0:00:07.689,0:00:13.007
Tarihin ilk imparatorluğu,[br]ekinleri beslemek için yağışsız,

0:00:13.007,0:00:18.787
inşa için taşı veya ağacı olmayan,[br]sıcak ve kuru bir araziden yükseldi.

0:00:18.787,0:00:24.140
Tüm bunlara rağmen,[br]sakinleri dünyanın ilk şehirlerini,

0:00:24.140,0:00:28.226
anıtsal mimarisi [br]ve büyük nüfusuyla inşa ettiler

0:00:28.226,0:00:32.542
ve onları tamamen çamurdan inşa ettiler.

0:00:32.542,0:00:36.052
Sümer, Mezopotamya denilen bölgede

0:00:36.052,0:00:38.752
modern Irak'ın güney bölümündeydi.

0:00:38.752,0:00:41.932
Mezopotamya “iki nehir arasında”[br]anlamına gelir —

0:00:41.932,0:00:44.282
Dicle ve Fırat.

0:00:44.892,0:00:52.033
MÖ 5000 civarında, ilk Sümerliler[br]nehir suyunu yeniden yönlendirerek

0:00:52.033,0:00:58.460
kupkuru arazi için sulama kanallarını,[br]barajları ve rezervuarları kullandılar.

0:00:58.460,0:01:02.976
Bunun gibi tarım toplulukları yavaş yavaş[br]dünya çapında ortaya çıkıyordu.

0:01:02.976,0:01:06.766
Ancak bir sonraki adımı ilk atanlar[br]Sümerlilerdi.

0:01:06.766,0:01:09.336
Nehir çamurundan yapılmış[br]kil tuğlaları kullanarak

0:01:09.336,0:01:13.336
çok katlı evler ve tapınaklar[br]inşa etmeye başladılar.

0:01:13.336,0:01:14.966
Çamuru ev eşyalarına

0:01:14.966,0:01:19.199
ve aletlere dönüştürmek için bir çömlekçi[br]çarkı olan çarkı icat ettiler.

0:01:19.609,0:01:23.903
Bu kil tuğlalar, [br]muhtemelen MÖ 4500 civarında

0:01:23.903,0:01:27.693
dünyanın ilk şehirlerinin[br]doğmasını sağladı.

0:01:27.693,0:01:34.509
Şehrin sosyal merdiveninin tepesinde asil[br]olarak kabul edilen rahipler ve rahibeler,

0:01:34.509,0:01:40.056
sonra tüccarlar, zanaatkarlar, çiftçiler[br]ve köleleştirilmiş insanlar vardı.

0:01:40.056,0:01:43.896
Sümer imparatorluğu,[br]küçük uluslar gibi işleyen

0:01:43.896,0:01:46.506
farklı şehir devletlerinden oluşuyordu.

0:01:46.506,0:01:49.886
Dil ve manevi inançla [br]gevşek bir şekilde bağlantılıydılar

0:01:49.886,0:01:52.136
ancak merkezi kontrollerden yoksundu.

0:01:52.526,0:01:56.881
İlk şehirler Uruk, Ur ve Eridu idi

0:01:56.881,0:01:59.721
ve sonunda bir düzine şehir ortaya çıktı.

0:01:59.721,0:02:04.636
Her birinin, bir rahip ile hükümdar gibi[br]görev yapan bir kralı vardı.

0:02:04.636,0:02:09.033
Bazen yeni bölgeleri fethetmek için[br]birbirlerine karşı savaştılar.

0:02:09.033,0:02:14.736
Her şehir, şehrin kurucusu olarak kabul[br]edilen bir koruyucu tanrıya adanmıştı.

0:02:14.736,0:02:19.898
Şehrin en büyük ve en önemli binası[br]bu koruyucu tanrının eviydi:

0:02:19.898,0:02:24.485
Basamaklı bir piramit olarak tasarlanmış[br]bir tapınak olan ziggurat.

0:02:24.485,0:02:30.029
MÖ 3200 civarında Sümerliler [br]erişim alanlarını genişletmeye başladı.

0:02:30.029,0:02:34.295
Çömlekçi çarkı, savaş arabaları[br]ve vagonlarda yeni bir yuva buldu.

0:02:34.295,0:02:37.785
Sazlıklardan ve hurma yapraklarından,[br]onları nehir ve deniz yoluyla

0:02:37.785,0:02:42.984
uzak mesafelere taşıyan keten yelkenlerle[br]tekneler inşa ettiler.

