0:00:07.689,0:00:13.007
مێژووی ئەو ئیمپڕاتۆریەتەی لە [br]خاکێکی گەرم و وشک سەریهەڵدا،

0:00:13.007,0:00:18.787
بەبێ باران بۆ گەشەسەندنی بەرووبوومەکان و [br]بەبێ بوونی دار و بەرد بۆ کاری بنیاتنان.

0:00:18.787,0:00:24.140
سەرەڕای هەموو ئەمانە، نیشتەجێبووەکانی[br]یەکەم شاری جیهانیان بیانتنا،

0:00:24.140,0:00:28.226
لەگەڵ بوونی ئەندازیاری ناوازە و[br]دانیشتوانێکی زۆر—

0:00:28.226,0:00:32.542
بەتەواوەتی لە قوڕەوە بیاتیان نا.

0:00:32.542,0:00:36.052
سۆمەڕیەکان بەشی باشووری عێڕاقی [br]سەردەمیانەیەن داگیر کرد

0:00:36.052,0:00:38.752
لەم ناوچەیەی کە بە میزۆپۆتامیا ناسرا بوو.

0:00:38.752,0:00:41.932
میزۆپۆتامیا واتا "لەنێوان دوو ڕووبار"—

0:00:41.932,0:00:44.892
ئەوانیش ڕووبارەکانی دیجلە و فوڕاتن.

0:00:44.892,0:00:52.033
نزیکەی ساڵی ٥٠٠٠ـی پێش زایینی، سۆمەڕییە [br]کۆنەکان جۆگەکانی ئاو، بەنداوەکان و کۆگەکان

0:00:52.033,0:00:58.460
بۆ دووبارە ڕێنوێنیکردنی ئاو و کێڵگە و[br]ڕووبەرە زەویە وشکەکانی پێشتر بەکارهێنا.

0:00:58.460,0:01:02.976
کۆمەڵگە کشتوکاڵیە هاوشێوەکای ئەمە بە[br]هێواشی لە سەرتاسەری جیهان بڵاودەبوونەوە .

0:01:02.976,0:01:06.506
بەڵام سۆمەڕیەکان دەستپێشخەربوون بۆ[br]ئەنجامدانی هەنگاوی داهاتوو.

0:01:06.506,0:01:09.806
ئەویش بە بەکارهێنانی خشتی قوڕین کە لە [br]قوڕی ڕووبارەوە دروستکرابوون،

0:01:09.806,0:01:13.336
دەستیانکرد بە بنیاتنانی خانووی[br]چەندین قاتی و پەرستگاکان،

0:01:13.336,0:01:14.596
تایەیان بنیاتنا__

0:01:14.596,0:01:19.609
تایەی گڵێنەیی، بۆ گۆڕینی قوڕ بۆ [br]کەلوپەڵی ناو ماڵ و ئامێر بەکارھێنا.

0:01:19.609,0:01:23.903
ئەو خشتە قوڕینانە بوونە هۆی [br]بەدەرکەوتنی یەکەم شاری جیهان،

0:01:23.903,0:01:27.693
بە نزیکیەیی لە ساڵەکانی ٤٥٠٠ پێش زایینی.

0:01:27.693,0:01:32.249
بەرزترین ئاستی کۆمەڵایەتی شارەکە [br]قەشەکان و ژنە قەشەکان بوون،

0:01:32.249,0:01:34.382
کە بە خانەدان هەژمار دەکران،

0:01:34.382,0:01:40.056
دواتر بازرگانەکان، خەڵکە پیشەوەرەکە و[br]جوتیارەکان و کۆیلەکان دەهاتن

0:01:40.056,0:01:43.896
ئیمپڕاتۆریەتی سۆمەڕی لە شاری[br]ناوازە پێکهاتبوو

0:01:43.896,0:01:46.506
کە بەشێوەی نەتەوەی بچووک بڵاوببوونەوە.

0:01:46.506,0:01:49.886
لە ڕێگای زمان و بیروبڕاوی گیانی [br]بەیەکەوە بەسترابوونەوە

0:01:49.886,0:01:52.526
بەڵام کێشەی دەستەمۆیی ناوەندیان هەبوو.

