1
00:00:00,708 --> 00:00:03,045
Muszę wam coś wyznać.

2
00:00:03,583 --> 00:00:05,875
Niedawno nauczyłam się prowadzić auto.

3
00:00:06,750 --> 00:00:08,292
To było bardzo trudne.

4
00:00:09,125 --> 00:00:11,854
Nie chodziło o mój wiek.

5
00:00:12,208 --> 00:00:14,476
Pamiętacie, jak się tego uczyliście?

6
00:00:15,040 --> 00:00:18,458
Każda wasza decyzja
była bardzo przemyślana.

7
00:00:19,208 --> 00:00:22,481
Wracałam z lekcji kompletnie wykończona.

8
00:00:23,458 --> 00:00:25,896
Jako kognitywistka wiem,
że działo się tak,

9
00:00:25,896 --> 00:00:30,327
bo korzystałam z funkcji wykonawczych.

10
00:00:31,375 --> 00:00:36,741
Pozwalają one kontrolować myśli,

11
00:00:36,741 --> 00:00:38,622
emocje i działania,

12
00:00:38,622 --> 00:00:41,928
żeby osiągać cele, takie jak nauka jazdy.

13
00:00:43,060 --> 00:00:46,071
Używamy ich do pozbywania się nawyków,

14
00:00:46,071 --> 00:00:48,562
hamowania impulsów oraz planowania.

15
00:00:49,708 --> 00:00:52,046
Najlepiej to widać,
kiedy coś pójdzie nie tak.

16
00:00:53,250 --> 00:00:56,543
Zdarzyło wam się zalać płatki
sokiem pomarańczowym?

17
00:00:56,916 --> 00:00:58,146
(Śmiech)

18
00:00:58,750 --> 00:01:00,618
Albo przeglądać Facebooka

19
00:01:00,618 --> 00:01:02,809
i przegapić spotkanie?

20
00:01:02,988 --> 00:01:03,988
(Śmiech)

21
00:01:04,167 --> 00:01:05,537
Może to zabrzmi znajomo.

22
00:01:05,537 --> 00:01:08,463
Czy mieliście pojechać po pracy do sklepu,

23
00:01:08,463 --> 00:01:11,393
a zamiast tego wróciliście,
jak zwykle, do domu?

24
00:01:11,419 --> 00:01:13,579
(Śmiech)

25
00:01:13,579 --> 00:01:15,963
To zdarza się wszystkim.

26
00:01:15,963 --> 00:01:17,950
Nazywamy to roztargnieniem,

27
00:01:17,950 --> 00:01:19,199
ale tak naprawdę

28
00:01:19,199 --> 00:01:22,188
doświadczamy chwilowego
zaburzenia funkcji wykonawczych.

29
00:01:23,610 --> 00:01:27,795
Używamy ich codziennie
i w każdym aspekcie życia.

30
00:01:28,030 --> 00:01:29,444
W ciągu ostatnich 30 lat

31
00:01:29,444 --> 00:01:33,289
naukowcy odkryli,
że wpływają one na same dobre rzeczy

32
00:01:33,289 --> 00:01:35,427
w dzieciństwie i później,

33
00:01:35,427 --> 00:01:38,182
jak kompetencje społeczne,
osiągnięcia naukowe

34
00:01:38,182 --> 00:01:40,104
zdrowie fizyczne i psychiczne,

35
00:01:40,104 --> 00:01:42,042
zarządzanie finansami,

36
00:01:42,042 --> 00:01:43,898
a nawet unikanie przestępczości.

37
00:01:44,292 --> 00:01:45,798
Brzmi świetnie.

38
00:01:46,333 --> 00:01:48,986
Dlatego naukowcy, tacy jak ja,

39
00:01:48,986 --> 00:01:51,163
próbują je zrozumieć

40
00:01:51,163 --> 00:01:53,691
i poprawić ich działanie.

41
00:01:55,167 --> 00:02:00,102
Ostatnio funkcje wykonawcze
stały się modnym zagadnieniem.

42
00:02:00,922 --> 00:02:04,379
Ludziom wydaje się, że je poprawią
dzięki aplikacjom trenującym mózg,

43
00:02:04,379 --> 00:02:05,825
grom komputerowym

44
00:02:05,825 --> 00:02:09,428
albo ćwicząc je w określony sposób,
na przykład dzięki grze w szachy.

45
00:02:10,250 --> 00:02:13,301
Naukowcy próbują ćwiczyć
funkcje wykonawcze w laboratoriach,

46
00:02:13,301 --> 00:02:16,150
żeby je polepszyć i cechy z nimi związane,

47
00:02:16,150 --> 00:02:17,448
takie jak inteligencja.

