WEBVTT

00:00:07.293 --> 00:00:12.090
3 bin yıldan daha önce,
Antik Mısır'daki tıbbi yazılarda

00:00:12.090 --> 00:00:15.200
bir çiçek çare olarak görünmeye başladı.

00:00:15.200 --> 00:00:17.780
Akdeniz boyunca Antik Girit Uygarlığı

00:00:17.780 --> 00:00:21.930
aynı bitkiyi sertliği için kullanmanın
yollarını muhtemelen buldular.

00:00:21.930 --> 00:00:24.870
Her iki antik medeniyet de
bir şeyden haberdardı -

00:00:24.870 --> 00:00:28.370
mevzubahis, haşhaş özünden
çıkarılan afyon,

00:00:28.370 --> 00:00:32.240
bu bitki haz almaya yol açıyor
hem de ağrıyı azaltıyor.

NOTE Paragraph

00:00:32.240 --> 00:00:35.078
Afyon o zamandan beri
kullanılıyor olsa da,

00:00:35.078 --> 00:00:39.293
kimyasal bileşiklerinden biri olan morfin,

00:00:39.293 --> 00:00:44.083
19. yüzyıla dek tespit edilmedi
ve tıbbi kullanım için ayrılmadı.

00:00:44.083 --> 00:00:46.700
Morfin, kodein ve diğer içerikler

00:00:46.700 --> 00:00:50.185
doğrudan opiyatlar denen
haşhaştan elde ediliyor.

00:00:50.185 --> 00:00:53.636
20. yüzyılda ilaç şirketleri
bu opiyatlara benzer olan

00:00:53.636 --> 00:00:57.126
çok sayıda sentetik içerikler ürettiler,

00:00:57.126 --> 00:01:02.060
bunlara eroin, hidrokodon,
oksikodon ve fentanil de dahildi.

00:01:02.060 --> 00:01:04.820
Sentetik olsun
ya da afyondan elde edilsin,

00:01:04.820 --> 00:01:08.581
bu bileşikler kitlesel olarak
opioidler diye bilinirler.

00:01:08.581 --> 00:01:12.911
Sentetik, doğal, yasal
ya da yasa dışı olan opioid ilaçlar

00:01:12.911 --> 00:01:17.548
çok etkili ağrı kesicilerdir
fakat çok bağımlılık da yaparlar.

00:01:17.548 --> 00:01:19.548
1980'lerde ve 1990'larda ilaç şirketleri,

00:01:19.548 --> 00:01:23.421
opiyat ağrı kesicileri hırçın
bir şekilde pazarlamaya başladılar,

00:01:23.421 --> 00:01:26.636
o sırada bunların bağımlılık
yaratma potansiyellerini

00:01:26.636 --> 00:01:30.311
hem tıp camiasına hem de topluma
etkin şekilde önemsiz gibi gösterdiler.

00:01:30.311 --> 00:01:34.101
Opioid ağrı kesici reçetelerinin
sayısı birdenbire yükseldi,

00:01:34.101 --> 00:01:36.443
böylece opiyat bağımlılık
vakaları da yükselerek

00:01:36.443 --> 00:01:40.243
bugün de devam eden
krizin başlangıcı oldu.

NOTE Paragraph

00:01:40.243 --> 00:01:43.223
Opiyatların neden çok
bağımlılık yaptığı şöyle anlaşılabilir:

00:01:43.223 --> 00:01:45.728
İlk dozdan itibaren
tekrar eden kullanımlardan,

00:01:45.728 --> 00:01:48.448
uzun süre boyunca kullanımı
bırakmaya kadar

00:01:48.448 --> 00:01:53.111
bu maddelerin insan vücudunu nasıl
etkilediğini takip etmede yardımcı oluyor.

NOTE Paragraph

00:01:53.111 --> 00:01:55.911
Bu maddelerin her birinin kimyası
birbirinden çok az farklı

00:01:55.911 --> 00:01:59.824
fakat beyindeki
opioid reseptörlerine bağlanarak

00:01:59.824 --> 00:02:02.824
vücudun opioid sistemini etkilerler.

00:02:02.824 --> 00:02:05.985
Vücuttaki endorfin hormonları
bu reseptörlere bağlanarak

00:02:05.985 --> 00:02:07.806
ağrı sinyallerini azaltırlar

00:02:07.806 --> 00:02:12.226
ve opioid ilaçlar çok daha güçlü
ve daha uzun süre bağlanırlar.

