0:00:00.660,0:00:03.120 Biz insanlar min illərdir 0:00:03.120,0:00:05.341 sadəcə bizim ətraf mühitimizə[br]baxaraq bilirik ki, 0:00:05.341,0:00:06.840 müxtəlif maddələr var. 0:00:06.840,0:00:08.600 Bu müxtəlif maddələr 0:00:08.600,0:00:10.120 müxtəlif xüsusiyyətlərə malikdir. 0:00:10.120,0:00:11.470 Nəinki onların müxtəlif xüsusiyyətləri var 0:00:11.470,0:00:13.400 bəzisi işığı əks etdirə bilir yaxud etdirə bilmir, 0:00:13.400,0:00:16.230 müəyyən rəngdə yaxud temperaturda olur, 0:00:16.230,0:00:20.390 maye, qaz yaxud bərk olur. 0:00:20.390,0:00:22.290 Biz həmçinin onların müəyyən vəziyyətdə 0:00:22.290,0:00:25.030 necə reaksiyaya girdiyini müşahidə edəcəyik. 0:00:25.030,0:00:27.410 Bu vəziyyətlərin şəkilləri buradadır. 0:00:27.410,0:00:29.070 Karbon burada sağdadır. 0:00:29.070,0:00:31.650 Burada qrafit formasındadır. 0:00:31.650,0:00:33.910 Burada sağda qurğuşundur. 0:00:33.910,0:00:36.030 Burada sağda qızıldır. 0:00:36.030,0:00:38.750 Şəkillərini göstərdiklərimin hamısı 0:00:38.750,0:00:41.720 və onları bu saytdan götürdüm, 0:00:41.720,0:00:43.460 bunların hamısı bərk formadadır. 0:00:43.460,0:00:45.830 Həmçinin bilirik ki, 0:00:45.830,0:00:49.240 hava və hava hissəciklərinin müəyyən növləri var. 0:00:49.240,0:00:51.090 Baxdığın hava hissəciyinin növündən asılı olaraq 0:00:51.090,0:00:55.590 karbon, oksigen yaxud azotdursa 0:00:55.590,0:00:57.790 müxtəlif növ xüsusiyyətlərə malik olduqlarını göstərirlər. 0:00:57.790,0:00:59.666 Ya da maye ola biləcək başqa şeylər var. 0:00:59.666,0:01:01.665 Hətta bu şeylərdə temperaturu 0:01:01.665,0:01:02.360 kifayət qədər qaldırırsan. 0:01:02.360,0:01:04.485 Əgər qızılın və qurğuşunun temperaturunu[br]kifayət qədər qaldırsan, 0:01:04.485,0:01:06.440 maye ala bilərsən. 0:01:06.440,0:01:10.360 Karbonu yandırsan, 0:01:10.360,0:01:12.020 onun qaz halını ala bilərsən. 0:01:12.020,0:01:13.690 Onu atmosfere buraxa bilərsən. 0:01:13.690,0:01:14.880 Onun quruluşunu dəyişə bilərsən. 0:01:14.880,0:01:18.530 Bunlar insanlığın min illərdir ki, 0:01:18.530,0:01:21.000 müşahidə etdiyi bir növ şeylərdir. 0:01:21.000,0:01:22.530 O fəlsəfi məsələləri 0:01:22.530,0:01:24.420 təbii məsələlərə aparır. 0:01:24.420,0:01:26.790 İndi biz daha yaxşı cavab verə bilərik. 0:01:26.790,0:01:31.320 Sual budur ki, əgər karbonu 0:01:31.320,0:01:33.970 daha kiçik hissələrə ayırsanız 0:01:33.970,0:01:38.930 bu maddənin kiçik parçalarından, 0:01:38.930,0:01:43.314 hələ də karbonun xüsusiyyətlərinə malik olanı var? 0:01:43.314,0:01:44.730 Əgər daha da parçalasaz, 0:01:44.730,0:01:46.271 karbonun xüsusiyyətlərini 0:01:46.271,0:01:48.270 itirə bilərdi. 