WEBVTT 00:00:00.708 --> 00:00:03.045 Muszę wam coś wyznać. 00:00:03.583 --> 00:00:05.875 Niedawno nauczyłam się prowadzić auto. 00:00:06.750 --> 00:00:08.292 To było bardzo trudne. 00:00:09.125 --> 00:00:11.854 Nie chodziło o mój wiek. 00:00:12.208 --> 00:00:14.476 Pamiętacie, jak się tego uczyliście? 00:00:15.040 --> 00:00:18.458 Każda wasza decyzja była bardzo przemyślana. 00:00:19.208 --> 00:00:22.481 Wracałam z lekcji kompletnie wykończona. 00:00:23.458 --> 00:00:25.896 Jako kognitywistka wiem, że działo się tak, 00:00:25.896 --> 00:00:30.327 bo korzystałam z funkcji wykonawczych. 00:00:31.375 --> 00:00:36.741 Pozwalają one kontrolować myśli, 00:00:36.741 --> 00:00:38.622 emocje i działania, 00:00:38.622 --> 00:00:41.928 żeby osiągać cele, takie jak nauka jazdy. 00:00:43.060 --> 00:00:46.071 Używamy ich do pozbywania się nawyków, 00:00:46.071 --> 00:00:48.562 hamowania impulsów oraz planowania. 00:00:49.708 --> 00:00:52.046 Najlepiej to widać, kiedy coś pójdzie nie tak. 00:00:53.250 --> 00:00:56.543 Zdarzyło wam się zalać płatki sokiem pomarańczowym? 00:00:56.916 --> 00:00:58.146 (Śmiech) NOTE Paragraph 00:00:58.750 --> 00:01:00.618 Albo przeglądać Facebooka 00:01:00.618 --> 00:01:02.809 i przegapić spotkanie? 00:01:02.988 --> 00:01:03.988 (Śmiech) NOTE Paragraph 00:01:04.167 --> 00:01:05.537 Może to zabrzmi znajomo. 00:01:05.537 --> 00:01:08.463 Czy mieliście pojechać po pracy do sklepu, 00:01:08.463 --> 00:01:11.393 a zamiast tego wróciliście, jak zwykle, do domu? 00:01:11.419 --> 00:01:13.579 (Śmiech) NOTE Paragraph 00:01:13.579 --> 00:01:15.963 To zdarza się wszystkim. 00:01:15.963 --> 00:01:17.950 Nazywamy to roztargnieniem, 00:01:17.950 --> 00:01:19.199 ale tak naprawdę 00:01:19.199 --> 00:01:22.188 doświadczamy chwilowego zaburzenia funkcji wykonawczych. 00:01:23.610 --> 00:01:27.795 Używamy ich codziennie i w każdym aspekcie życia. NOTE Paragraph 00:01:28.030 --> 00:01:29.444 W ciągu ostatnich 30 lat 00:01:29.444 --> 00:01:33.289 naukowcy odkryli, że wpływają one na same dobre rzeczy 00:01:33.289 --> 00:01:35.427 w dzieciństwie i później, 00:01:35.427 --> 00:01:38.182 jak kompetencje społeczne, osiągnięcia naukowe 00:01:38.182 --> 00:01:40.104 zdrowie fizyczne i psychiczne, 00:01:40.104 --> 00:01:42.042 zarządzanie finansami, 00:01:42.042 --> 00:01:43.898 a nawet unikanie przestępczości. 00:01:44.292 --> 00:01:45.798 Brzmi świetnie. 00:01:46.333 --> 00:01:48.986 Dlatego naukowcy, tacy jak ja, 00:01:48.986 --> 00:01:51.163 próbują je zrozumieć 00:01:51.163 --> 00:01:53.691 i poprawić ich działanie. NOTE Paragraph 00:01:55.167 --> 00:02:00.102 Ostatnio funkcje wykonawcze stały się modnym zagadnieniem. 00:02:00.922 --> 00:02:04.379 Ludziom wydaje się, że je poprawią dzięki aplikacjom trenującym mózg, 00:02:04.379 --> 00:02:05.825 grom komputerowym 00:02:05.825 --> 00:02:09.428 albo ćwicząc je w określony sposób, na przykład dzięki grze w szachy. 00:02:10.250 --> 00:02:13.301 Naukowcy próbują ćwiczyć funkcje wykonawcze w laboratoriach, 00:02:13.301 --> 00:02:16.150 żeby je polepszyć i cechy z nimi związane, 00:02:16.150 --> 00:02:17.448 takie jak inteligencja. 