48
00:02:19,333 --> 00:02:24,319
Takie myślenie o funkcjach wykonawczych
jest jednak błędne.

49
00:02:24,792 --> 00:02:28,329
Trening mózgu nie poprawi ich działania
w szerokim zakresie,

50
00:02:28,329 --> 00:02:31,619
bo ćwiczy je tylko w wąskim zakresie,

51
00:02:31,619 --> 00:02:35,686
i poza kontekstem, w którym ich używamy.

52
00:02:36,647 --> 00:02:39,459
Będziecie mistrzami aplikacji
ćwiczących funkcje wykonawcze,

53
00:02:39,459 --> 00:02:43,101
ale i tak zdarzy się wam
zalać cheeriosy sokiem pomarańczowym.

54
00:02:43,384 --> 00:02:44,384
(Śmiech)

55
00:02:44,667 --> 00:02:47,084
Jeżeli chcecie poprawić funkcje wykonawcze

56
00:02:47,084 --> 00:02:49,292
w sposób, który wpłynie na wasze życie,

57
00:02:49,292 --> 00:02:53,167
musicie zrozumieć,
jak wpływa na nie kontekst.

58
00:02:54,083 --> 00:02:55,493
Pokażę, co mam na myśli.

59
00:02:55,708 --> 00:02:57,982
Robimy w laboratorium świetny test,

60
00:02:57,982 --> 00:03:00,267
który mierzy funkcje wykonawcze
u małych dzieci,

61
00:03:00,267 --> 00:03:02,917
dwuwymiarowy test sortowania kart.

62
00:03:04,000 --> 00:03:07,443
Dzieci sortują karty w jeden sposób,

63
00:03:07,443 --> 00:03:08,881
na przykład według kształtu,

64
00:03:08,881 --> 00:03:11,201
i robią to, aż wejdzie im to w nawyk.

65
00:03:11,792 --> 00:03:16,883
Wtedy muszą zmienić system sortowania,

66
00:03:16,883 --> 00:03:18,388
na przykład według koloru.

67
00:03:19,083 --> 00:03:22,048
Bardzo małe dzieci mają z tym kłopot.

68
00:03:22,333 --> 00:03:25,916
Trzy- i czterolatki zwykle
sortują karty starym sposobem,

69
00:03:25,916 --> 00:03:29,333
nawet jeśli przypomina im się,
jak mają to robić.

70
00:03:30,125 --> 00:03:32,286
(Video) Włóż tu niebieską,
a tam - czerwoną.

71
00:03:32,512 --> 00:03:33,616
Ta jest niebieska.

72
00:03:35,083 --> 00:03:37,182
Teraz zagramy w inną grę.

73
00:03:37,182 --> 00:03:39,304
Już nie będziemy grać w kolory.

74
00:03:39,304 --> 00:03:40,830
Teraz zagramy w kształty.

75
00:03:41,182 --> 00:03:45,604
W tej grze tu wkładamy gwiazdki,
a tam - ciężarówki.

76
00:03:46,083 --> 00:03:48,092
Tu wkładamy gwiazdki, a tam - ciężarówki.

77
00:03:48,168 --> 00:03:49,332
Gdzie wkładamy gwiazdki?

78
00:03:50,667 --> 00:03:51,834
A gdzie ciężarówki?

79
00:03:52,206 --> 00:03:53,371
Wspaniale.

80
00:03:53,542 --> 00:03:55,851
Tu wkładamy gwiazdki, a tam - ciężarówki.

81
00:03:55,875 --> 00:03:57,125
To jest ciężarówka.

82
00:04:00,375 --> 00:04:02,471
Tu wkładamy gwiazdki, a tam - ciężarówki.

83
00:04:02,667 --> 00:04:03,917
To jest gwiazdka.

84
00:04:05,213 --> 00:04:06,663
(Śmiech)

85
00:04:07,510 --> 00:04:09,491
SB: Trudno temu zaprzeczyć.

86
00:04:09,491 --> 00:04:13,210
Wyraźnie widać, kiedy zawodzą
jej funkcje wykonawcze.

87
00:04:13,625 --> 00:04:17,631
Moglibyśmy popracować nad tym zadaniem,
i innymi do niego podobnymi,

88
00:04:17,631 --> 00:04:19,464
aż w końcu stałaby się w tym lepsza.

89
00:04:19,708 --> 00:04:23,562
Czy oznaczałoby to, że poprawiliśmy
jej funkcje wykonawcze poza laboratorium?

90
00:04:24,292 --> 00:04:27,680
Nie, bo w prawdziwym świecie
musiałaby używać tych funkcji

91
00:04:27,680 --> 00:04:31,278
do rzeczy trudniejszych niż sortowanie
na zmianę według koloru lub kształtu.

