1
00:00:07,293 --> 00:00:12,090
زیاتر لە ٣٠٠٠ ساڵ لەمەوبەر، گوڵێک لە 
تێکستە پزیشکییەکانی

2
00:00:12,090 --> 00:00:15,200
میسری کۆن دەرکەوت.

3
00:00:15,200 --> 00:00:17,780
بە درێژایی دەریای سپی،
شارستانیەتی مینۆنی کۆن

4
00:00:17,780 --> 00:00:21,930
چەندین ڕێگەیان بۆ بەکارهێنانی هەمان گیا
دۆزییەوە لەبەر کاریگەری بێهۆشییەکەی.

5
00:00:21,930 --> 00:00:24,870
هەردوو شارستانیەتە کۆنەکە
شتێکیان دۆزییەوە-

6
00:00:24,870 --> 00:00:28,370
ئۆپیۆم (ئەفیون-تلیاک)
دەرهێنراوێک لە ڕووەکی پۆپی بەو گومانەی

7
00:00:28,370 --> 00:00:32,240
کە هەردوکیان دەتوانن ببنە هۆی
دڵخۆشی و کەمکردنەوەی ئازار.

8
00:00:32,240 --> 00:00:35,078
هەرچەندە لەو کاتەوە ئۆپتۆم
بەکاردەهێنرێت،

9
00:00:35,078 --> 00:00:39,293
لە سەدەی ١٩ دا بوو، کاتێک 
یەکێک لە پێکهاتە کیمیاییەکانی

10
00:00:39,293 --> 00:00:44,083
مۆرفین، ناسێنرا و بۆ بەکارهێنانی 
پزیشکی جیاکرایەوە.

11
00:00:44,083 --> 00:00:48,300
مۆرفین، کۆداین و چەند دەرمانێکی تر
کە ڕاستەوخۆ لە پۆپییەوە دروست دەکرێن

12
00:00:48,300 --> 00:00:50,185
پێیان دوترێت ماددەی
سڕکەر(ئۆپیۆیدەکان).

13
00:00:50,185 --> 00:00:55,386
لە سەدەی ٢٠دا، کۆمپانیاکانی دەرمان
بڕێکی زۆر لە دەرمانی دەستکردیان دروست کرد

14
00:00:55,386 --> 00:00:57,126
کە لەم ماددە سڕکەرانە دەچوون،

15
00:00:57,126 --> 00:01:02,060
وەک هیرۆین، هایدرۆکۆدۆن، 
ئۆکسی کۆدۆن و فێنتانیل.

16
00:01:02,060 --> 00:01:04,820
دەستکرد بن یاخود لە ئۆپیۆمەوە دەرهێنرابن،

17
00:01:04,820 --> 00:01:08,581
ئەم پێکهاتانە بە 
گشتی بە ئۆپیۆیدەکان (سڕکەرەکان) ناسراون.

18
00:01:08,581 --> 00:01:12,911
دەستکرد یاخود سروشتی، یاسایی یان نایاسایی
دەرمانە سڕکەرەکان

19
00:01:12,911 --> 00:01:17,548
ئازارشکێنی زۆر بەهێزن، بەڵام 
بەڕێژەیەکی زۆر دەبنە هۆی ئالوودەبوون.

20
00:01:17,548 --> 00:01:19,548
لە ساڵەکانی ١٩٨٠ و ٩٠دەکان،

21
00:01:19,548 --> 00:01:24,711
کۆمپانیا دەرمانسازییەکان دەستیان بە 
فرۆشتنی ئازارشکێنە سڕکەرەکان کرد،

22
00:01:24,711 --> 00:01:27,406
بە بێ گوێدان بە کاریگەریی
ئالوودەبوونەکەی

23
00:01:27,406 --> 00:01:30,311
بە هەردوو کۆمەڵگە پزیشکی و 
گشتییەکەش.

24
00:01:30,311 --> 00:01:34,101
ژمارەی نوسینی ڕەچەتەی
ئازارشکێنە سڕکەرەکان زۆر زیادی کرد،

25
00:01:34,101 --> 00:01:40,243
بەهەمان شێوەش ژمارەی ئالودەبووان، قەیرانێک
دەستیپێکرد کە تاکو ئێستەش بەردەوامە.