00:02:12.226 --> 00:02:14.728
Yani, opioid maddeler,
endorfinlere nazaran

00:02:14.728 --> 00:02:17.478
çok daha fazla şiddetli acıyı
kontrol edebilirler.

NOTE Paragraph

00:02:17.478 --> 00:02:19.270
Ayrıca opioid reseptörleri,

00:02:19.270 --> 00:02:22.940
ruh hâlinden normal vücut işleyişine
kadar her şeyi etkilerler.

00:02:22.940 --> 00:02:27.050
Bu işleyişlerle de opioidlerin
bağlanma güçleri ve dayanıklıkları,

00:02:27.050 --> 00:02:31.450
onların etkilerinin, vücudun doğal
sinyal moleküllerinin etkilerine nazaran

00:02:31.450 --> 00:02:34.070
daha bariz ve yaygın olduğunu ifade eder.

NOTE Paragraph

00:02:34.070 --> 00:02:36.465
Bir ilaç opioid reseptörlerine
bağlandığında

00:02:36.465 --> 00:02:38.825
dopamin salgılamasını tetikler,

00:02:38.825 --> 00:02:41.164
ki bu hormon haz hissine bağlıdır

00:02:41.164 --> 00:02:44.070
ve belki de yüksek opioid ile
karakterize olan

00:02:44.070 --> 00:02:46.699
aşırı mutluluk hissinden sorumludur.

00:02:46.699 --> 00:02:50.745
Aynı zamanda opioidler noradrenalin
salgılanmasını da baskılarlar;

00:02:50.745 --> 00:02:56.590
bu hormon da uyanıklığı, nefes almayı,
sindirimi ve kan basıncını etkiler.

00:02:56.590 --> 00:03:00.920
Bir terapötik doz, kabızlık gibi
yan etkilere yol açarak

00:03:00.920 --> 00:03:03.366
noradrenalini yeterince düşürür.

00:03:03.366 --> 00:03:06.744
Daha yüksek dozlarda,
opioidler kalp ve nefes hızını

00:03:06.744 --> 00:03:09.184
tehlikeli seviyelere kadar düşürebilir,

00:03:09.184 --> 00:03:12.114
ki bu bilinç kaybına hatta
ölüme bile yol açabilir.

NOTE Paragraph

00:03:13.684 --> 00:03:18.038
Vücut zamanla opiodlere karşı
tolerans geliştirmeye başlar.

00:03:18.038 --> 00:03:21.167
Bu, opioid reseptörlerinin
sayısını azaltabilir

00:03:21.167 --> 00:03:24.103
ya da reseptörler daha az
duyarlı hale gelebilir.

00:03:24.103 --> 00:03:26.245
Aynı dopamin salgısıyla karşılaşmak için

00:03:26.245 --> 00:03:29.031
ve önceki gibi ruh halleriyle
sonuçlandırmak için

00:03:29.031 --> 00:03:32.381
insanlar çok daha fazla
doz almak zorundadır -

00:03:32.381 --> 00:03:36.143
bu, fiziksel bağımlılığa
yol açan bir döngüdür.

NOTE Paragraph

00:03:36.143 --> 00:03:39.663
İnsanlar toleransı dengelemek için
daha fazla opioid aldıkça,

00:03:39.663 --> 00:03:42.763
noradrenalin seviyeleri
o kadar çok azalır ki

00:03:42.763 --> 00:03:46.303
temel vücut işleyişini etkileyebilir.

00:03:46.303 --> 00:03:50.844
Vücut, noradrenalin reseptörlerini
artırarak durumu dengeler,

00:03:50.844 --> 00:03:54.604
böylece çok daha küçük miktardaki
noradrenalini tespit edebilir.

00:03:54.604 --> 00:03:57.213
Noradrenaline yönelik artan bu hassasiyet,

00:03:57.213 --> 00:04:00.283
vücudun normal işleyişine olanak tanır -

00:04:00.283 --> 00:04:05.289
oysa, vücut yeni dengeyi sürdürmek için
opioidlere bağımlı hale gelir.

NOTE Paragraph

00:04:05.289 --> 00:04:08.454
Opioidlere fiziksel olarak
bağımlı olan bir kişi,

00:04:08.454 --> 00:04:10.454
bu ilacı almayı aniden bırakırsa

00:04:10.454 --> 00:04:12.524
bu denge bozulur.