92
00:04:31,278 --> 00:04:34,167
Musiałaby przechodzić
od dodawania do mnożenia,

93
00:04:34,167 --> 00:04:36,542
od zabawy do sprzątania,

94
00:04:36,542 --> 00:04:39,476
od myślenia o swoich uczuciach
do myślenia o przyjacielu.

95
00:04:40,417 --> 00:04:42,513
Radzenie sobie z prawdziwymi sytuacjami

96
00:04:42,513 --> 00:04:46,709
zależy od stopnia zmotywowania
i tego, co robią rówieśnicy.

97
00:04:47,250 --> 00:04:50,316
Zależy także od strategii podejmowanych,

98
00:04:50,316 --> 00:04:53,578
kiedy używa się tych funkcji
w konkretnych sytuacjach.

99
00:04:54,667 --> 00:04:58,272
Kontekst ma znaczenie.

100
00:04:59,250 --> 00:05:01,603
Pokażę to na przykładzie moich badań.

101
00:05:02,000 --> 00:05:06,342
Ostatnio poprosiłam kilkoro dzieci,
żeby zrobiły test pianki marshmallow,

102
00:05:06,342 --> 00:05:08,631
który mierzy odroczenie gratyfikacji,

103
00:05:08,631 --> 00:05:11,750
i też wymaga użycia funkcji wykonawczych.

104
00:05:12,708 --> 00:05:14,163
Może o nim słyszeliście.

105
00:05:14,163 --> 00:05:16,074
Dzieciom daje się wybór.

106
00:05:16,584 --> 00:05:18,820
Mogą wziąć od razu
jedną piankę marshmallow

107
00:05:18,820 --> 00:05:22,890
albo poczekać, aż pójdę
do drugiego pokoju po więcej,

108
00:05:22,890 --> 00:05:25,023
a wtedy dostaną dwie pianki.

109
00:05:25,417 --> 00:05:29,409
Większość dzieci chce dostać drugą piankę.

110
00:05:29,409 --> 00:05:32,684
Problem w tym, jak długo będą czekać.

111
00:05:32,758 --> 00:05:33,758
(Śmiech)

112
00:05:33,833 --> 00:05:37,833
Dodałam coś ekstra,
żeby przyjrzeć się kontekstowi.

113
00:05:38,750 --> 00:05:41,750
Powiedziałam dzieciom, że należą do grupy,

114
00:05:41,750 --> 00:05:43,317
na przykład do grupy zielonej,

115
00:05:43,317 --> 00:05:46,593
a nawet ubrałam je w zielone koszulki,

116
00:05:46,593 --> 00:05:50,675
i powiedziałam, że ich grupa 
zaczekała na drugą piankę,

117
00:05:50,675 --> 00:05:53,014
ale druga grupa, pomarańczowa,

118
00:05:53,014 --> 00:05:54,166
nie zaczekała.

119
00:05:54,375 --> 00:05:55,721
Albo powiedziałam odwrotnie,

120
00:05:55,721 --> 00:05:57,974
że ich grupa nie zaczekała
na drugą piankę,

121
00:05:57,974 --> 00:05:59,572
ale druga grupa tak.

122
00:06:00,042 --> 00:06:02,375
Potem zostawiałam dziecko samo w pokoju

123
00:06:02,375 --> 00:06:05,335
i patrzyłam przez kamerkę,
jak długo poczeka.

124
00:06:06,045 --> 00:06:08,705
(Śmiech)

125
00:06:09,875 --> 00:06:13,600
Okazało się, że dzieci, które myślały,

126
00:06:13,600 --> 00:06:15,821
że ich grupa zaczekała na drugą piankę,

127
00:06:15,821 --> 00:06:18,493
czekały dłużej.

128
00:06:20,042 --> 00:06:24,476
Dzieci były pod wpływem rówieśników,
których nigdy nawet nie spotkały.

129
00:06:24,696 --> 00:06:25,696
(Śmiech)

130
00:06:25,917 --> 00:06:27,601
Nieźle.

131
00:06:27,625 --> 00:06:30,231
Jednak wciąż nie wiedziałam,

132
00:06:30,231 --> 00:06:34,750
czy tylko kopiowały zachowanie grupy,
czy stało za tym coś więcej.

133
00:06:35,333 --> 00:06:36,970
Więc zaprosiłam więcej dzieci

134
00:06:36,970 --> 00:06:41,971
i po teście pokazałam im
zdjęcia innych dzieci,

135
00:06:41,971 --> 00:06:45,773
mówiąc, że jedne chcą dostać
rzeczy od razu,

136
00:06:45,773 --> 00:06:47,768
na przykład ciastka czy naklejki,

137
00:06:47,768 --> 00:06:51,225
a inne mogą poczekać na więcej.