26
00:01:40,243 --> 00:01:43,223
بۆ تێگەیشتن لەوەی بۆچی ماددە 
سڕکەرەکان دەبنە هۆی ئالودەبوون،

27
00:01:43,223 --> 00:01:48,048
یارمەتیدەر دەبێت بزانین ئەم دەرمانانە چۆن
لە یەکەم بەکارهێنانەوە کار لە جەستە دەکەن،

28
00:01:48,048 --> 00:01:53,111
تا چەند جارێک بەکارهێنانەوە، و چی دەبێت
دوای بەکارهێنانێکی دریژخایەن بوەستێنرێن؟

29
00:01:53,111 --> 00:01:55,911
هەریەک لەم دەرمانانە کیمیاییەکەیان
کەمێک لەیەکتر جیاوازە،

30
00:01:55,911 --> 00:02:02,824
بەڵام هەمویان کار لە سیسیتمی ئۆپیۆید دەکەن
بە لکان بە وەرگرەکانی ئۆپیۆیدی دەماخەوە.

31
00:02:02,824 --> 00:02:07,645
ئیندۆرفینی جەستە سیگناڵەکانی ئازار خاو
دەکەنەوە بە لکانیان بەم وەرگرانەوە.

32
00:02:07,645 --> 00:02:12,226
دەرمانە سڕکەرەکان زۆر بەهێزتر و بۆ
ماوەیەکی زیاتر بەم وەرگرانەوە دەلکێن.

33
00:02:12,226 --> 00:02:17,478
کەواتە ئۆپیۆیدەکان دەتوانن ئازاری زۆر
سەختتر چارەبکەن بەراورد بە ئیندۆرفینەکان.

34
00:02:17,478 --> 00:02:22,940
وەرگرەکانی ئۆپیۆید هەر لە میزاجەوە تاکو
فرمانە سروشتیەکانی جەستە کاریگەرییان هەیە

35
00:02:22,940 --> 00:02:27,050
بەم فرمانانەوەشەوە، بەهێزی و ماوەی
پێکەوە لکانی ئۆپیۆیدەکان

36
00:02:27,050 --> 00:02:30,250
مانای ئەوەیە کاریگەرییەکەیان زۆر
ئاشکرا و بەربڵاوترە

37
00:02:30,250 --> 00:02:34,070
لە سیگناڵە سروشتییەکانی
گەردەکانی جەستە.

38
00:02:34,070 --> 00:02:38,825
کاتێک دەرمانێک دەلکێت بە وەرگری ئۆپیۆیدەوە
هانی دەردانی هۆرمۆنی دۆپامین دەدات،

39
00:02:38,825 --> 00:02:42,265
کە ئەمەش پەیوەستە بە هەستی
چێژەوە، ڕەنگە بەرپرس بێت

40
00:02:42,265 --> 00:02:46,630
لەو هەستی خۆشییەی کە 
ماددە سەڕکەرەکان دەیبەخشن.

41
00:02:46,630 --> 00:02:50,745
لە هەمان کاتتدا، ئۆپیۆید دەردانی هۆڕمۆنی
نۆرئەدریناڵین کەمدەکاتەوە،

42
00:02:50,745 --> 00:02:56,590
کە کاریگەری لەسەر ئاگایی، هەناسەدان،
هەرسکردن و پەستانی خوێن هەیە.

43
00:02:56,590 --> 00:03:00,920
ئەو بڕەی بۆ چارەسەر بەکاردێت ئەوەندە
نۆرئەدریناڵین کەمدەکاتەوە کە کاریگەری

44
00:03:00,920 --> 00:03:03,366
لاوەکی وەک قەبزی هەبێت.

45
00:03:03,366 --> 00:03:09,184
لەبڕی زیاتردا ئۆپیۆیدەکان دەتوانن لێدانی
دڵ وهەناسە تا ئاستێکی مەترسیدار کەمبکەنەوە

46
00:03:09,184 --> 00:03:11,964
وە ببنە هۆی لەهۆشخۆچوون و 
تەنانەت مردنیش.

47
00:03:13,684 --> 00:03:18,038
بە تێپەڕبوونی کات، جەستە بەرگری
بۆ ئۆپیۆیدەکان دروستدەکات.

48
00:03:18,038 --> 00:03:21,167
ڕەنگە ژمارەی وەرگرەکانی
ئۆپیۆید کەمبکاتەوە،

49
00:03:21,167 --> 00:03:24,103
یاخود وەرگرەکان وەڵامدانەوەیان
کەمتربێت.