0:01:52.526,0:01:56.881
کۆنترین شارەکان ئورک، ئوور و ئیردوو بوون،

0:01:56.881,0:01:59.721
لەکۆتاییدا دەیان شاری تریش هەبوون.

0:01:59.721,0:02:04.636
هەریەک لەم شارانە پادشایەکی هەبوو کە[br]یان خزمەتی فەرمانڕەوای دەکرد یان قەشە.

0:02:04.636,0:02:09.033
هەندێک کاتیش لەگەڵ یەکتری شەڕیانکرد [br]بۆ داگیرکردنی ناوچەی نوێ.

0:02:09.033,0:02:14.736
هەر شارێک تایبەتکرابوو بە خوداوەندێکی [br]پارێزەر و وەک دامەزرێنەری شارەکە دادەنرا.

0:02:14.736,0:02:19.898
گەورەترین و گرنگترین باڵەخانەی شارەکە هی [br]خوداوەندی پارێزەری ماڵ کە بە خوداوەند:

0:02:19.898,0:02:24.485
زگورەت ناودەبرا، پەرستگاکەی وەک هەڕەمێکی [br]پلیکانەدار نەخشێندرابوو.

0:02:24.485,0:02:30.029
لە ساڵانی ٣٢٠٠ پێش زاینی، سۆمەڕیەکان [br]دەستیانکرد بە فرانکردنی ناوچەکانیان،

0:02:30.029,0:02:34.295
تایە گڵێنەییەکان ماڵێکی نوێیان دۆزیەوە[br]ئەویش لەسەر گالیسکە و دووچەرخەکان بوو.

0:02:34.295,0:02:37.785
بەلەمەکانیان لە قامیش و چڵی [br]دارخورما دروستکرد،

0:02:37.785,0:02:42.984
لەگەڵ هەبوونی چارۆگەی کەتان کە ناوچە دوور [br]فراوانەکانی ڕووبار و دەریاکانیان پێدەبڕی.

0:02:42.984,0:02:46.542
بۆ تەواوکردنی سامانە دەگمەنەکەیان[br]تۆڕی بازرگانییان

0:02:46.542,0:02:51.180
لەگەڵ شانشینە گەشەسەندووەکانی وەک[br]میسڕ، ئەنادۆڵ و ئەسیوپیا دامەزراند،

0:02:51.180,0:02:57.785
کاری هەناردەکردنی زێڕ، زیو[br]ڵازورد و دارئەرزیان دەکرد.

0:02:57.785,0:03:00.235
بازرگانیکردن و هەناردەکردنە [br]چاوەڕوانەکراوەکە بووە هۆی

0:03:00.235,0:03:03.985
داهێنانی یەکەم سیستەمی جیهانی نووسین.

0:03:03.985,0:03:07.185
ئەوەش سیستەمی ژمێریاری بوو [br]بۆ بازرگانە سۆمەڕیەکان

0:03:07.185,0:03:10.365
لەگەڵ ئەوەش ئەنجامدانی کاری بازرگانی [br]لەگەڵ دەرەوە سەریهەڵدا.

0:03:10.365,0:03:13.735
دوای چەند سەد ساڵێک، سیستەمی [br]نووسینی وێنەیی

0:03:13.735,0:03:17.085
کە بە نووسینی بزماری ناسراوە [br]گۆڕا بۆ دەقی نووسین.

0:03:17.085,0:03:20.025
سۆمەڕیەکان یاسا سەرەتاییەکانی [br]نووسینیان دروستکرد

0:03:20.025,0:03:24.814
و یەکەم سیستەمی خوێندنگەیان داهێنا ئەویش [br]دروستکرابوو بۆ فێرکردنی پیتەکانی نووسین—

0:03:24.814,0:03:31.317
پێشەوایی هەندێک نوێخوازی کەمتر [br]سەرنجڕاکێشییان کرد، وەک بیۆکراسی و باجدان.

0:03:31.317,0:03:34.837
لە قوتانخانەکان، دانەرەکانیان لەگەڵ [br]خۆرهەڵاتن تا خۆرئاوابوون دەیانخوێند،

0:03:34.837,0:03:37.627
لە منداڵیەوە تا تەمەنی پێگەیشتن.