138
00:06:51,833 --> 00:06:54,921
Spytałam, które z dzieci lubią bardziej

139
00:06:54,922 --> 00:06:56,823
i z którymi chciałoby się pobawić.

140
00:06:57,833 --> 00:07:01,762
Odkryłam, że dzieci, które myślały,
że ich grupa czekała,

141
00:07:01,762 --> 00:07:05,053
wolały dzieci, które potrafiły czekać.

142
00:07:05,958 --> 00:07:10,083
Wiedza o tym, jak wybierała ich grupa,
pomogła im docenić czekanie.

143
00:07:10,958 --> 00:07:12,557
To nie wszystko.

144
00:07:12,750 --> 00:07:15,020
Te dzieci użyły funkcji wykonawczych

145
00:07:15,020 --> 00:07:18,189
do opracowania skutecznych strategii
pomocnych w czekaniu,

146
00:07:18,189 --> 00:07:21,585
takich jak siadanie na rękach,
odwracanie się od pianki

147
00:07:21,585 --> 00:07:24,768
lub śpiewanie w celu odwrócenia uwagi.

148
00:07:24,844 --> 00:07:25,714
(Śmiech)

149
00:07:27,500 --> 00:07:31,878
To pokazuje, jak ważny jest kontekst.

150
00:07:32,083 --> 00:07:35,651
Te dzieci nie miały dobrych lub złych
funkcji wykonawczych,

151
00:07:35,651 --> 00:07:38,667
ale lepiej ich użyły dzięki kontekstowi.

152
00:07:40,417 --> 00:07:43,542
Co to oznacza dla was i waszych dzieci?

153
00:07:44,500 --> 00:07:47,129
Powiedzmy, że chcecie nauczyć się
języka hiszpańskiego.

154
00:07:47,167 --> 00:07:48,823
Moglibyście zmienić kontekst

155
00:07:48,823 --> 00:07:51,905
i otoczyć się ludźmi, 
którzy też chcą się go nauczyć.

156
00:07:52,875 --> 00:07:55,276
Jeszcze lepiej, gdybyście ich lubili.

157
00:07:55,917 --> 00:07:59,372
Bylibyście bardziej zmotywowani
do używania funkcji wykonawczych.

158
00:08:00,167 --> 00:08:03,946
Powiedzmy, że chcecie pomóc córce
odrobić pracę domową z matematyki.

159
00:08:04,458 --> 00:08:07,562
Moglibyście nauczyć ją
odpowiedniego użycia funkcji wykonawczych

160
00:08:07,562 --> 00:08:09,177
w tym konkretnym kontekście.

161
00:08:09,583 --> 00:08:12,759
Na przykład odłożenia telefonu,
zanim zacznie się uczyć

162
00:08:12,759 --> 00:08:16,238
albo nagrodzenia się po godzinie nauki.

163
00:08:17,083 --> 00:08:20,075
Nie mówię jednak,
że kontekst jest najważniejszy.

164
00:08:20,375 --> 00:08:24,981
Te funkcje są bardzo złożone
i wieloczynnikowe.

165
00:08:25,375 --> 00:08:26,791
Chcę, żebyście zapamiętali,

166
00:08:26,791 --> 00:08:29,416
że jeżeli chcecie poprawić ich działanie

167
00:08:29,416 --> 00:08:31,788
w konkretnym aspekcie życia,

168
00:08:31,788 --> 00:08:33,597
nie róbcie tego na skróty.

169
00:08:34,000 --> 00:08:35,062
Pomyślcie o kontekście

170
00:08:35,062 --> 00:08:38,143
i o tym, jak sprawić,
żeby cele były dla was ważniejsze,

171
00:08:38,143 --> 00:08:39,718
jakich strategii użyć,

172
00:08:39,718 --> 00:08:42,069
żeby pomóc sobie w konkretnej sytuacji.

173
00:08:43,332 --> 00:08:48,316
Zgadzam się ze starożytnymi Grekami,
którzy mówili: "Poznaj siebie".

174
00:08:48,750 --> 00:08:53,059
Ważne jest zrozumienie,
jak kontekst wpływa na zachowanie

175
00:08:53,083 --> 00:08:56,274
i jak możemy użyć tej wiedzy,
żeby zmienić się na lepsze.

176
00:08:56,917 --> 00:08:58,024
Dziękuję.

177
00:08:58,048 --> 00:09:00,998
(Brawa)