0:00:07.293,0:00:12.090
زیاتر لە ٣٠٠٠ ساڵ لەمەوبەر، گوڵێک لە [br]تێکستە پزیشکییەکانی

0:00:12.090,0:00:15.200
میسری کۆن دەرکەوت.

0:00:15.200,0:00:17.780
بە درێژایی دەریای سپی،[br]شارستانیەتی مینۆنی کۆن

0:00:17.780,0:00:21.930
چەندین ڕێگەیان بۆ بەکارهێنانی هەمان گیا[br]دۆزییەوە لەبەر کاریگەری بێهۆشییەکەی.

0:00:21.930,0:00:24.870
هەردوو شارستانیەتە کۆنەکە[br]شتێکیان دۆزییەوە-

0:00:24.870,0:00:28.370
ئۆپیۆم (ئەفیون-تلیاک)[br]دەرهێنراوێک لە ڕووەکی پۆپی بەو گومانەی

0:00:28.370,0:00:32.240
کە هەردوکیان دەتوانن ببنە هۆی[br]دڵخۆشی و کەمکردنەوەی ئازار.

0:00:32.240,0:00:35.078
هەرچەندە لەو کاتەوە ئۆپتۆم[br]بەکاردەهێنرێت،

0:00:35.078,0:00:39.293
لە سەدەی ١٩ دا بوو، کاتێک [br]یەکێک لە پێکهاتە کیمیاییەکانی

0:00:39.293,0:00:44.083
مۆرفین، ناسێنرا و بۆ بەکارهێنانی [br]پزیشکی جیاکرایەوە.

0:00:44.083,0:00:48.300
مۆرفین، کۆداین و چەند دەرمانێکی تر[br]کە ڕاستەوخۆ لە پۆپییەوە دروست دەکرێن

0:00:48.300,0:00:50.185
پێیان دوترێت ماددەی[br]سڕکەر(ئۆپیۆیدەکان).

0:00:50.185,0:00:55.386
لە سەدەی ٢٠دا، کۆمپانیاکانی دەرمان[br]بڕێکی زۆر لە دەرمانی دەستکردیان دروست کرد

0:00:55.386,0:00:57.126
کە لەم ماددە سڕکەرانە دەچوون،

0:00:57.126,0:01:02.060
وەک هیرۆین، هایدرۆکۆدۆن، [br]ئۆکسی کۆدۆن و فێنتانیل.

0:01:02.060,0:01:04.820
دەستکرد بن یاخود لە ئۆپیۆمەوە دەرهێنرابن،

0:01:04.820,0:01:08.581
ئەم پێکهاتانە بە [br]گشتی بە ئۆپیۆیدەکان (سڕکەرەکان) ناسراون.

0:01:08.581,0:01:12.911
دەستکرد یاخود سروشتی، یاسایی یان نایاسایی[br]دەرمانە سڕکەرەکان

0:01:12.911,0:01:17.548
ئازارشکێنی زۆر بەهێزن، بەڵام [br]بەڕێژەیەکی زۆر دەبنە هۆی ئالوودەبوون.

0:01:17.548,0:01:19.548
لە ساڵەکانی ١٩٨٠ و ٩٠دەکان،

0:01:19.548,0:01:24.711
کۆمپانیا دەرمانسازییەکان دەستیان بە [br]فرۆشتنی ئازارشکێنە سڕکەرەکان کرد،

0:01:24.711,0:01:27.406
بە بێ گوێدان بە کاریگەریی[br]ئالوودەبوونەکەی

0:01:27.406,0:01:30.311
بە هەردوو کۆمەڵگە پزیشکی و [br]گشتییەکەش.

0:01:30.311,0:01:34.101
ژمارەی نوسینی ڕەچەتەی[br]ئازارشکێنە سڕکەرەکان زۆر زیادی کرد،

0:01:34.101,0:01:40.243
بەهەمان شێوەش ژمارەی ئالودەبووان، قەیرانێک[br]دەستیپێکرد کە تاکو ئێستەش بەردەوامە.