00:02:19.333 --> 00:02:24.319 Takie myślenie o funkcjach wykonawczych jest jednak błędne. 00:02:24.792 --> 00:02:28.329 Trening mózgu nie poprawi ich działania w szerokim zakresie, 00:02:28.329 --> 00:02:31.619 bo ćwiczy je tylko w wąskim zakresie, 00:02:31.619 --> 00:02:35.686 i poza kontekstem, w którym ich używamy. 00:02:36.647 --> 00:02:39.459 Będziecie mistrzami aplikacji ćwiczących funkcje wykonawcze, 00:02:39.459 --> 00:02:43.101 ale i tak zdarzy się wam zalać cheeriosy sokiem pomarańczowym. 00:02:43.384 --> 00:02:44.384 (Śmiech) NOTE Paragraph 00:02:44.667 --> 00:02:47.084 Jeżeli chcecie poprawić funkcje wykonawcze 00:02:47.084 --> 00:02:49.292 w sposób, który wpłynie na wasze życie, 00:02:49.292 --> 00:02:53.167 musicie zrozumieć, jak wpływa na nie kontekst. NOTE Paragraph 00:02:54.083 --> 00:02:55.493 Pokażę, co mam na myśli. 00:02:55.708 --> 00:02:57.982 Robimy w laboratorium świetny test, 00:02:57.982 --> 00:03:00.267 który mierzy funkcje wykonawcze u małych dzieci, 00:03:00.267 --> 00:03:02.917 dwuwymiarowy test sortowania kart. 00:03:04.000 --> 00:03:07.443 Dzieci sortują karty w jeden sposób, 00:03:07.443 --> 00:03:08.881 na przykład według kształtu, 00:03:08.881 --> 00:03:11.201 i robią to, aż wejdzie im to w nawyk. 00:03:11.792 --> 00:03:16.883 Wtedy muszą zmienić system sortowania, 00:03:16.883 --> 00:03:18.388 na przykład według koloru. 00:03:19.083 --> 00:03:22.048 Bardzo małe dzieci mają z tym kłopot. 00:03:22.333 --> 00:03:25.916 Trzy- i czterolatki zwykle sortują karty starym sposobem, 00:03:25.916 --> 00:03:29.333 nawet jeśli przypomina im się, jak mają to robić. NOTE Paragraph 00:03:30.125 --> 00:03:32.286 (Video) Włóż tu niebieską, a tam - czerwoną. 00:03:32.512 --> 00:03:33.616 Ta jest niebieska. NOTE Paragraph 00:03:35.083 --> 00:03:37.182 Teraz zagramy w inną grę. 00:03:37.182 --> 00:03:39.304 Już nie będziemy grać w kolory. 00:03:39.304 --> 00:03:40.830 Teraz zagramy w kształty. 00:03:41.182 --> 00:03:45.604 W tej grze tu wkładamy gwiazdki, a tam - ciężarówki. 00:03:46.083 --> 00:03:48.092 Tu wkładamy gwiazdki, a tam - ciężarówki. NOTE Paragraph 00:03:48.168 --> 00:03:49.332 Gdzie wkładamy gwiazdki? NOTE Paragraph 00:03:50.667 --> 00:03:51.834 A gdzie ciężarówki? NOTE Paragraph 00:03:52.206 --> 00:03:53.371 Wspaniale. NOTE Paragraph 00:03:53.542 --> 00:03:55.851 Tu wkładamy gwiazdki, a tam - ciężarówki. 00:03:55.875 --> 00:03:57.125 To jest ciężarówka. NOTE Paragraph 00:04:00.375 --> 00:04:02.471 Tu wkładamy gwiazdki, a tam - ciężarówki. 00:04:02.667 --> 00:04:03.917 To jest gwiazdka. 00:04:05.213 --> 00:04:06.663 (Śmiech) NOTE Paragraph 00:04:07.510 --> 00:04:09.491 SB: Trudno temu zaprzeczyć. 00:04:09.491 --> 00:04:13.210 Wyraźnie widać, kiedy zawodzą jej funkcje wykonawcze. 00:04:13.625 --> 00:04:17.631 Moglibyśmy popracować nad tym zadaniem, i innymi do niego podobnymi, 00:04:17.631 --> 00:04:19.464 aż w końcu stałaby się w tym lepsza. 00:04:19.708 --> 00:04:23.562 Czy oznaczałoby to, że poprawiliśmy jej funkcje wykonawcze poza laboratorium? 