WEBVTT 00:00:07.689 --> 00:00:13.007 Tarihin ilk imparatorluğu, ekinleri beslemek için yağışsız, 00:00:13.007 --> 00:00:18.787 inşa için taşı veya ağacı olmayan, sıcak ve kuru bir araziden yükseldi. 00:00:18.787 --> 00:00:24.140 Tüm bunlara rağmen, sakinleri dünyanın ilk şehirlerini, 00:00:24.140 --> 00:00:28.226 anıtsal mimarisi ve büyük nüfusuyla inşa ettiler 00:00:28.226 --> 00:00:32.542 ve onları tamamen çamurdan inşa ettiler. NOTE Paragraph 00:00:32.542 --> 00:00:36.052 Sümer, Mezopotamya denilen bölgede 00:00:36.052 --> 00:00:38.752 modern Irak'ın güney bölümündeydi. 00:00:38.752 --> 00:00:41.932 Mezopotamya “iki nehir arasında” anlamına gelir — 00:00:41.932 --> 00:00:44.282 Dicle ve Fırat. 00:00:44.892 --> 00:00:52.033 MÖ 5000 civarında, ilk Sümerliler nehir suyunu yeniden yönlendirerek 00:00:52.033 --> 00:00:58.460 kupkuru arazi için sulama kanallarını, barajları ve rezervuarları kullandılar. 00:00:58.460 --> 00:01:02.976 Bunun gibi tarım toplulukları yavaş yavaş dünya çapında ortaya çıkıyordu. 00:01:02.976 --> 00:01:06.766 Ancak bir sonraki adımı ilk atanlar Sümerlilerdi. 00:01:06.766 --> 00:01:09.336 Nehir çamurundan yapılmış kil tuğlaları kullanarak 00:01:09.336 --> 00:01:13.336 çok katlı evler ve tapınaklar inşa etmeye başladılar. 00:01:13.336 --> 00:01:14.966 Çamuru ev eşyalarına 00:01:14.966 --> 00:01:19.199 ve aletlere dönüştürmek için bir çömlekçi çarkı olan çarkı icat ettiler. NOTE Paragraph 00:01:19.609 --> 00:01:23.903 Bu kil tuğlalar, muhtemelen MÖ 4500 civarında 00:01:23.903 --> 00:01:27.693 dünyanın ilk şehirlerinin doğmasını sağladı. 00:01:27.693 --> 00:01:34.509 Şehrin sosyal merdiveninin tepesinde asil olarak kabul edilen rahipler ve rahibeler, 00:01:34.509 --> 00:01:40.056 sonra tüccarlar, zanaatkarlar, çiftçiler ve köleleştirilmiş insanlar vardı. 00:01:40.056 --> 00:01:43.896 Sümer imparatorluğu, küçük uluslar gibi işleyen 00:01:43.896 --> 00:01:46.506 farklı şehir devletlerinden oluşuyordu. 00:01:46.506 --> 00:01:49.886 Dil ve manevi inançla gevşek bir şekilde bağlantılıydılar 00:01:49.886 --> 00:01:52.136 ancak merkezi kontrollerden yoksundu. 00:01:52.526 --> 00:01:56.881 İlk şehirler Uruk, Ur ve Eridu idi 00:01:56.881 --> 00:01:59.721 ve sonunda bir düzine şehir ortaya çıktı. 00:01:59.721 --> 00:02:04.636 Her birinin, bir rahip ile hükümdar gibi görev yapan bir kralı vardı. 00:02:04.636 --> 00:02:09.033 Bazen yeni bölgeleri fethetmek için birbirlerine karşı savaştılar. 00:02:09.033 --> 00:02:14.736 Her şehir, şehrin kurucusu olarak kabul edilen bir koruyucu tanrıya adanmıştı. 00:02:14.736 --> 00:02:19.898 Şehrin en büyük ve en önemli binası bu koruyucu tanrının eviydi: 00:02:19.898 --> 00:02:24.485 Basamaklı bir piramit olarak tasarlanmış bir tapınak olan ziggurat. NOTE Paragraph 00:02:24.485 --> 00:02:30.029 MÖ 3200 civarında Sümerliler erişim alanlarını genişletmeye başladı. 00:02:30.029 --> 00:02:34.295 Çömlekçi çarkı, savaş arabaları ve vagonlarda yeni bir yuva buldu. 00:02:34.295 --> 00:02:37.785 Sazlıklardan ve hurma yapraklarından, onları nehir ve deniz yoluyla 00:02:37.785 --> 00:02:42.984 uzak mesafelere taşıyan keten yelkenlerle tekneler inşa ettiler. 