00:04:12.524 --> 00:04:13.958
Noradrenalin seviyeleri,

00:04:13.958 --> 00:04:17.258
opioid kullanımını bırakmanın
akabinde bir gün içinde artabilir.

00:04:17.258 --> 00:04:21.151
Fakat vücudun bütün bu ekstra
noradrenalin reseptörlerini savuşturması

00:04:21.151 --> 00:04:22.928
çok daha uzun zaman alır.

00:04:22.928 --> 00:04:25.792
Bu da, vücut noradrenaline
karşı çok duyarlı olduğunda

00:04:25.792 --> 00:04:28.078
bir zaman dilimi olduğu anlamına gelir.

00:04:28.078 --> 00:04:31.338
Bu aşırı duyarlılık yoksunluk
semptomlarına yol açar;

00:04:31.338 --> 00:04:35.368
bu semptomlara kas ağrıları,
karın ağrıları, ateş ve kusma da dahildir.

NOTE Paragraph

00:04:35.368 --> 00:04:37.089
Geçici olsa da opioid yoksunluğu

00:04:37.089 --> 00:04:39.999
insanı inanılmaz derecede
elden ayaktan düşürebilir.

00:04:39.999 --> 00:04:43.799
Ciddi vakalarda, yoksun kalan kişi

00:04:43.799 --> 00:04:46.688
günlerce hatta haftalarca
ölümcül hasta olabilir.

00:04:46.688 --> 00:04:50.358
Opioide bağımlı olan
insanlar sarhoş olmak için

00:04:50.358 --> 00:04:54.328
ille de uyuşturucu madde kullanmazlar
fakat kusmaktan kaçınmak için kullanırlar.

00:04:54.328 --> 00:04:58.648
Yoksunluk sırasında birçok kişi maaşlarını
hatta işlerini yitirme riskine girerler

00:04:58.648 --> 00:05:02.208
ya da yoksunluk sırasında onlarla
ilgilenecek kimse olmayabilir.

00:05:02.208 --> 00:05:05.123
Bir kişi daha sonra opioid
kullanmaya tekrardan başlarsa

00:05:05.123 --> 00:05:08.258
özellikle aşırı doz riski çok yüksektir

00:05:08.258 --> 00:05:12.258
çünkü bu kişilerin toleransları
yüksekken standart olan doz

00:05:12.258 --> 00:05:14.448
o an ölümcül olabilir.

NOTE Paragraph

00:05:14.448 --> 00:05:18.368
1980'den beri, aşırı doz opioid
kaynaklı kazara ölümler

00:05:18.368 --> 00:05:21.388
ABD'de katlanarak arttı

00:05:21.388 --> 00:05:25.368
ve opiyat bağımlılıkları
dünya çapında da patlama yaptı.

00:05:25.368 --> 00:05:29.529
Opioid ağrı kesici reçeteleri
sıkı sıkıya düzenlenirken

00:05:29.529 --> 00:05:32.899
aşırı doz ve bağımlılık vakaları

00:05:32.899 --> 00:05:35.639
özelllikle gençler arasında hâlâ artıyor.

00:05:35.639 --> 00:05:38.724
Birçok eski bağımlılık vakaları
orta yaştaki kişilerde vardı,

00:05:38.724 --> 00:05:42.209
bu kişiler onlara reçete edilen
ağrı kesicilere bağımlı olmuşlardı

00:05:42.209 --> 00:05:45.619
ya da reçete yazılan arkadaşlarından
ve ailelerinden bunları almışlardı.

00:05:45.619 --> 00:05:50.997
Bugün, genç kişilere de opioid maddeler
sıklıkla böyle reçete ediliyor

00:05:50.997 --> 00:05:54.064
fakat daha ucuz olan
ve temini daha kolay olan

00:05:54.064 --> 00:05:58.094
eroin ya da yasa dışı sentetik
opioidlere devam edilebiliyor.

00:05:58.094 --> 00:06:00.949
Opioid ağrı kesicilerin daha sıkı
düzenlemelerinin ötesinde,

00:06:00.949 --> 00:06:05.540
artan bağımlılık ve aşırı doz oranlarını
tersine çevirmek için ne yapabiliriz?

NOTE Paragraph

00:06:05.540 --> 00:06:10.425
Nalokson adındaki ilaç şu anda
aşırı doza karşı en iyi savunmamız.

00:06:10.425 --> 00:06:15.101
Nalokson, opioid reseptörlerine bağlanıyor
fakat onları aktive etmiyor.