0:01:40.243,0:01:43.223
بۆ تێگەیشتن لەوەی بۆچی ماددە [br]سڕکەرەکان دەبنە هۆی ئالودەبوون،

0:01:43.223,0:01:48.048
یارمەتیدەر دەبێت بزانین ئەم دەرمانانە چۆن[br]لە یەکەم بەکارهێنانەوە کار لە جەستە دەکەن،

0:01:48.048,0:01:53.111
تا چەند جارێک بەکارهێنانەوە، و چی دەبێت[br]دوای بەکارهێنانێکی دریژخایەن بوەستێنرێن؟

0:01:53.111,0:01:55.911
هەریەک لەم دەرمانانە کیمیاییەکەیان[br]کەمێک لەیەکتر جیاوازە،

0:01:55.911,0:02:02.824
بەڵام هەمویان کار لە سیسیتمی ئۆپیۆید دەکەن[br]بە لکان بە وەرگرەکانی ئۆپیۆیدی دەماخەوە.

0:02:02.824,0:02:07.645
ئیندۆرفینی جەستە سیگناڵەکانی ئازار خاو[br]دەکەنەوە بە لکانیان بەم وەرگرانەوە.

0:02:07.645,0:02:12.226
دەرمانە سڕکەرەکان زۆر بەهێزتر و بۆ[br]ماوەیەکی زیاتر بەم وەرگرانەوە دەلکێن.

0:02:12.226,0:02:17.478
کەواتە ئۆپیۆیدەکان دەتوانن ئازاری زۆر[br]سەختتر چارەبکەن بەراورد بە ئیندۆرفینەکان.

0:02:17.478,0:02:22.940
وەرگرەکانی ئۆپیۆید هەر لە میزاجەوە تاکو[br]فرمانە سروشتیەکانی جەستە کاریگەرییان هەیە

0:02:22.940,0:02:27.050
بەم فرمانانەوەشەوە، بەهێزی و ماوەی[br]پێکەوە لکانی ئۆپیۆیدەکان

0:02:27.050,0:02:30.250
مانای ئەوەیە کاریگەرییەکەیان زۆر[br]ئاشکرا و بەربڵاوترە

0:02:30.250,0:02:34.070
لە سیگناڵە سروشتییەکانی[br]گەردەکانی جەستە.

0:02:34.070,0:02:38.825
کاتێک دەرمانێک دەلکێت بە وەرگری ئۆپیۆیدەوە[br]هانی دەردانی هۆرمۆنی دۆپامین دەدات،

0:02:38.825,0:02:42.265
کە ئەمەش پەیوەستە بە هەستی[br]چێژەوە، ڕەنگە بەرپرس بێت

0:02:42.265,0:02:46.630
لەو هەستی خۆشییەی کە [br]ماددە سەڕکەرەکان دەیبەخشن.

0:02:46.630,0:02:50.745
لە هەمان کاتتدا، ئۆپیۆید دەردانی هۆڕمۆنی[br]نۆرئەدریناڵین کەمدەکاتەوە،

0:02:50.745,0:02:56.590
کە کاریگەری لەسەر ئاگایی، هەناسەدان،[br]هەرسکردن و پەستانی خوێن هەیە.

0:02:56.590,0:03:00.920
ئەو بڕەی بۆ چارەسەر بەکاردێت ئەوەندە[br]نۆرئەدریناڵین کەمدەکاتەوە کە کاریگەری

0:03:00.920,0:03:03.366
لاوەکی وەک قەبزی هەبێت.

0:03:03.366,0:03:09.184
لەبڕی زیاتردا ئۆپیۆیدەکان دەتوانن لێدانی[br]دڵ وهەناسە تا ئاستێکی مەترسیدار کەمبکەنەوە

0:03:09.184,0:03:11.964
وە ببنە هۆی لەهۆشخۆچوون و [br]تەنانەت مردنیش.

0:03:13.684,0:03:18.038
بە تێپەڕبوونی کات، جەستە بەرگری[br]بۆ ئۆپیۆیدەکان دروستدەکات.

0:03:18.038,0:03:21.167
ڕەنگە ژمارەی وەرگرەکانی[br]ئۆپیۆید کەمبکاتەوە،

0:03:21.167,0:03:24.103
یاخود وەرگرەکان وەڵامدانەوەیان[br]کەمتربێت.