0:01:48.270,0:01:50.380 Cavb budur ki, bəli var. 0:01:50.380,0:01:52.030 Bizim terminologiyanı almaq üçün 0:01:52.030,0:01:54.940 bu müxtəlif maddələri 0:01:54.940,0:01:58.070 ( bu saf maddələr hansı ki, 0:01:58.070,0:01:59.960 müəyyən temperaturda spesifik 0:01:59.960,0:02:02.020 xüsusiyyətləri var və spesifik yolla reaksiyaya girirlər)[br]biz onları elementlər adlandıracayıq. 0:02:05.210,0:02:06.470 Karbon elementdir. 0:02:06.470,0:02:07.570 Qurğuşun elemendir. 0:02:07.570,0:02:08.910 Qızıl elementdir. 0:02:08.910,0:02:10.949 Deyə bilərsən ki, su elementdir. 0:02:10.949,0:02:13.827 Tarixdə insanlar suyu element kimi 0:02:13.827,0:02:14.410 göstəriblər. 0:02:14.410,0:02:18.250 Bilirik ki, su daha sadə elementlərdən yaradılıb. 0:02:18.250,0:02:21.100 O oksigendən və hidrogendən ibarətdir. 0:02:21.100,0:02:25.120 Bütün elementlər burada 0:02:25.120,0:02:27.830 elementlərin dövri cədvəlində sıralanıb. 0:02:27.830,0:02:30.450 C karbonu göstərir-- mən sadəcə insanlara 0:02:30.450,0:02:33.280 daha uyğun olanları nəzərdən keçirəcəm, 0:02:33.280,0:02:35.710 lakin zaman keçdikcə[br]hamısı ilə tanış olacaqsınız. 0:02:35.710,0:02:36.610 Bu oksigendir. 0:02:36.610,0:02:38.020 Bu azotdur. 0:02:38.020,0:02:40.140 Bu silisiumdur. 0:02:40.140,0:02:42.090 Au qızıldır. 0:02:42.090,0:02:43.280 Bu qurğuşundur. 0:02:43.280,0:02:49.380 Bu elemtlərin istənilən birinin ən sadə[br]hissəciyi atomdur. 0:02:52.620,0:02:55.050 Və dağıtmağa davam etsəz, 0:02:55.050,0:02:56.940 birindən birindən kiçik hissəciklər[br]almağa davam edəcəksiz 0:02:56.940,0:02:59.739 hətta karbon atomu alacaqsınız. 0:02:59.739,0:03:01.530 Eyni seyi burada etsəz, 0:03:01.530,0:03:02.616 hətta qızıl atomu alardız. 0:03:02.616,0:03:04.490 Eyni seyi burada da etdiz, 0:03:04.490,0:03:05.864 hətta qurğuşun atomu adlandırılan 0:03:05.864,0:03:08.000 bu daha kiçik 0:03:08.000,0:03:09.450 hissəcikləri də alardız. 0:03:09.450,0:03:11.241 Daha da dağıda bilməzdiz 0:03:11.241,0:03:13.560 və bu hələ qurğuşun adlanır, 0:03:13.560,0:03:17.110 onun üçün hələ də qurğuşunun[br]xüsusiyyətləri qalıb 0:03:17.110,0:03:19.490 Mən sadəcə sənə ideya vermək üçün-- bu çətin təsəvvür etdiyim 0:03:19.490,0:03:21.600 bir şeydirdir-- ki, 0:03:21.600,0:03:24.690 atomlar ağlasılmaz və 0:03:24.690,0:03:26.220 həqiqətən təsəvvür edilməyəcək balacadırlar. 0:03:26.220,0:03:27.750 Məsələn, karbon. 0:03:27.750,0:03:29.550 Saçım da karbondandır. 0:03:29.550,0:03:33.320 Əslində, mənim əksəriyyətim karbondandır. 