Biz insanlar min illərdir ki,
Bu da həmin maddələrin bir neçəsinin şəkil
Bu karbondur və burada qrafit şəklindədir.
Bunlar hamısı bərk haldadırlar, lakin biz həm də bilirik ki,
Onlar təkcə müxtəlif xassələrə malik deyil,
bu sözə də bir saniyəyə nüans verəcəm --
burdakı saytdan götürmüşəm.
elektronlara qarşə daha çox meylliliyi var
görünür, bir neçə növ hava mövcuddur - bilirsiz, müəyyən tip
hava hissəcikləri və baxır ki hansı tipdə hava hissəciklərindən söhbət gedir,
həmçinin biz onların müəəyən hallarda bir biriylə necə reaksiyaya girdiyini müşahidə etməyə başlayırıq.
müxtəlif xassələrə malikdirlər
məsələn bəziləri işiği müəyyən yolla əks etdirə bilər, digəri yox,
protonların və neytronların cəmidir.
sadəcə ətrafımızdakı mühitə baxıb
və altı protonumuz.
və ya müyyən temperaturda yaxud rəngdə yaxud qaz, maye ya da bərk ola bilər,
biz min illər bilirik ki
ətrafımızda olanlara baxmaqla
müxtəlif maddələr varolduğunu və bu maddələrin
müxtəlif xassələri olduğunu bilirik.
Və təkcə xassələrinə gorə fərqlənmirlər,
biri eyni yolla işıq saça bilər vəya saçmaz
və ya muəyyən rəngi ola bilər vəya müəyyən temperaturda su
qaz vəya bərk ola bilər.Həmçinin biz onların bezi hallarda birbirlə nece reaksiyaya girməsini müşahidə edirik.
Və burda bəzi maddələrin şəkilləri var.
buradaki Carbondur və qrafit formasındadır.
Sağdakı qurğuşundur və buda qızıldır.
Və bütün bu çəkdiklərim-hansiki şəkillərini göstərdim-
və bunların hamısını oradakı saytdan götürdüm.
bunların hamısı bərk haldadırlar,həmçinin biz bilirik ki,müəyyən atmosfer var -
ama indi bu suala bir az daha yaxşı cavab verə bilərsən,
və sual budur ki, əgərə sən bu karbonu parçalamağa davam eləsən
daha və daha kiçik parçalara, elə bir ən balaca parça var ki,
bu şeyin, bu maddənin ən kiçik hissəsi,
hələ də karbonun xassələrinə malikdir?
Və əgər sən sən bir yolla onu daha da parçalasan
karbonun xassələrini itirərsən?
Və cavab budur ki, bəli, var.
Və sadəcə terminalogiya üçün, biz bütün bu müxtəlif maddələri,
bu xalis maddələri ki, xüsusi xassələrə malikdirlər
və müəyyən cür yolla reaksiya edirlər, bu maddələri elementlər adlandırırıq.
Bu maddələri elementlər adlandırırıq.
Karbon elementdir, qurğuşun elementdir, qızıl elementdir
Sən deyə bilərsən ki, bəs su elementdir, və tarixən
insanlar suya element kimi istinad ediblər, ama biz indi bilirik ki,
su daha əsas elementlərdən ibarətdir.
Bu oksigen və hidrogendən ibarətdir,
və bütün bizim elementlər burda bizim elementlərin dövri cədvəlində sıralanıb.
C karbon deməkdir -- Mən ancaq insanlara ən müvafiq
olanlardan danışıram -- ama vaxtı gəldikcə guman ki,
sən özünü bunların hamısı ilə tanış edəcəksən
Bu oksigendir, bu azotdur, bu isə silikondur.
Bu - Au qızıldır. Bu qurğuşundur.
Və bütün bu elementlərin həmin o ən başlıca vahidi atomdur.
Beləliklə, əgər sən bunu dayanmadan qazsan və qazsan,
daha və daha da balaca hissələrə, nəhayət
karbon atomu alarsan.
Həmin şeyi bax burda elə, axırda qızıl atomu alarsan.