50
00:03:24,103 --> 00:03:29,031
بۆ ئەزموونکردنی هەمان دەردانی دۆپامین و
هەمان کاریگەری لەسەر میزاج وەک پێشتر

51
00:03:29,031 --> 00:03:32,381
خەڵک دەبێت بڕی زیاتر و 
زیاتر بەکاربهێنن-

52
00:03:32,381 --> 00:03:36,143
سوڕێک کە دەبێتە هۆی
پشت پێبەستن و ئالوودەبوون.

53
00:03:36,143 --> 00:03:39,663
کە خەڵک ئۆپیۆیدەکان زیاتر وەردەگرن
بۆ قەرەبووکردنەوەی بەرگرییەکەیان،

54
00:03:39,663 --> 00:03:42,763
ئاستی نۆرئەدریناڵین کەمتر و 
کەمتر دەبێتەوە،

55
00:03:42,763 --> 00:03:46,303
تا خاڵێک کە کاردەکاتە سەر
فرمانە سەرەتاییەکانی جەستە.

56
00:03:46,303 --> 00:03:50,844
جەستەش بە زیادکردنی وەرگرەکانی
نۆرئەدریناڵین قەرەبووی دەکاتەوە

57
00:03:50,844 --> 00:03:54,604
بۆیە ڕیژەیەکی زۆر کەمتری
نۆرئەدریناڵین هەستپێدەکات.

58
00:03:54,604 --> 00:03:57,213
ئەمەش هەستیاری بۆ 
نۆرئەدریناڵین زیاددەکات

59
00:03:57,213 --> 00:04:00,283
ڕێدەدات جەستە ئاسایی
فرمانەکانی خۆی جێبەجێ بکات-

60
00:04:00,283 --> 00:04:05,289
لە ڕاستیدا، جەستە پشت بە ئۆپیۆید دەبەستێت
بۆ ڕاگرتنی ئەم هاوسەنگییە تازەیە.

61
00:04:05,289 --> 00:04:10,454
کاتێک کەسێک کە ئالوودەی ئپۆیۆیدەکانە
لەناکاو دەوەستێت لە بەکارهێنانیان،

62
00:04:10,454 --> 00:04:12,524
ئەم هاوسەنگییە تێکدەچێت.

63
00:04:12,524 --> 00:04:17,258
ئاستی نۆرئەدریناڵین لەماوە یەک ڕۆژی
وەستان لە بەکارهێنانەکەوە بەرزدەبێتەوە.

64
00:04:17,258 --> 00:04:19,531
بەڵام جەستە کاتێکی زیاتری
دەوێت تاکو لە هەموو

65
00:04:19,531 --> 00:04:22,928
ئەو وەرگرانەی نۆرئەدریناڵین 
ڕزگاری ببێت کە دروستی کردن.

66
00:04:22,928 --> 00:04:24,848
ئەمەش مانای ئەوەیە کە
ماوەیەکی کاتی هەیە

67
00:04:24,848 --> 00:04:28,078
کە جەستە زۆر هەستیارە بەرانبەر
نۆرئەدریناڵین.

68
00:04:28,078 --> 00:04:31,338
ئەم زۆر هەستیاربوونەش دەبێتە هۆی
نیشانەکانی کشانەوە لە ئالوودەبوونەکە

69
00:04:31,338 --> 00:04:35,368
وەک ئازاری ماسولکە، ئازاری گەدە،
بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی و ڕشانەوە.

70
00:04:35,368 --> 00:04:39,999
هەرچەندە کاتییە، بەڵام کشانەوە لە ئۆپیۆید
دەکرێت ببێتە هۆی لاوازییەکی زۆر.

71
00:04:39,999 --> 00:04:43,799
لە حاڵەتە مەترسیدارەکاندا، کەسێک کە
لە کشانەوەدایە، دەکرێت

72
00:04:43,799 --> 00:04:46,688
بۆ چەندین ڕۆژ تەنانەت 
هەفتەش نەخۆشبێت.

73
00:04:46,688 --> 00:04:50,358
ئەو کەسانەی ئالوودەبوی ئۆپیۆیدەکانن
مەرج نییە دەرمانەکان بۆ ئەوە بەکاربهێنن

74
00:04:50,358 --> 00:04:54,328
کە جارێکی تر هەست بە چێژ بکەن، بەڵکو ڕەنگە
بۆ ئەوە بێت کە لە نەخۆشبوون بەدووربن.

75
00:04:54,328 --> 00:04:58,148
ئەمەش چەندین زیانی هەیە وەک لە دەستدانی
داهات یاخود کار لە کاتی کشانەوەکە،

76
00:04:58,148 --> 00:05:02,208
یاخود نەبوونی کەسێک کە چاودێرییان
بکات لە کاتی کشانەوەکەدا.