0:03:33.320,0:03:36.690 Əslində, yaşayan varlıqların çoxsu karbondandır. 0:03:36.690,0:03:40.840 Saçımı götürsən, 0:03:40.840,0:03:42.262 əksəriyyəti karbondur. 0:03:42.262,0:03:43.970 0:03:43.970,0:03:46.075 0:03:46.075,0:03:46.700 0:03:46.700,0:03:48.280 0:03:48.280,0:03:50.270 0:03:50.270,0:03:51.769 0:03:51.769,0:03:55.820 0:03:55.820,0:03:57.870 0:03:57.870,0:04:00.040 0:04:00.040,0:04:03.384 0:04:03.384,0:04:04.800 0:04:04.800,0:04:07.540 0:04:07.540,0:04:10.016 0:04:10.016,0:04:10.780 0:04:10.780,0:04:12.000 0:04:12.000,0:04:14.540 0:04:14.540,0:04:17.579 0:04:17.579,0:04:21.314 0:04:21.314,0:04:22.730 0:04:22.730,0:04:23.970 0:04:23.970,0:04:26.860 0:04:26.860,0:04:28.620 0:04:28.620,0:04:31.300 0:04:31.300,0:04:34.440 0:04:34.440,0:04:37.450 0:04:37.450,0:04:39.360 0:04:39.360,0:04:41.110 0:04:41.110,0:04:43.180 0:04:43.180,0:04:46.860 0:04:46.860,0:04:50.840 0:04:50.840,0:04:54.220 0:04:54.220,0:04:57.130 0:04:57.130,0:04:58.570 0:04:58.570,0:05:02.400 0:05:02.400,0:05:02.950 0:05:02.950,0:05:07.671 dövri cədvəldə yazılıb -- protonların sayı 0:05:07.671,0:05:09.170 atom nömrəsinə bərabərdir. 0:05:09.170,0:05:12.870 atom nömrəsinə bərabərdir. 0:05:12.870,0:05:15.430 Və onlar bu rəqəmi yuxarıya ona görə qoyublar ki, 0:05:15.430,0:05:18.430 bu elementi təyin edən xüsusiyyətdir. 0:05:18.430,0:05:22.810 atom o biri iki hissəciləri -- 0:05:22.810,0:05:25.480 belə demək olarsa -- elektron 0:05:25.480,0:05:28.260 və neytrondur 0:05:28.260,0:05:30.365 Və sən beynində modeli yarada bilərsən 0:05:33.020,0:05:36.000 və bu model, kimyanı davam etdikcə görəcəyik ki, 0:05:36.000,0:05:38.340 bu daha da abstrakt olacaq və konsepləşdirməy həqiqətən 0:05:38.340,0:05:40.610 çətin olacaq -- ama bu barədə fikirləşməyin bir yolu da 0:05:40.610,0:05:43.010 sənin proton və neytronun var ki, 0:05:43.010,0:05:45.702 onlar atomun mərkəzindədirlər. 0:05:45.702,0:05:47.660 Onlar atomun nüvəsidirlər 0:05:47.660,0:05:50.490 Məsələn, biz bilirik ki, karbonun altı protonu var. 0:05:50.490,0:05:52.250 Beləliklə, bir, iki, üç, dörd, beş, altı. 0:05:52.250,0:05:55.140 Karbon 12-in, hansı ki, karbonun bir versiyasıdır 0:05:55.140,0:05:58.950 altı neytronu var. 0:05:58.950,0:06:03.120 Karbonun elə versiyası ola bilər ki, müxtəlif 0:06:03.120,0:06:05.440 neyron sayı olsun. 0:06:05.440,0:06:07.150 Deməli, neytronlar dəyişə bilər, elektronlar dəyişə bilər, 0:06:07.150,0:06:09.300 ama element həmin elementdir. 0:06:09.300,0:06:10.732 Protonlar dəyişə bilməz. 0:06:10.732,0:06:12.940 Protonu dəyişsən başqa element alarsan. 