Həmin şeyi bax burda da eləsəydin, axırda
bu balaca -- söz çatışmazlığına görə -- hissəcik, alardın
və bu hissəciyi atom adlandırardın.
Və sən daha bu atomu bölüb
və yenə də qurğuşun adlandıra bilməzsən.
Sadəcə fikri çatdırmaq üçün -- bu həqiqətən elə bir şeydir ki, mən təsəvvür etməyə çətinlik çəkirəm --
bu atomlar inanılmaz kiçikdirlər.
Həqiqətən, təsəvvür olumnmaz kiçik. Beləliklə, misal üçün karbon.
mənim saçım karbondan düzəlib. Əslində mənim çoxum
karbonnan düzəlib.
Əslində canlı şeylərin çoxu karbonnan düzəlib.
Və beləcə mənim tükümü götürsən, mənim tüküm karbondur.
Mənim saçımın çoxusu karbondur.
Və mənim saçımı götürsən -- mənim saçım sarı deyil
ama sarı qarada yaxşı seçilir.
Mənim saçım qaradır, ama qara eləsə idim
ekranda görə bilməzdin.
Əgər mənim saçımı burda götürsəydin, mən sənnən soruşardım.
Mənim tükümün eni neçə atomdur?
Deməli, mənim tükümün en kəsiyini götürsən, uzunluğunu yox,
enini, və desən: bu neçə karbon atomu atomu enliyində olar?
və guman edə bilərsən ki, eh, Sal artıq deyib mənə, bu çox balcadır,
onda bəlkə minlərlə karbon atomu var orda,
ya on minlərlə, və ya yüz minlərlə,
və mən deyərdim xeyir! Orda bir million karbon atomu var.
və ya bir million karbon atomu
orta insan tükü eni boyunca düzülə bilər
Aydindır ki, bu təqribir, dəqiq
bir million deyil, ama bu səndə atomun nə qədər kiçik olmassı haqqında fikir yaradar.
İndi isə Başından bir saç qopart
və sadəcə bir million şeyi ardıcıl qoymaqı təsəvvür elə
tükün eni boyunca, uzunluğu yox
Tükün enini görmək belə çətindir.
Və orda million karbon atomu
ola bilər
Indi isə çox yaxş olardı,
bilsəydik ki, karbon özü daha əsas materialdan ibarətdir,
və bu əsas materiallar bütün elementləri təşkil edir.
Hətta daha ətraflı desək, bu əsas materiallar
bir-biri ilə əlaqəlidirlər. Karbon
daha da fundamental hissəciklərdən ibarətdir.
Qızıl atomu daha fundamental hissəciklərdən ibarətdir.
Və onlar bu fundamental hissəciklərin necə
təşkil olması ilə müəyyən olunurlar, və sən fundamental
hissəciklərin sayını dəyişə bilsəydin, həmin elementin
xassələrini dəyişə bilərdin, necə reaksiyaya girdiyini, və hətta elementin özünün necə dəyişdiyini dəyişə bilərdin,
və ya hətta elementin özünü dəyişə bilərdin
Sadəcə bir az daha yaxşı başa düşmək üçün,
gəlin həmin fundamental hissəciklərdən danışaq.
Beləliklə proton.
Proton əslində -- atomun nüvəsindəki protonların
sayı müəyyən edir -- nüvə haqqında bir saniyəyə danışacam --
elementi müəyyən edir.
Beləliklə elementi müəyyən edən budur.
Və bax burdakı dövri cədvələ baxanda, onlar səlində
atom ədədi sırası ilə yazılıb və atom ədədi
eynən elementdəki protonların sayıdır.
Beləliklə açıqlamaya əsasən hidrogenin bir protonu var.
Heliumun iki protonu var. Karbonda altı proton var.
Karbonun yeddi protonu ola bilməz,
olsa idi, bu azot olardı, artıq karbon olmazdı.
Oksigenin səkkiz protonu var. Əgər bir yolla ora bir
proton əlavə edə bilsəydin, bu dayı oksigen olmazdı,
bu flüor olardı. Beləliklə bu elementi müəyyən edir.
elementi müəyyən edir.
