

267
00:11:12,710 --> 00:11:16,420
Elektronlar digər elektronlarla
qarşılıqlı əlaqədə ola bilər.

268
00:11:16,420 --> 00:11:19,140
Yaxud başqa atomlar
tərəfindən qoparıla bilər.

269
00:11:19,140 --> 00:11:23,380
Bu həqiqətən çoxlu 
kimya anlayışı formalaşdırır.

270
00:11:23,380 --> 00:11:26,400
Bu müəyyən elementdə yaxud atomda
nə qədər

271
00:11:26,400 --> 00:11:27,800
elektron olduğuna əsaslanır.

272
00:11:27,800 --> 00:11:29,760
Bu elektronlar
necə konfiqurasiya olunub.

273
00:11:29,760 --> 00:11:33,990
Başqa element elektronları
necə konfiqurasiya olunub.

274
00:11:33,990 --> 00:11:36,490
Yaxud eyni elementin
başqa atomları ola bilər.

275
00:11:36,490 --> 00:11:41,180
Bir element atomunun başqa bir
element atomu ilə necə reaksiyaya

276
00:11:41,180 --> 00:11:43,360
girdiyini proqnoz verə bilərik.

277
00:11:43,360 --> 00:11:46,700
Yaxud bir element atomu 
başqa bir element atomu ilə

278
00:11:46,700 --> 00:11:48,780
necə reaksiyaya girir, necə rabitə yaradır

279
00:11:48,780 --> 00:11:51,370
yaxud yaratmır, cəlb olunur

280
00:11:51,370 --> 00:11:52,630
yoxsa itələnir.

281
00:11:52,630 --> 00:11:55,230
Məsələn, -- gələcəkdə bunun haqqında

282
00:11:55,230 --> 00:12:00,110
daha çox öyrənəcəyik--

283
00:12:00,110 --> 00:12:03,180
başqa atomun hər hansı səbəb üçün

284
00:12:03,180 --> 00:12:05,840
karbondan elektron götürməsi mümkündür.

285
00:12:05,840 --> 00:12:09,780
Müəyyən elementlər,
onların neytral atomları

286
00:12:09,780 --> 00:12:12,360
digərlərinin elektronlarına
böyük oxşarlığı

287
00:12:12,360 --> 00:12:14,010
haqqında danışacağıq.

288
00:12:14,010 --> 00:12:17,140
Bunların biri karbondan elektron qopara
bilər

289
00:12:17,140 --> 00:12:19,540
və karbonun elektronları protonlarından

290
00:12:19,540 --> 00:12:21,730
az olacaq.

291
00:12:21,730 --> 00:12:25,370
Beş elektron və altı proton qalardı.

292
00:12:25,370 --> 00:12:28,102
Bu tam müsbət yük olacaqdı.

293
00:12:28,102 --> 00:12:30,110
Bu karbon-12-də, etdiyim birinci variantda

294
00:12:30,110 --> 00:12:33,170
altı protonum və altı elektronum var idi.

295
00:12:33,170 --> 00:12:34,530
Yüklər ixtisar olunur.

296
00:12:34,530 --> 00:12:37,170
Elektron itirsəm, onlardan beşi qalacaq.

297
00:12:37,170 --> 00:12:39,210
Sonra tam müsbət yüküm olacaqdı.

298
00:12:39,210 --> 00:12:41,241
Bu kimya videoları haqqında

299
00:12:41,241 --> 00:12:42,970
daha çox başdan-ayağa danışacayıq.

300
00:12:42,970 --> 00:12:44,320
Umid edirəm ki, bu həqiqətən

301
00:12:44,320 --> 00:12:46,241
artıq aydınlaşmağa başlayıb.

302
00:12:46,241 --> 00:12:48,300
Biz həqiqətən də,

303
00:12:48,300 --> 00:12:52,937
atom adlanan əsaslı quruluş
hissəciklərinə çata bilərik.

304
00:12:52,937 --> 00:12:55,520
Daha aydın olan budur ki, hətta bu əsaslı

305
00:12:55,520 --> 00:12:58,800
hissəciklər daha əsaslı
hissəciklərdən qurulub.

306
00:12:58,800 --> 00:13:00,630
Atomun xassələrini dəyişmək,

307
00:13:00,630 --> 00:13:03,160
yaxud bir element atomunu

308
00:13:03,160 --> 00:13:05,880
digər element atomuna çevirmək üçün

309
00:13:05,880 --> 00:13:08,466
bu şeylərin hamısı dəyişdirilə bilər.