0:06:12.940,0:06:14.680 Qoy karbon 12-in nüvəsini çəkim. 0:06:14.680,0:06:16.370 Deməli, bir, iki, üç, dörd, beş, altı. 0:06:16.370,0:06:17.705 Bax burdakı karbon 12-in nüvəsidir. 0:06:20.240,0:06:22.450 Və bəzən bu belə yazılacaq, 0:06:22.450,0:06:25.549 Bəzən elə rəqəmi yazacaqlar 0:06:25.549,0:06:27.340 və ya protonları həmçinin. 0:06:27.340,0:06:30.260 Və bizim bunu karbon 12 yazmağımızın səbəbi -- 0:06:30.260,0:06:33.010 bilirsən, mən altı neytron saydım -- 0:06:36.705,0:06:38.080 -- bu cəmdir -- buna cəmi kimi baxa bilərsən 0:06:38.080,0:06:42.160 -- buna baxmağın bir yoludur, və gələcəkdə 0:06:42.160,0:06:46.050 bir balaca nüans olcaq -- bu nüvənin içindəki 0:06:46.050,0:06:47.430 Və bu karbonun açıqlamaya görə atom nömrəsi altıdır, 0:06:47.430,0:06:51.780 ama biz burda yenidən yaza bilərik sadəcə yadımıza sala bilək deyə, 0:06:55.390,0:06:57.110 Karbon atomunun mərkəzində nüvə var. 0:06:57.110,0:07:01.320 Və karbon 12-in altı protonu və altı neytronu var. 0:07:01.320,0:07:03.690 Karbonun başqa versiyası, karbon 14, bizim yenə də 0:07:03.690,0:07:04.976 altı protonumuz var, ama bunun səkkiz neytronu olar. 0:07:04.976,0:07:06.350 Beləliklə neytronların sayı dəyişə bilər, 0:07:06.350,0:07:08.430 ama bax burda karbon 12-dir. 0:07:08.430,0:07:09.850 Və əgər karbon 12 neytraldırsa -- və mən 0:07:09.850,0:07:11.710 bu neytraldırsa bunun elə altı elektronu var. 0:07:11.710,0:07:15.060 Qoy bu altı elektronları çəkim. 0:07:15.060,0:07:19.660 Bir, iki, üç, dörd, beş, altı. 0:07:19.660,0:07:22.420 Və bir yol -- və ola bilsin 0:07:22.420,0:07:24.110 elektronla nüvənin əlaqəsi haqqında fikirləşməyin 0:07:24.110,0:07:26.100 ilk yoludur -- bu elektronları bir növ 0:07:26.100,0:07:27.940 nüvənin ətrafında hərək eliyən, yellənən kimi təsəvvür edə bilərsən. 0:07:27.940,0:07:30.330 Bir yolu onları nüvə ətrafında orbital 0:07:30.330,0:07:31.830 hərəkət edən kimi fikirləşməkdir, ama bu olduqca düz deyil. 0:07:31.830,0:07:33.280 Onlar deyək planetin günəş ətrafında orbital hərəkət etdiyi kimi 0:07:33.280,0:07:36.480 hərəkət etmir. 0:07:36.480,0:07:41.300 ,Ama bu yaxşı başlanğıc nöqtəsidir. 0:07:41.300,0:07:43.300 Başqa yolu buruk ki, onlar bir növ nüvə ətrafında tullanırlar, 0:07:43.300,0:07:46.450 və ya nüvə ətrafında hoppanırlar. 0:07:46.450,0:07:48.910 Və bu əslində ona görədir ki, həqiqət bu səviyyədə 0:07:48.910,0:07:52.720 çox qəribə görsənir, və biz kvant 0:07:52.720,0:07:53.840 fizikasını anlamalıyıq ki, başa düşək həqiqətən elektron nə edir. 0:07:53.840,0:07:56.510 Ama sənin beynində birinci model odur ki, bu atomun, 0:07:56.510,0:07:58.830 bu karbon 12 atomunun mərkəzində, 0:07:58.830,0:08:00.760 nüvə var. 0:08:00.760,0:08:04.206 Nüvə bax düz ordadır. 