Və atom nömrəsi, protonların sayı,
protonların sayı -- və yadında saxla, bu
bax burda yuxarıda hər bir element üçün
dövri cədvəldə yazılıb -- protonların sayı
atom nömrəsinə bərabərdir.
atom nömrəsinə bərabərdir.
Və onlar bu rəqəmi yuxarıya ona görə qoyublar ki,
bu elementi təyin edən xüsusiyyətdir.
atom o biri iki hissəciləri --
belə demək olarsa -- elektron
və neytrondur
Və sən beynində modeli yarada bilərsən
və bu model, kimyanı davam etdikcə görəcəyik ki,
bu daha da abstrakt olacaq və konsepləşdirməy həqiqətən
çətin olacaq -- ama bu barədə fikirləşməyin bir yolu da
sənin proton və neytronun var ki,
onlar atomun mərkəzindədirlər.
Onlar atomun nüvəsidirlər
Məsələn, biz bilirik ki, karbonun altı protonu var.
Beləliklə, bir, iki, üç, dörd, beş, altı.
Karbon 12-in, hansı ki, karbonun bir versiyasıdır
altı neytronu var.
Karbonun elə versiyası ola bilər ki, müxtəlif
neyron sayı olsun.
Deməli, neytronlar dəyişə bilər, elektronlar dəyişə bilər,
ama element həmin elementdir.
Protonlar dəyişə bilməz.
Protonu dəyişsən başqa element alarsan.
Qoy karbon 12-in nüvəsini çəkim.
Deməli, bir, iki, üç, dörd, beş, altı.
Bax burdakı karbon 12-in nüvəsidir.
Və bəzən bu belə yazılacaq,
Bəzən elə rəqəmi yazacaqlar
və ya protonları həmçinin.
Və bizim bunu karbon 12 yazmağımızın səbəbi --
bilirsən, mən altı neytron saydım --
-- bu cəmdir -- buna cəmi kimi baxa bilərsən
-- buna baxmağın bir yoludur, və gələcəkdə
bir balaca nüans olcaq -- bu nüvənin içindəki
Və bu karbonun açıqlamaya görə atom nömrəsi altıdır,
ama biz burda yenidən yaza bilərik sadəcə yadımıza sala bilək deyə,
Karbon atomunun mərkəzində nüvə var.
Və karbon 12-in altı protonu və altı neytronu var.
Karbonun başqa versiyası, karbon 14, bizim yenə də
altı protonumuz var, ama bunun səkkiz neytronu olar.
Beləliklə neytronların sayı dəyişə bilər,
ama bax burda karbon 12-dir.
Və əgər karbon 12 neytraldırsa -- və mən
bu neytraldırsa bunun elə altı elektronu var.
Qoy bu altı elektronları çəkim.
Bir, iki, üç, dörd, beş, altı.
Və bir yol -- və ola bilsin
elektronla nüvənin əlaqəsi haqqında fikirləşməyin
ilk yoludur -- bu elektronları bir növ
nüvənin ətrafında hərək eliyən, yellənən kimi təsəvvür edə bilərsən.
Bir yolu onları nüvə ətrafında orbital
hərəkət edən kimi fikirləşməkdir, ama bu olduqca düz deyil.
Onlar deyək planetin günəş ətrafında orbital hərəkət etdiyi kimi
hərəkət etmir.
,Ama bu yaxşı başlanğıc nöqtəsidir.
Başqa yolu buruk ki, onlar bir növ nüvə ətrafında tullanırlar,
və ya nüvə ətrafında hoppanırlar.
Və bu əslində ona görədir ki, həqiqət bu səviyyədə
çox qəribə görsənir, və biz kvant
fizikasını anlamalıyıq ki, başa düşək həqiqətən elektron nə edir.
Ama sənin beynində birinci model odur ki, bu atomun,
bu karbon 12 atomunun mərkəzində,
nüvə var.
Nüvə bax düz ordadır.
Və bu elektronlar bu nüvə ətrafında tullanırlar.
Və bu elektronların bu nüvədən kənara getməməsinin,
bir növ, nüvə ilə bağlı olmasının,
və bu atomun hissəsi olmasının səbəbi odur ki,
protonlar müsbət yükə malikdirlər.