00:04:24.292 --> 00:04:27.680 Nie, bo w prawdziwym świecie musiałaby używać tych funkcji 00:04:27.680 --> 00:04:31.278 do rzeczy trudniejszych niż sortowanie na zmianę według koloru lub kształtu. 00:04:31.278 --> 00:04:34.167 Musiałaby przechodzić od dodawania do mnożenia, 00:04:34.167 --> 00:04:36.542 od zabawy do sprzątania, 00:04:36.542 --> 00:04:39.476 od myślenia o swoich uczuciach do myślenia o przyjacielu. 00:04:40.417 --> 00:04:42.513 Radzenie sobie z prawdziwymi sytuacjami 00:04:42.513 --> 00:04:46.709 zależy od stopnia zmotywowania i tego, co robią rówieśnicy. 00:04:47.250 --> 00:04:50.316 Zależy także od strategii podejmowanych, 00:04:50.316 --> 00:04:53.578 kiedy używa się tych funkcji w konkretnych sytuacjach. 00:04:54.667 --> 00:04:58.272 Kontekst ma znaczenie. NOTE Paragraph 00:04:59.250 --> 00:05:01.603 Pokażę to na przykładzie moich badań. 00:05:02.000 --> 00:05:06.342 Ostatnio poprosiłam kilkoro dzieci, żeby zrobiły test pianki marshmallow, 00:05:06.342 --> 00:05:08.631 który mierzy odroczenie gratyfikacji, 00:05:08.631 --> 00:05:11.750 i też wymaga użycia funkcji wykonawczych. 00:05:12.708 --> 00:05:14.163 Może o nim słyszeliście. 00:05:14.163 --> 00:05:16.074 Dzieciom daje się wybór. 00:05:16.584 --> 00:05:18.820 Mogą wziąć od razu jedną piankę marshmallow 00:05:18.820 --> 00:05:22.890 albo poczekać, aż pójdę do drugiego pokoju po więcej, 00:05:22.890 --> 00:05:25.023 a wtedy dostaną dwie pianki. 00:05:25.417 --> 00:05:29.409 Większość dzieci chce dostać drugą piankę. 00:05:29.409 --> 00:05:32.684 Problem w tym, jak długo będą czekać. 00:05:32.758 --> 00:05:33.758 (Śmiech) NOTE Paragraph 00:05:33.833 --> 00:05:37.833 Dodałam coś ekstra, żeby przyjrzeć się kontekstowi. 00:05:38.750 --> 00:05:41.750 Powiedziałam dzieciom, że należą do grupy, 00:05:41.750 --> 00:05:43.317 na przykład do grupy zielonej, 00:05:43.317 --> 00:05:46.593 a nawet ubrałam je w zielone koszulki, 00:05:46.593 --> 00:05:50.675 i powiedziałam, że ich grupa zaczekała na drugą piankę, 00:05:50.675 --> 00:05:53.014 ale druga grupa, pomarańczowa, 00:05:53.014 --> 00:05:54.166 nie zaczekała. 00:05:54.375 --> 00:05:55.721 Albo powiedziałam odwrotnie, 00:05:55.721 --> 00:05:57.974 że ich grupa nie zaczekała na drugą piankę, 00:05:57.974 --> 00:05:59.572 ale druga grupa tak. 00:06:00.042 --> 00:06:02.375 Potem zostawiałam dziecko samo w pokoju 00:06:02.375 --> 00:06:05.335 i patrzyłam przez kamerkę, jak długo poczeka. 00:06:06.045 --> 00:06:08.705 (Śmiech) NOTE Paragraph 00:06:09.875 --> 00:06:13.600 Okazało się, że dzieci, które myślały, 00:06:13.600 --> 00:06:15.821 że ich grupa zaczekała na drugą piankę, 00:06:15.821 --> 00:06:18.493 czekały dłużej. 00:06:20.042 --> 00:06:24.476 Dzieci były pod wpływem rówieśników, których nigdy nawet nie spotkały. 00:06:24.696 --> 00:06:25.696 (Śmiech) NOTE Paragraph 00:06:25.917 --> 00:06:27.601 Nieźle. 00:06:27.625 --> 00:06:30.231 Jednak wciąż nie wiedziałam, 00:06:30.231 --> 00:06:34.750 czy tylko kopiowały zachowanie grupy, czy stało za tym coś więcej. 00:06:35.333 --> 00:06:36.970 Więc zaprosiłam więcej dzieci 00:06:36.970 --> 00:06:41.971 i po teście pokazałam im zdjęcia innych dzieci, 00:06:41.971 --> 00:06:45.773 mówiąc, że jedne chcą dostać rzeczy od razu, 00:06:45.773 --> 00:06:47.768 na przykład ciastka czy naklejki, 00:06:47.768 --> 00:06:51.225 a inne mogą poczekać na więcej. 