0:02:42.984,0:02:46.542
Kıt kaynakları desteklemek için Mısır,[br]Anadolu ve Etiyopya'daki

0:02:46.542,0:02:51.180
yükselen krallıklarla[br]bir ticaret ağı kurdular

0:02:51.180,0:02:57.085
ve altın, gümüş, gök cevher[br]ve sedir ağacı ithal ettiler.

0:02:57.785,0:03:01.275
Ticaret, dünyanın ilk yazı sisteminin

0:03:01.275,0:03:03.985
icadı için beklenmedik bir itici güçtü.

0:03:03.985,0:03:07.185
Yurt dışında tüccarlarla iş yapan[br]Sümer tüccarları için

0:03:07.185,0:03:09.885
bir muhasebe sistemi olarak başladı.

0:03:09.885,0:03:13.765
Birkaç yüz yıl sonra, çivi yazısı adlı

0:03:13.765,0:03:17.085
erken piktogram sistemi[br]bir alfabeye dönüştü.

0:03:17.085,0:03:20.025
Sümerler ilk yazılı yasaları hazırladı

0:03:20.025,0:03:24.814
ve yazma zanaatını öğretmek için[br]tasarlanan ilk okul sistemini yarattı

0:03:24.814,0:03:30.807
ve bürokrasi ve vergiler gibi daha az[br]heyecan verici yeniliklere öncülük etti.

0:03:31.317,0:03:34.017
Okullarda, çocukluktan yetişkinliğe kadar

0:03:34.017,0:03:37.627
gün doğumundan [br]gün batımına kadar çalışan yazarlar.

0:03:37.627,0:03:42.004
Muhasebe, matematik [br]ve kopyalanmış edebiyat eserlerini—

0:03:42.004,0:03:47.415
ilahiler, mitler, atasözleri,[br]fablları, büyüleri

0:03:47.415,0:03:50.845
ve kil tabletlerdeki [br]ilk destanları öğrendiler.

0:03:50.845,0:03:54.145
Bu tabletlerden bazıları,[br]efsanevi masallara da konu olan

0:03:54.145,0:03:59.380
Uruk şehrinin kralı Gılgamış'ın[br]hikayesini anlatıyordu.

0:03:59.770,0:04:03.757
Ancak MÖ 3. bin yılda Sümer etraftaki,

0:04:03.757,0:04:08.117
hatta Mezopotamya'daki[br]tek imparatorluk değildi.

0:04:08.117,0:04:13.661
Bölgeye kuzeyden ve doğudan[br]göçebe aşiret dalgaları aktı.

0:04:13.661,0:04:17.733
Bazı yeni gelenler,[br]yaşam tarzlarını benimseyen

0:04:17.733,0:04:19.501
ve kendi dillerini ifade etmek için

0:04:19.501,0:04:21.661
çivi yazısını kullanan [br]Sümerlere saygı duydu.

0:04:21.661,0:04:28.776
2300'de Akad kralı Sargon Sümer[br]şehir devletlerini fethetti.

0:04:29.026,0:04:31.696
Ancak Sargon Sümer kültürüne[br]saygı duyuyordu

0:04:31.696,0:04:37.262
ve Akadlar ve Sümerler[br]yüzyıllar boyunca yan yana yaşadı.

0:04:37.262,0:04:41.382
Diğer işgalci gruplar yalnızca yağma[br]ve yıkıma odaklandı.

0:04:41.382,0:04:43.842
Sümer kültürü yayılırken bile

0:04:43.842,0:04:51.738
MÖ 1750'de Sümer halkını [br]sürekli bir istila saldırısı öldürdü.

0:04:51.738,0:04:55.944
Daha sonra Sümerler, 19. yüzyıla doğru

0:04:55.944,0:05:00.037
yeniden keşfedilmemesi için[br]çöl toprağında kayboldu.

0:05:00.037,0:05:04.037
Ancak Sümer kültürü önce Akadlar,[br]sonra Asurlular,

0:05:04.037,0:05:09.155
sonra Babilliler aracılığıyla[br]binlerce yıl yaşadı.

0:05:09.155,0:05:13.045
Babilliler Sümer icatlarını[br]ve geleneklerini İbrani,

0:05:13.045,0:05:16.798
Yunan ve Roma kültürlerinden geçirdiler.

0:05:16.798,0:05:19.208
Bazıları günümüzde devam ediyor.