Müsbət yükə malikdirlər və elektronlar mənfi yükə malikdirlər.
Və bu fundamental hissəciklərin xassələrindən
biridir, və sən əsaslı olaraq fikirləşməyə başlasan ki,
yük nədir, bir işarədən savayı,
bu bir növ dərinə gedib çıxacaq.
Ama biz bir şeyi bilirik ki,
elektro-maqnit qüvvəsi haqqında danışmağa başlayanda,
müftəlif yüklər bir-birini cəzb edirlər.
Deməli bu barədə fikirləşməyin ən yaxşı yolu budur: protonlar və elektronlar,
müxtəlif yüklü olduğundan,
bir-birini cəzb edirlər.
Nyetronlar neytraldırlar, ona görə onlar sadəcə otururlar orda
nüvənin içində və onlar müəyyən səviyyədə
bəzi atomların bəzi elementlərinin xassəlrinə təsir edirlər.
Ama elektronların sadəcə uçub getməməsinin səbəbi odur ki,
onlar cəzb olunurlar.
onlar nüvəyə doğru cəzb olunurlar.
və onlar həmçinin inanılmaz yüksək sürətə malikdirlər --
həqiqətən çətindir -- biz yenə də
fizikanın çox qəribə hissəsinə toxunuruq
eleama bu kifayətdirktronun həqiqətən nə etdiyindən --danışmağa başlayanda --
Məncə deyə bilərsən ki, onun ətrafında kifayət qədər hoppanır ki,
nüvənin içinə düşə bilmir,
Məncə bu haqda fikirləşməyin bir yoludur.
Beləliklə mən bax burda karbonu
protonların sayına görə təyin elədim.
Oksigen səkkiz protonuna görə təyin oluna bilər.
Ama yenə də, elektronlar digər elektronlara əlaqədə ola bilər.
Onlar başqa atomlar tərəfindən götürülə bilər.
Və bu həqiqətən bizim kimya haqda təsəvvürümüzün böyük hissəsini formalaşdırır.
Bu elementin və ya atomun nə qədər
elektronu olduğuna əsaslanıb.
Və bu elektronların konfiqurasiyasından,
və digər elementlərin elektronlarının konfiqurasiyasından,
və ya həmin elementin başqa atomlarının.
Biz bir elementin atomunun hımin elementin digər atomu ilə,
necə reaksiyaya girdiyini qabaqcadan xəbər verməyə başlaya bilərik,
və ya bir elementin atomu -- necə reaksiyaya girdiyini,
və ya əlaqə yaratdığını və ya yaratmadığını, digər ato tərəfindən cəzb edildiyini
və ya rədd edildiyini.
Beləliklə məsələn, biz bu barədə daha çox öyrənəcəyik
gələcəkdə, bu mümükündür ki, başqa bir atom,
karbondan elektronu vurub çıxara bilsin,
sadəcə hər hansı səbəbə görə -- və biz bu barədə danışacağıq
bəzi neytral atomların və bəzi elementlərin başqalarına nisbətən
Belə ki, bəlkə onların biri karbondan elektronu
vurub çıxaracaq və bu karbonun
protondan az elektronu olar, deməli beş elektronumuz olar
Onda biz vahid müsbət yük alarıq.
Beləliklə, bu karbon 12-in, elədiyim birinci versiyanın,
altı protonu, altı elektronu var idi və heç bir yükü yox idi.
Əgər eletronun birini itirsəm, onda cəmi beşi qalar,
və məndə vahid müsbət yük olar.
Və biz bu haqda daha çox danışacağıq
kimya pleylisti boyunca,
ama ümid edirəm sizdə bir fikir oyanıb ki,
bu artıq maraqlı olmağa başlayır.
Biz artıq bu atom adlanan fundamental tikinti bloku
başa düşürük.
Və hətta daha maraqlı olan odur ki,
bu fundamental tikinti bloku özü daha fundamental tikinti
bloklarından düzəlib.
Və bunlar hamısı öz aralarında yerdəyişə bilər
atomu xassəsini dəyişmək üçün və hətta bir elementin
atomundan digər elementin atomuna keçə bilər.