77
00:05:02,208 --> 00:05:05,123
ئەگەر کەسێک جارێکی دیکە 
بگەڕێتەوە بۆ بەکارهێنانی ئۆپیۆیدەکان،

78
00:05:05,123 --> 00:05:08,258
ئەوا لە مەترسییەکی زیاتردان 
بۆ زیادبەکارهێنان(overdose)

79
00:05:08,258 --> 00:05:12,258
چونکە ئەوەی بڕێکی ستاندارد بوو لە
کاتێکدا کە بەرگرییەکەیان زۆر بوو،

80
00:05:12,258 --> 00:05:14,448
دەکرێت ئێستە کوشندە بێت.

81
00:05:14,448 --> 00:05:18,368
لە ١٩٨٠ـوە، مردنی لەناکاو
بەهۆی زیادبەکارهێنانی ئۆپیۆیدەکانەوە

82
00:05:18,368 --> 00:05:21,388
لە ویلایەتە ئەکگرتووەکان
دووهێندە زیادی کردووە،

83
00:05:21,388 --> 00:05:25,368
وە ئالوودەبوون بە ئۆپیۆیدەکان لە 
جیهاندا بڵاوبووەتەوە.

84
00:05:25,368 --> 00:05:29,529
لە کاتێکدا ڕەچەتەی ئازارشکێنی ئۆپیۆیدەکان
زیاتر ڕێکخراوە،

85
00:05:29,529 --> 00:05:32,899
حاڵەتەکانی زیادبەکارهێنان و 
ئالوودەبوون هێشتا لە زیادبووندان

86
00:05:32,899 --> 00:05:35,639
بە تایبەتی لە ناو گەنجەکاندا.

87
00:05:35,639 --> 00:05:38,724
زۆربەی ئالوودەبوونەکانی پێشتر
لە کەسە تەمەن مامناوەندییەکاندا بوو

88
00:05:38,724 --> 00:05:42,209
کە ئالووەدەبووی ئەو ئازار شکێنانە دەبوون
کە وەک ڕەچەتە بۆیان نوسرابوو،

89
00:05:42,209 --> 00:05:45,619
یاخود لە هاوڕێ یان ئاندامانی خێزانەوە
وەریانگرتبوو کە ڕەچەتەیان هەبوو.

90
00:05:45,619 --> 00:05:50,997
لە ئێستەدا، گەنجان زۆرکات بەم ڕێگەیانە
بە ڕەچەتەی ئۆپیۆیدەکان دەناسرێن

91
00:05:50,997 --> 00:05:55,884
بەڵام لەمەوە دەڕۆن بۆ هیرۆین و ئۆپیۆیدە
دەستکردەکان کە هەرزانترن و

92
00:05:55,884 --> 00:05:58,094
ئاسانتر دەستدەکەوێت.

93
00:05:58,094 --> 00:06:00,949
لە پشتی توندکردنەوەی ڕێکخستنی
ئازارشکێنە ئۆییۆیدەکان،

94
00:06:00,949 --> 00:06:05,540
دەتوانین چیبکەین تاکو بەرزبوونەوەی ژمارەی
ئالوودەبوون و زیادبەکارهێنان کەم بکەینەوە؟

95
00:06:05,540 --> 00:06:10,425
دەرمانێک بە ناوی نالۆکسۆن لە ئێستەدا
باشترین بەرگریمانە بۆ زیادبەکارهێنان.

96
00:06:10,425 --> 00:06:15,101
نالۆکسۆن دەلکێت بە وەرگرەکانی ئۆپیۆیدەوە
بەڵام چالاکیان ناکات.

97
00:06:15,101 --> 00:06:18,151
ڕێگری لە ئۆپیۆیدەکانی دیکە
دەکات لە لکان بە وەرگرەکانەوە،

98
00:06:18,151 --> 00:06:22,839
تەنانەت لە وەرگرەکانیشیان دەکاتەوە
تاکوە زیادبەکارهێنانەکە کەم بکاتەوە.

99
00:06:22,839 --> 00:06:26,109
ئالوودەبوون بە ئۆپیۆیدەکان زۆر
بە دەگمەن نەخۆشییەکی بە ئەنقەستە؛

100
00:06:26,109 --> 00:06:29,246
زۆرجار، ئەو کەسانەی پشتیان بە 
ئۆپیۆیدەکان بەستووە لە ململانێدان

101
00:06:29,246 --> 00:06:30,936
لەگەڵ حاڵەتە دەروونیەکاندا.