00:02:42.984 --> 00:02:46.542 Kıt kaynakları desteklemek için Mısır, Anadolu ve Etiyopya'daki 00:02:46.542 --> 00:02:51.180 yükselen krallıklarla bir ticaret ağı kurdular 00:02:51.180 --> 00:02:57.085 ve altın, gümüş, gök cevher ve sedir ağacı ithal ettiler. NOTE Paragraph 00:02:57.785 --> 00:03:01.275 Ticaret, dünyanın ilk yazı sisteminin 00:03:01.275 --> 00:03:03.985 icadı için beklenmedik bir itici güçtü. 00:03:03.985 --> 00:03:07.185 Yurt dışında tüccarlarla iş yapan Sümer tüccarları için 00:03:07.185 --> 00:03:09.885 bir muhasebe sistemi olarak başladı. 00:03:09.885 --> 00:03:13.765 Birkaç yüz yıl sonra, çivi yazısı adlı 00:03:13.765 --> 00:03:17.085 erken piktogram sistemi bir alfabeye dönüştü. 00:03:17.085 --> 00:03:20.025 Sümerler ilk yazılı yasaları hazırladı 00:03:20.025 --> 00:03:24.814 ve yazma zanaatını öğretmek için tasarlanan ilk okul sistemini yarattı 00:03:24.814 --> 00:03:30.807 ve bürokrasi ve vergiler gibi daha az heyecan verici yeniliklere öncülük etti. NOTE Paragraph 00:03:31.317 --> 00:03:34.017 Okullarda, çocukluktan yetişkinliğe kadar 00:03:34.017 --> 00:03:37.627 gün doğumundan gün batımına kadar çalışan yazarlar. 00:03:37.627 --> 00:03:42.004 Muhasebe, matematik ve kopyalanmış edebiyat eserlerini— 00:03:42.004 --> 00:03:47.415 ilahiler, mitler, atasözleri, fablları, büyüleri 00:03:47.415 --> 00:03:50.845 ve kil tabletlerdeki ilk destanları öğrendiler. 00:03:50.845 --> 00:03:54.145 Bu tabletlerden bazıları, efsanevi masallara da konu olan 00:03:54.145 --> 00:03:59.380 Uruk şehrinin kralı Gılgamış'ın hikayesini anlatıyordu. NOTE Paragraph 00:03:59.770 --> 00:04:03.757 Ancak MÖ 3. bin yılda Sümer etraftaki, 00:04:03.757 --> 00:04:08.117 hatta Mezopotamya'daki tek imparatorluk değildi. 00:04:08.117 --> 00:04:13.661 Bölgeye kuzeyden ve doğudan göçebe aşiret dalgaları aktı. 00:04:13.661 --> 00:04:17.733 Bazı yeni gelenler, yaşam tarzlarını benimseyen 00:04:17.733 --> 00:04:19.501 ve kendi dillerini ifade etmek için 00:04:19.501 --> 00:04:21.661 çivi yazısını kullanan Sümerlere saygı duydu. 00:04:21.661 --> 00:04:28.776 2300'de Akad kralı Sargon Sümer şehir devletlerini fethetti. 00:04:29.026 --> 00:04:31.696 Ancak Sargon Sümer kültürüne saygı duyuyordu 00:04:31.696 --> 00:04:37.262 ve Akadlar ve Sümerler yüzyıllar boyunca yan yana yaşadı. 00:04:37.262 --> 00:04:41.382 Diğer işgalci gruplar yalnızca yağma ve yıkıma odaklandı. 00:04:41.382 --> 00:04:43.842 Sümer kültürü yayılırken bile 00:04:43.842 --> 00:04:51.738 MÖ 1750'de Sümer halkını sürekli bir istila saldırısı öldürdü. NOTE Paragraph 00:04:51.738 --> 00:04:55.944 Daha sonra Sümerler, 19. yüzyıla doğru 00:04:55.944 --> 00:05:00.037 yeniden keşfedilmemesi için çöl toprağında kayboldu. 00:05:00.037 --> 00:05:04.037 Ancak Sümer kültürü önce Akadlar, sonra Asurlular, 00:05:04.037 --> 00:05:09.155 sonra Babilliler aracılığıyla binlerce yıl yaşadı. 00:05:09.155 --> 00:05:13.045 Babilliler Sümer icatlarını ve geleneklerini İbrani, 00:05:13.045 --> 00:05:16.798 Yunan ve Roma kültürlerinden geçirdiler. 00:05:16.798 --> 00:05:19.208 Bazıları günümüzde devam ediyor.