0:03:37.627,0:03:42.004
خۆیان فێری ژمێریاری و بیرکاری و [br]کارە لەبەرگیراوەکانی ئەدەبی دەکرد—

0:03:42.004,0:03:47.415
سروودە ئایینیەکان، ئەفسانە، پەندەکان[br]چیرۆکی ئاژەڵان، نووسینی تەلیسمەکان،

0:03:47.415,0:03:50.845
هەروەها یەکەم داستانی نووسراوە [br]لەسەر پارچە قوڕەکان پەیدابوو.

0:03:50.845,0:03:54.145
هەندێک لەم پارچە قوڕانە باسی [br]چیرۆکی گڵگامشیان کردووە،

0:03:54.145,0:03:59.770
پادشای شاری ئورک کە پاڵەوانی [br]چیرۆکە ئەفسانەییەکان بووە.

0:03:59.770,0:04:05.887
بەڵام لە ساڵی سێ هەزاری پێش زایینی، سۆمەڕ [br]تاکە ئیمپڕاتۆریەتی ناوچەکە نەما،

0:04:05.887,0:04:08.117
تەنانەت تاکە ئمپڕاتۆریەتی [br]میزۆپۆتامیاش نەبوو.

0:04:08.117,0:04:13.661
شەپۆڵێک لە هۆزە دەشتەکییەکان [br]ڕژانە ناوچەکانی باکوور و خۆرهەڵات،

0:04:13.661,0:04:17.661
هەندێک لەخەڵکە نوێیەکان لاساییان کردنەوە،[br]و شێوازی ژیانی ئەوانیان پەیڕەودەکرد

0:04:17.661,0:04:21.661
هەروەها شێوازی نووسینی بزماریان [br]بەکاردەهێنا بۆ دەربڕینی زمانی خۆیان.

0:04:21.661,0:04:29.026
لە ساڵی ٢٣٠٠ پێش زایینی، پادشا سەرجۆنی [br]ئەکەدی شار و ناوچەکانی سۆمەڕی داگیرکرد.

0:04:29.026,0:04:31.696
بەڵام سەرجۆن ڕێزی کلتوری سۆمەریەکانی گرت،

0:04:31.696,0:04:37.262
هەربۆیە ئەکەدیەکان و سۆمەریەکان بۆماوەی[br]چەندین سەدە لەگەڵ یەکتری بوون.

0:04:37.262,0:04:41.382
گروپە داگیرکەرەکانی تر تەنیا چاویان [br]لە تاڵانکردن و تێکدان بوو.

0:04:41.382,0:04:43.842
تەنانەت لەگەڵ بڵاوبوونەوەی کلتوری سۆمەڕی،

0:04:43.842,0:04:51.738
کۆمەڵە هێرشی بەردەوامی داگیرکەرەکان بووە [br]هۆی کوشتنی سۆمەڕیەکان لە ١٧٥٠ پێشزاین.

0:04:51.738,0:04:55.944
دوای ئەوە، گەڕانەوە سەر بیابانە وشکەکان

0:04:55.944,0:05:00.037
تاوەکو سەدەی ١٩ـەمەوە سەریانهەڵنەدایەوە.

0:05:00.037,0:05:04.037
بەڵام کلتوری سۆمەڕی بۆ هەزاران ساڵ [br]بە زیندوویی مایەوە—

0:05:04.037,0:05:09.155
سەرەتا لەلای ئەکەدیەکان پارێزرا، دواتر[br]ئاشووریەکان و، ئیمپڕاتۆریەتی بابلیەکان.

0:05:09.155,0:05:13.045
بابلیەکان داهێنانەکان و نەریتەکانی [br]سۆمەڕیەکانیان گواستەوە بۆ

0:05:13.045,0:05:16.798
کەلتوری جوولەکەکان، یۆناینەکان، ڕۆمانیەکان

0:05:16.798,0:05:19.208
هەندێک لەو کەلتورانە تا ئەمرۆش [br]هەر پەیڕەو دەکرێن.