102
00:06:30,936 --> 00:06:34,409
پرۆگرامی ناو نەخۆشخانە و دەرەوەی
نەخۆشخانەش هەن کە

103
00:06:34,409 --> 00:06:38,266
چارەسەر بە دەرمان و خزمەتگوزاری
تەندروستی و چارەسەری دەرونیش بەکاردێنن.

104
00:06:38,266 --> 00:06:41,026
بەڵام زۆرینەی ئەم پڕۆگرامانە
زۆر گرانن،

105
00:06:41,026 --> 00:06:44,277
ئەوانەش کە هەرزانتر بن ڕەنگە
لیستێکی چاوەڕوانی دورودرێژیان هەبێت.

106
00:06:44,277 --> 00:06:48,667
زۆرجاریش پێویستی بە تەواو
پاکبوونەوە لە یۆپیۆیدەکان هەیە

107
00:06:48,667 --> 00:06:50,927
پێس دەستپێکردنی چارەسەر.

108
00:06:50,927 --> 00:06:55,167
هەردوو ماوەی کشانەوەکە لە دەرمان و
چەند مانگ مانەوە لە چاکسازییەکە

109
00:06:55,167 --> 00:07:00,752
ئەستەمە بۆ ئەوانەی مەترسی لەدەست دانی
کار یاخود شوێنی نیشتەجێبوونیان هەیە.

110
00:07:00,752 --> 00:07:04,732
ئەم پڕگرامانە ئامانجیان
دیاریکردنی هەندێک لەم ئاستەنگیانە و

111
00:07:04,732 --> 00:07:08,022
نەهێشتنی خراپ بەکارهێنانی
ئۆپیۆیدەکانە، بە بەکار‌ینانی تێکەڵەیەک

112
00:07:08,022 --> 00:07:10,987
لە دەرمان و چارەسەری کردەیی (ڕەفتاری).

113
00:07:10,987 --> 00:07:14,257
ئەم پڕۆگرامانە خۆیان بەدوردەگرن لە 
نیشانەکانی کشانەوە، بەو دەرمانانەی

114
00:07:14,257 --> 00:07:18,407
کە دەلکێن بە وەرگرەکانی ئۆپیۆیدەکانەوە
بەڵام کاریگەری چالاکییە دەروونیەکانیان

115
00:07:18,407 --> 00:07:23,552
نییە وەک ئازار شکێنەکان، هیرۆین و
ئۆپیۆیدەکانی دیکە.

116
00:07:23,552 --> 00:07:25,532
مێثادۆن و بوپرینۆفین

117
00:07:25,532 --> 00:07:29,101
دوو دەرمانی سەرەکین لە ئێستەدا کە
بەردەست بن بۆڕاگرتنی ئۆپیۆیدەکان،

118
00:07:29,101 --> 00:07:32,161
بەڵام پزیشکان پێویستیان بە مۆڵەتی
تایبەت هەیە تابیانکەن بە ڕەچەتە

119
00:07:32,161 --> 00:07:34,911
لەگەڵ ئەوەی کە ڕاهێنانێکی تایبەت
یاخود بڕوانامەیەک پێویست

120
00:07:34,911 --> 00:07:38,001
نییە بۆ نوسینی ئازارشکێنە
سڕکەرەکان وەک ڕەچەتە.

121
00:07:38,001 --> 00:07:40,201
بوپرینۆرفینیش دەکرێت زۆر 
بە دەگمەن دەست بکەوێت

122
00:07:40,201 --> 00:07:43,481
تەنانەت بازاڕی ڕەشی
هەیە.

123
00:07:43,481 --> 00:07:46,621
هێشتا ڕێگەیەکی درێژ هەیە بۆ
ڕووبەڕوبونەوەی ئالوودەبوون بە ئۆپیۆید،

124
00:07:46,621 --> 00:07:50,581
بەڵام سەرچاوەی زۆر باش هەن بۆ 
تێگەیشتن لەو چارەسەرانی بەردەستن.

125
00:07:50,581 --> 00:07:55,040
...

126
00:07:55,040 --> 00:07:57,490
...

127
00:07:57,490 --> 00:08:02,446
...

128
00:08:02,446 --> 00:08:07,596
...

129
00:08:07,596 --> 00:08:12,476
...