0:08:04.206,0:08:05.580 Və bu elektronlar bu nüvə ətrafında tullanırlar. 0:08:05.580,0:08:08.370 Və bu elektronların bu nüvədən kənara getməməsinin, 0:08:08.370,0:08:11.870 bir növ, nüvə ilə bağlı olmasının, 0:08:11.870,0:08:15.172 və bu atomun hissəsi olmasının səbəbi odur ki, 0:08:15.172,0:08:16.630 protonlar müsbət yükə malikdirlər. 0:08:16.630,0:08:18.870 Müsbət yükə malikdirlər və elektronlar mənfi yükə malikdirlər. 0:08:18.870,0:08:21.550 Və bu fundamental hissəciklərin xassələrindən 0:08:21.550,0:08:25.000 biridir, və sən əsaslı olaraq fikirləşməyə başlasan ki, 0:08:25.000,0:08:26.970 yük nədir, bir işarədən savayı, 0:08:26.970,0:08:29.040 bu bir növ dərinə gedib çıxacaq. 0:08:29.040,0:08:31.018 Ama biz bir şeyi bilirik ki, 0:08:31.018,0:08:32.559 elektro-maqnit qüvvəsi haqqında danışmağa başlayanda, 0:08:32.559,0:08:34.950 müftəlif yüklər bir-birini cəzb edirlər. 0:08:34.950,0:08:38.990 Deməli bu barədə fikirləşməyin ən yaxşı yolu budur: protonlar və elektronlar, 0:08:38.990,0:08:41.419 müxtəlif yüklü olduğundan, 0:08:41.419,0:08:43.890 bir-birini cəzb edirlər. 0:08:43.890,0:08:47.690 Nyetronlar neytraldırlar, ona görə onlar sadəcə otururlar orda 0:08:47.690,0:08:49.910 nüvənin içində və onlar müəyyən səviyyədə 0:08:49.910,0:08:52.190 bəzi atomların bəzi elementlərinin xassəlrinə təsir edirlər. 0:08:52.190,0:08:54.980 Ama elektronların sadəcə uçub getməməsinin səbəbi odur ki, 0:08:54.980,0:08:57.380 onlar cəzb olunurlar. 0:08:57.380,0:09:00.340 onlar nüvəyə doğru cəzb olunurlar. 0:09:00.340,0:09:02.930 və onlar həmçinin inanılmaz yüksək sürətə malikdirlər -- 0:09:02.930,0:09:04.540 həqiqətən çətindir -- biz yenə də 0:09:04.540,0:09:06.790 fizikanın çox qəribə hissəsinə toxunuruq 0:09:06.790,0:09:08.050 eleama bu kifayətdirktronun həqiqətən nə etdiyindən --danışmağa başlayanda -- 0:09:08.050,0:09:10.460 Məncə deyə bilərsən ki, onun ətrafında kifayət qədər hoppanır ki, 0:09:10.460,0:09:11.710 nüvənin içinə düşə bilmir, 0:09:11.710,0:09:13.900 Məncə bu haqda fikirləşməyin bir yoludur. 0:09:13.900,0:09:16.430 Beləliklə mən bax burda karbonu 0:09:16.430,0:09:18.680 protonların sayına görə təyin elədim. 0:09:18.680,0:09:20.680 Oksigen səkkiz protonuna görə təyin oluna bilər. 0:09:20.680,0:09:22.100 Ama yenə də, elektronlar digər elektronlara əlaqədə ola bilər. 0:09:22.100,0:09:24.183 Onlar başqa atomlar tərəfindən götürülə bilər. 