00:06:15.101 --> 00:06:18.151
Diğer opioidlerin, reseptörlere
bağlanmasını engelliyor,

00:06:18.151 --> 00:06:22.839
hatta aşırı dozu tersine çevirmek için
onları reseptörlerden temizliyor.

00:06:22.839 --> 00:06:26.109
Opiyat bağımlılığı nadiren
özerk bir hastalıktır;

00:06:26.109 --> 00:06:28.146
ayrıca opiyat bağımlılığı olan insanlar

00:06:28.146 --> 00:06:30.936
ruh sağlığı bozukluğuyla
sıklıkla mücadele ederler.

00:06:30.936 --> 00:06:34.299
Hem yatan hasta hem de ayakta
tedavi edilen hasta programları vardır,

00:06:34.299 --> 00:06:36.646
bu programlar ilaç tedavisi,
sağlık hizmetleri

00:06:36.646 --> 00:06:38.448
ve psikoterapiyi bir araya getirir.

NOTE Paragraph

00:06:38.448 --> 00:06:41.026
Fakat bu programların çoğu çok pahalıdır

00:06:41.026 --> 00:06:44.277
ve daha ekonomik seçeneklerin de
uzun bekleme listeleri olabilir.

00:06:44.277 --> 00:06:46.827
Bunlar ayrıca tedaviye başlamadan önce

00:06:46.827 --> 00:06:50.927
opioidlerden eksiksiz bir
detoksifikasyon gerektirir.

00:06:50.927 --> 00:06:55.167
Hem yoksunluk dönemi
hem de bir tesiste aylar süren yatış

00:06:55.167 --> 00:06:57.152
işlerini kaybetme riskinde olan

00:06:57.152 --> 00:07:00.752
ve bu süre içinde konaklayan
insanlar için imkânsız olabilir.

NOTE Paragraph

00:07:00.752 --> 00:07:04.732
Opioid bakım programları bu engellerin
bazılarına değinme amacındadır

00:07:04.732 --> 00:07:06.312
ve aşırı kullanılan opioidi,

00:07:06.312 --> 00:07:10.987
ilaç tedavisi ve davranış terapisi
kombinasyonuyla elimine eder.

00:07:10.987 --> 00:07:14.257
Bu programlar yoksunluk
semptomlarını ilaçlarla engellerler,

00:07:14.257 --> 00:07:17.257
bu ilaçlar opioid
reseptörlerine bağlanırlar

00:07:17.257 --> 00:07:19.702
fakat ilaçlarda, ağrı kesicilerin, eroinin

00:07:19.702 --> 00:07:23.552
ve genellikle aşırı kullanılan diğer
opioidlerin psikoaktif etkileri yoktur.

00:07:23.552 --> 00:07:25.532
Metadon ve bupernorfin

00:07:25.532 --> 00:07:28.871
bugün için geçerli olan
birincil opioid bakım ilaçları.

00:07:28.871 --> 00:07:31.081
Fakat opioid ağrı kesicileri
reçete etmek için

00:07:31.081 --> 00:07:33.581
özel bir eğitim ya da sertifika
gerekmemesine rağmen,

00:07:33.581 --> 00:07:35.921
doktorların bu ilaçları
reçete edebilmeleri için

00:07:35.921 --> 00:07:38.101
özel bir feragat anlaşması
yapmaları gerekir.

00:07:38.101 --> 00:07:40.201
Bupernorfin o kadar az bulunabilir ki

00:07:40.201 --> 00:07:43.481
bu madde için genişleyen
bir karaborsa ağı bile vardır.

NOTE Paragraph

00:07:43.481 --> 00:07:46.621
Opiyat bağımlılığıyla savaşmada
hâlâ daha önümüzde uzun bir yol var

00:07:46.621 --> 00:07:50.581
fakat tedavi seçeneklerini anlamlandırmak
için harika kaynaklar da var.

00:07:50.581 --> 00:07:55.040
Siz ya da tanıdığınız birisi ABD'de
opioid kullanımıyla mücadele hâlindeyse

00:07:55.040 --> 00:07:57.490
Sağlık ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı'nın

00:07:57.490 --> 00:08:02.446
bir yardım hattı bulunuyor: 800-662-4357.

00:08:02.446 --> 00:08:03.863
Ayrıca ABD'de bulunan

00:08:03.863 --> 00:08:07.478
14 binden fazla madde bağımlılığı
tesisinin veri tabanı da şu:

00:08:07.478 --> 00:08:12.906
www.hhs.gov/opioids