0:03:24.103,0:03:29.031
بۆ ئەزموونکردنی هەمان دەردانی دۆپامین و[br]هەمان کاریگەری لەسەر میزاج وەک پێشتر

0:03:29.031,0:03:32.381
خەڵک دەبێت بڕی زیاتر و [br]زیاتر بەکاربهێنن-

0:03:32.381,0:03:36.143
سوڕێک کە دەبێتە هۆی[br]پشت پێبەستن و ئالوودەبوون.

0:03:36.143,0:03:39.663
کە خەڵک ئۆپیۆیدەکان زیاتر وەردەگرن[br]بۆ قەرەبووکردنەوەی بەرگرییەکەیان،

0:03:39.663,0:03:42.763
ئاستی نۆرئەدریناڵین کەمتر و [br]کەمتر دەبێتەوە،

0:03:42.763,0:03:46.303
تا خاڵێک کە کاردەکاتە سەر[br]فرمانە سەرەتاییەکانی جەستە.

0:03:46.303,0:03:50.844
جەستەش بە زیادکردنی وەرگرەکانی[br]نۆرئەدریناڵین قەرەبووی دەکاتەوە

0:03:50.844,0:03:54.604
بۆیە ڕیژەیەکی زۆر کەمتری[br]نۆرئەدریناڵین هەستپێدەکات.

0:03:54.604,0:03:57.213
ئەمەش هەستیاری بۆ [br]نۆرئەدریناڵین زیاددەکات

0:03:57.213,0:04:00.283
ڕێدەدات جەستە ئاسایی[br]فرمانەکانی خۆی جێبەجێ بکات-

0:04:00.283,0:04:05.289
لە ڕاستیدا، جەستە پشت بە ئۆپیۆید دەبەستێت[br]بۆ ڕاگرتنی ئەم هاوسەنگییە تازەیە.

0:04:05.289,0:04:10.454
کاتێک کەسێک کە ئالوودەی ئپۆیۆیدەکانە[br]لەناکاو دەوەستێت لە بەکارهێنانیان،

0:04:10.454,0:04:12.524
ئەم هاوسەنگییە تێکدەچێت.

0:04:12.524,0:04:17.258
ئاستی نۆرئەدریناڵین لەماوە یەک ڕۆژی[br]وەستان لە بەکارهێنانەکەوە بەرزدەبێتەوە.

0:04:17.258,0:04:19.531
بەڵام جەستە کاتێکی زیاتری[br]دەوێت تاکو لە هەموو

0:04:19.531,0:04:22.928
ئەو وەرگرانەی نۆرئەدریناڵین [br]ڕزگاری ببێت کە دروستی کردن.

0:04:22.928,0:04:24.848
ئەمەش مانای ئەوەیە کە[br]ماوەیەکی کاتی هەیە

0:04:24.848,0:04:28.078
کە جەستە زۆر هەستیارە بەرانبەر[br]نۆرئەدریناڵین.

0:04:28.078,0:04:31.338
ئەم زۆر هەستیاربوونەش دەبێتە هۆی[br]نیشانەکانی کشانەوە لە ئالوودەبوونەکە

0:04:31.338,0:04:35.368
وەک ئازاری ماسولکە، ئازاری گەدە،[br]بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی و ڕشانەوە.

0:04:35.368,0:04:39.999
هەرچەندە کاتییە، بەڵام کشانەوە لە ئۆپیۆید[br]دەکرێت ببێتە هۆی لاوازییەکی زۆر.

0:04:39.999,0:04:43.799
لە حاڵەتە مەترسیدارەکاندا، کەسێک کە[br]لە کشانەوەدایە، دەکرێت

0:04:43.799,0:04:46.688
بۆ چەندین ڕۆژ تەنانەت [br]هەفتەش نەخۆشبێت.

0:04:46.688,0:04:50.358
ئەو کەسانەی ئالوودەبوی ئۆپیۆیدەکانن[br]مەرج نییە دەرمانەکان بۆ ئەوە بەکاربهێنن

0:04:50.358,0:04:54.328
کە جارێکی تر هەست بە چێژ بکەن، بەڵکو ڕەنگە[br]بۆ ئەوە بێت کە لە نەخۆشبوون بەدووربن.