00:06:51.833 --> 00:06:54.921 Spytałam, które z dzieci lubią bardziej 00:06:54.922 --> 00:06:56.823 i z którymi chciałoby się pobawić. 00:06:57.833 --> 00:07:01.762 Odkryłam, że dzieci, które myślały, że ich grupa czekała, 00:07:01.762 --> 00:07:05.053 wolały dzieci, które potrafiły czekać. 00:07:05.958 --> 00:07:10.083 Wiedza o tym, jak wybierała ich grupa, pomogła im docenić czekanie. 00:07:10.958 --> 00:07:12.557 To nie wszystko. 00:07:12.750 --> 00:07:15.020 Te dzieci użyły funkcji wykonawczych 00:07:15.020 --> 00:07:18.189 do opracowania skutecznych strategii pomocnych w czekaniu, 00:07:18.189 --> 00:07:21.585 takich jak siadanie na rękach, odwracanie się od pianki 00:07:21.585 --> 00:07:24.768 lub śpiewanie w celu odwrócenia uwagi. 00:07:24.844 --> 00:07:25.714 (Śmiech) NOTE Paragraph 00:07:27.500 --> 00:07:31.878 To pokazuje, jak ważny jest kontekst. 00:07:32.083 --> 00:07:35.651 Te dzieci nie miały dobrych lub złych funkcji wykonawczych, 00:07:35.651 --> 00:07:38.667 ale lepiej ich użyły dzięki kontekstowi. NOTE Paragraph 00:07:40.417 --> 00:07:43.542 Co to oznacza dla was i waszych dzieci? 00:07:44.500 --> 00:07:47.129 Powiedzmy, że chcecie nauczyć się języka hiszpańskiego. 00:07:47.167 --> 00:07:48.823 Moglibyście zmienić kontekst 00:07:48.823 --> 00:07:51.905 i otoczyć się ludźmi, którzy też chcą się go nauczyć. 00:07:52.875 --> 00:07:55.276 Jeszcze lepiej, gdybyście ich lubili. 00:07:55.917 --> 00:07:59.372 Bylibyście bardziej zmotywowani do używania funkcji wykonawczych. 00:08:00.167 --> 00:08:03.946 Powiedzmy, że chcecie pomóc córce odrobić pracę domową z matematyki. 00:08:04.458 --> 00:08:07.562 Moglibyście nauczyć ją odpowiedniego użycia funkcji wykonawczych 00:08:07.562 --> 00:08:09.177 w tym konkretnym kontekście. 00:08:09.583 --> 00:08:12.759 Na przykład odłożenia telefonu, zanim zacznie się uczyć 00:08:12.759 --> 00:08:16.238 albo nagrodzenia się po godzinie nauki. NOTE Paragraph 00:08:17.083 --> 00:08:20.075 Nie mówię jednak, że kontekst jest najważniejszy. 00:08:20.375 --> 00:08:24.981 Te funkcje są bardzo złożone i wieloczynnikowe. 00:08:25.375 --> 00:08:26.791 Chcę, żebyście zapamiętali, 00:08:26.791 --> 00:08:29.416 że jeżeli chcecie poprawić ich działanie 00:08:29.416 --> 00:08:31.788 w konkretnym aspekcie życia, 00:08:31.788 --> 00:08:33.597 nie róbcie tego na skróty. 00:08:34.000 --> 00:08:35.062 Pomyślcie o kontekście 00:08:35.062 --> 00:08:38.143 i o tym, jak sprawić, żeby cele były dla was ważniejsze, 00:08:38.143 --> 00:08:39.718 jakich strategii użyć, 00:08:39.718 --> 00:08:42.069 żeby pomóc sobie w konkretnej sytuacji. 00:08:43.332 --> 00:08:48.316 Zgadzam się ze starożytnymi Grekami, którzy mówili: "Poznaj siebie". 00:08:48.750 --> 00:08:53.059 Ważne jest zrozumienie, jak kontekst wpływa na zachowanie 00:08:53.083 --> 00:08:56.274 i jak możemy użyć tej wiedzy, żeby zmienić się na lepsze. NOTE Paragraph 00:08:56.917 --> 00:08:58.024 Dziękuję. 00:08:58.048 --> 00:09:00.998 (Brawa)