0:09:24.183,0:09:26.570 Və bu həqiqətən bizim kimya haqda təsəvvürümüzün böyük hissəsini formalaşdırır. 0:09:26.570,0:09:29.320 Bu elementin və ya atomun nə qədər 0:09:29.320,0:09:32.740 elektronu olduğuna əsaslanıb. 0:09:32.740,0:09:37.000 Və bu elektronların konfiqurasiyasından, 0:09:37.000,0:09:40.700 və digər elementlərin elektronlarının konfiqurasiyasından, 0:09:40.700,0:09:43.850 və ya həmin elementin başqa atomlarının. 0:09:43.850,0:09:45.360 Biz bir elementin atomunun hımin elementin digər atomu ilə, 0:09:45.360,0:09:47.570 necə reaksiyaya girdiyini qabaqcadan xəbər verməyə başlaya bilərik, 0:09:47.570,0:09:49.860 və ya bir elementin atomu -- necə reaksiyaya girdiyini, 0:09:49.860,0:09:54.570 və ya əlaqə yaratdığını və ya yaratmadığını, digər ato tərəfindən cəzb edildiyini 0:09:54.570,0:09:57.990 və ya rədd edildiyini. 0:09:57.990,0:10:01.874 Beləliklə məsələn, biz bu barədə daha çox öyrənəcəyik 0:10:01.874,0:10:03.290 gələcəkdə, bu mümükündür ki, başqa bir atom, 0:10:03.290,0:10:04.690 karbondan elektronu vurub çıxara bilsin, 0:10:04.690,0:10:05.481 sadəcə hər hansı səbəbə görə -- və biz bu barədə danışacağıq 0:10:05.481,0:10:07.020 bəzi neytral atomların və bəzi elementlərin başqalarına nisbətən 0:10:07.020,0:10:08.810 Belə ki, bəlkə onların biri karbondan elektronu 0:10:08.810,0:10:10.670 vurub çıxaracaq və bu karbonun 0:10:10.670,0:10:13.280 protondan az elektronu olar, deməli beş elektronumuz olar 0:10:13.280,0:10:14.890 Onda biz vahid müsbət yük alarıq. 0:10:14.890,0:10:17.100 Beləliklə, bu karbon 12-in, elədiyim birinci versiyanın, 0:10:17.100,0:10:19.990 altı protonu, altı elektronu var idi və heç bir yükü yox idi. 0:10:19.990,0:10:21.520 Əgər eletronun birini itirsəm, onda cəmi beşi qalar, 0:10:21.520,0:10:25.070 və məndə vahid müsbət yük olar. 0:10:25.070,0:10:30.700 Və biz bu haqda daha çox danışacağıq 0:10:30.700,0:10:33.330 kimya pleylisti boyunca, 0:10:33.330,0:10:36.340 ama ümid edirəm sizdə bir fikir oyanıb ki, 0:10:36.340,0:10:37.970 bu artıq maraqlı olmağa başlayır. 0:10:37.970,0:10:42.470 Biz artıq bu atom adlanan fundamental tikinti bloku 0:10:42.470,0:10:45.690 başa düşürük. 0:10:45.690,0:10:48.630 Və hətta daha maraqlı olan odur ki, 0:10:48.630,0:10:51.260 bu fundamental tikinti bloku özü daha fundamental tikinti 0:10:51.260,0:10:54.380 bloklarından düzəlib. 0:10:54.380,0:10:56.780 Və bunlar hamısı öz aralarında yerdəyişə bilər 0:10:56.780,0:10:59.690 atomu xassəsini dəyişmək üçün və hətta bir elementin 0:10:59.690,0:11:04.520 atomundan digər elementin atomuna keçə bilər.