0:04:54.328,0:04:58.148
ئەمەش چەندین زیانی هەیە وەک لە دەستدانی[br]داهات یاخود کار لە کاتی کشانەوەکە،

0:04:58.148,0:05:02.208
یاخود نەبوونی کەسێک کە چاودێرییان[br]بکات لە کاتی کشانەوەکەدا.

0:05:02.208,0:05:05.123
ئەگەر کەسێک جارێکی دیکە [br]بگەڕێتەوە بۆ بەکارهێنانی ئۆپیۆیدەکان،

0:05:05.123,0:05:08.258
ئەوا لە مەترسییەکی زیاتردان [br]بۆ زیادبەکارهێنان(overdose)

0:05:08.258,0:05:12.258
چونکە ئەوەی بڕێکی ستاندارد بوو لە[br]کاتێکدا کە بەرگرییەکەیان زۆر بوو،

0:05:12.258,0:05:14.448
دەکرێت ئێستە کوشندە بێت.

0:05:14.448,0:05:18.368
لە ١٩٨٠ـوە، مردنی لەناکاو[br]بەهۆی زیادبەکارهێنانی ئۆپیۆیدەکانەوە

0:05:18.368,0:05:21.388
لە ویلایەتە ئەکگرتووەکان[br]دووهێندە زیادی کردووە،

0:05:21.388,0:05:25.368
وە ئالوودەبوون بە ئۆپیۆیدەکان لە [br]جیهاندا بڵاوبووەتەوە.

0:05:25.368,0:05:29.529
لە کاتێکدا ڕەچەتەی ئازارشکێنی ئۆپیۆیدەکان[br]زیاتر ڕێکخراوە،

0:05:29.529,0:05:32.899
حاڵەتەکانی زیادبەکارهێنان و [br]ئالوودەبوون هێشتا لە زیادبووندان

0:05:32.899,0:05:35.639
بە تایبەتی لە ناو گەنجەکاندا.

0:05:35.639,0:05:38.724
زۆربەی ئالوودەبوونەکانی پێشتر[br]لە کەسە تەمەن مامناوەندییەکاندا بوو

0:05:38.724,0:05:42.209
کە ئالووەدەبووی ئەو ئازار شکێنانە دەبوون[br]کە وەک ڕەچەتە بۆیان نوسرابوو،

0:05:42.209,0:05:45.619
یاخود لە هاوڕێ یان ئاندامانی خێزانەوە[br]وەریانگرتبوو کە ڕەچەتەیان هەبوو.

0:05:45.619,0:05:50.997
لە ئێستەدا، گەنجان زۆرکات بەم ڕێگەیانە[br]بە ڕەچەتەی ئۆپیۆیدەکان دەناسرێن

0:05:50.997,0:05:55.884
بەڵام لەمەوە دەڕۆن بۆ هیرۆین و ئۆپیۆیدە[br]دەستکردەکان کە هەرزانترن و

0:05:55.884,0:05:58.094
ئاسانتر دەستدەکەوێت.

0:05:58.094,0:06:00.949
لە پشتی توندکردنەوەی ڕێکخستنی[br]ئازارشکێنە ئۆییۆیدەکان،

0:06:00.949,0:06:05.540
دەتوانین چیبکەین تاکو بەرزبوونەوەی ژمارەی[br]ئالوودەبوون و زیادبەکارهێنان کەم بکەینەوە؟

0:06:05.540,0:06:10.425
دەرمانێک بە ناوی نالۆکسۆن لە ئێستەدا[br]باشترین بەرگریمانە بۆ زیادبەکارهێنان.

0:06:10.425,0:06:15.101
نالۆکسۆن دەلکێت بە وەرگرەکانی ئۆپیۆیدەوە[br]بەڵام چالاکیان ناکات.

0:06:15.101,0:06:18.151
ڕێگری لە ئۆپیۆیدەکانی دیکە[br]دەکات لە لکان بە وەرگرەکانەوە،

0:06:18.151,0:06:22.839
تەنانەت لە وەرگرەکانیشیان دەکاتەوە[br]تاکوە زیادبەکارهێنانەکە کەم بکاتەوە.

0:06:22.839,0:06:26.109
ئالوودەبوون بە ئۆپیۆیدەکان زۆر[br]بە دەگمەن نەخۆشییەکی بە ئەنقەستە؛

0:06:26.109,0:06:29.246
زۆرجار، ئەو کەسانەی پشتیان بە [br]ئۆپیۆیدەکان بەستووە لە ململانێدان

0:06:29.246,0:06:30.936
لەگەڵ حاڵەتە دەروونیەکاندا.

0:06:30.936,0:06:34.409
پرۆگرامی ناو نەخۆشخانە و دەرەوەی[br]نەخۆشخانەش هەن کە

0:06:34.409,0:06:38.266
چارەسەر بە دەرمان و خزمەتگوزاری[br]تەندروستی و چارەسەری دەرونیش بەکاردێنن.

0:06:38.266,0:06:41.026
بەڵام زۆرینەی ئەم پڕۆگرامانە[br]زۆر گرانن،

0:06:41.026,0:06:44.277
ئەوانەش کە هەرزانتر بن ڕەنگە[br]لیستێکی چاوەڕوانی دورودرێژیان هەبێت.

0:06:44.277,0:06:48.667
زۆرجاریش پێویستی بە تەواو[br]پاکبوونەوە لە یۆپیۆیدەکان هەیە

0:06:48.667,0:06:50.927
پێس دەستپێکردنی چارەسەر.

0:06:50.927,0:06:55.167
هەردوو ماوەی کشانەوەکە لە دەرمان و[br]چەند مانگ مانەوە لە چاکسازییەکە

0:06:55.167,0:07:00.752
ئەستەمە بۆ ئەوانەی مەترسی لەدەست دانی[br]کار یاخود شوێنی نیشتەجێبوونیان هەیە.

0:07:00.752,0:07:04.732
ئەم پڕگرامانە ئامانجیان[br]دیاریکردنی هەندێک لەم ئاستەنگیانە و

0:07:04.732,0:07:08.022
نەهێشتنی خراپ بەکارهێنانی[br]ئۆپیۆیدەکانە، بە بەکار‌ینانی تێکەڵەیەک

0:07:08.022,0:07:10.987
لە دەرمان و چارەسەری کردەیی (ڕەفتاری).

0:07:10.987,0:07:14.257
ئەم پڕۆگرامانە خۆیان بەدوردەگرن لە [br]نیشانەکانی کشانەوە، بەو دەرمانانەی

0:07:14.257,0:07:18.407
کە دەلکێن بە وەرگرەکانی ئۆپیۆیدەکانەوە[br]بەڵام کاریگەری چالاکییە دەروونیەکانیان

0:07:18.407,0:07:23.552
نییە وەک ئازار شکێنەکان، هیرۆین و[br]ئۆپیۆیدەکانی دیکە.

0:07:23.552,0:07:25.532
مێثادۆن و بوپرینۆفین

0:07:25.532,0:07:29.101
دوو دەرمانی سەرەکین لە ئێستەدا کە[br]بەردەست بن بۆڕاگرتنی ئۆپیۆیدەکان،

0:07:29.101,0:07:32.161
بەڵام پزیشکان پێویستیان بە مۆڵەتی[br]تایبەت هەیە تابیانکەن بە ڕەچەتە

0:07:32.161,0:07:34.911
لەگەڵ ئەوەی کە ڕاهێنانێکی تایبەت[br]یاخود بڕوانامەیەک پێویست

0:07:34.911,0:07:38.001
نییە بۆ نوسینی ئازارشکێنە[br]سڕکەرەکان وەک ڕەچەتە.

0:07:38.001,0:07:40.201
بوپرینۆرفینیش دەکرێت زۆر [br]بە دەگمەن دەست بکەوێت

0:07:40.201,0:07:43.481
تەنانەت بازاڕی ڕەشی[br]هەیە.

0:07:43.481,0:07:46.621
هێشتا ڕێگەیەکی درێژ هەیە بۆ[br]ڕووبەڕوبونەوەی ئالوودەبوون بە ئۆپیۆید،

0:07:46.621,0:07:50.581
بەڵام سەرچاوەی زۆر باش هەن بۆ [br]تێگەیشتن لەو چارەسەرانی بەردەستن.

0:07:50.581,0:07:55.040
...

0:07:55.040,0:07:57.490
...

0:07:57.490,0:08:02.446
...

0:08:02.446,0:08:07.596
...

0:08:07.596,0:08:12.476
...