هەر تاکێک لە ئێمە لەدەست دەدات یان ئيستا شتێکی لەدەست داوە، هەموو ڕۆژێک پشت بەخۆمان دەبەستین بێگومان باسی کلیل دەکەم (پێکەنين) تەنها گاڵتە بوو ئەوەی دەمەوێ باسی بکەم ئەوەیە یەکێک لە گرینگترین هەستەکانمان:بینینە هەموو ڕۆژێک هەریەکێکمان کەمێ لە لەتواناکانمان لەدەست دەدەین بۆگەڕانەوەی توانای سەرنجدان تا ئەوکاتەی ناتوانین سەرنجدان بگەڕێنینەوە پێی دەڵێین حاڵەتی پیرە بینایی هەروەها کاریگەری دەکاتە سەر دوو ملیار خەڵک لە جیهاندا ڕاستە، گوتم ملیار ئەگەرشتێکت لەسەرئەم نەخۆشیە نەبیستوە و تۆ سەرسامیت کە ئەم دوو ملیارە لەکوێن؟ ئاماژیەک هەیە پێش ئەوەی بچمە ناو وردەکاریەوە هۆکارێک هەیە کە بۆچی خەڵک چاویلکەی شوشە یا دوو تیشکۆ لەچاو دەکەن. دەست پێدەکەم بە وسف کردنی لەدەستدانی توانای دووبارە سەرنجدان بەرەو پێش بۆ پرێسبێۆپی پیرەبینای وەکوو تازە لەدایک بوێک توانی سەرنج بخاتە سەر بە نزیکەیی شەش سانتیمەترو نیو، ئەگەر تۆ بتەوێ. لە ناوەڕاستەکانی ٢٠ساڵی نیوەی ئەو هێزەی کە تەرکیزدەکات. ١٠سانتیمەتر یان زیاترە، بەڵام نزیکە لەوەی کەتۆ هەرگیز تێبینی جیاوازیەکە ناکەی. بە وێڕای چلەکان، نزیکترین بەش کە بتوانی سەرنجی بدەی نزیکەی ٢٥سنتم، تەنانەت لەوانەیە دوورتریش. زیانەکانی توانای لەدەستدانی سەرنجدان لەوخاڵە دەستکە بەکاریگەری لەسەر بینینی نزیک (خوێندنەوە) و کاتێک تەمەنت دەگاتە ٦٠ساڵ، هیچ شتێک لەماوەی مەترێک بۆ تۆ ڕوون نیە. ئێستا لەوانەیە هەندێک لە ئێوە بیربکەنەوە، کە بە خراپی دیارە بەڵام ئەو مەبەستی تۆیە لە هێمای هەستی، تەنها بۆ ئەو کەسانەی کە لە ڕاستیدا کۆتایان بە پریسبیؤپیا دێت. بەڵام نا، کاتێک پێت دەڵێم مەبەستم ئەوەیە کە هەر یەکێک لە ئێوە ڕۆژێک دەبنە پرێسبیؤپێک (پیرە بینایی) ئەگەر تا ئێستا نەبووبن. ئەوە کەمێک مەترسیدار دیارە. بیرتان دەخەمەوە کە پرێسبیؤپیا لەگەڵمان بوە بۆ هەموو مێژووی مرۆڤایەتی و زۆر شتمان کردووە بۆ ئەوەی هەوڵ بدەین چاکی کەین. کەواتە بۆ دەست پێکردن، با وادابنێین لەسەر مێزێک دانیشتویت، دەخوێنیتەوە. ئەگەر پرێسبیؤپیت هەبێت، لەوانەیە بچوک دیار بێت شتێک لەم شێوەیە. هەر شتێک لە نزیک بێت، وەک گۆڤارەکە لێڵ دەبێت، دەچینە سەر چارەسەرەکان. یەکەم، خوێندنەوەی چاویلکە . ئەم هاوینەیە هەیە لەگەڵ یەک هێزی تیشکۆ تواندرا کە بابەتەکە بێتە ناو سەرنجەوە. بەڵام شتە دوورەکان گرنگیانە لە سەرنج دەر دەچن، واتە دەبێت بەردەوام بجوڵێی بۆ دواوەو بەرەو پێش لەنێوان لەبەرکردن و لەبەر نەکردنیان. بۆ چارەسەرکردنی ئەو کێشەیە بێنجامین فرانکلین داهێنانی کرد کە پێی دەوترێ(دوو دیمەنی) ئەمڕؤ ئێمە بەو دووانە دەڵێین، و ڕێگەیاندا چی بکات کاتێک سەیری کرد دوور بوو کە تەماشای خوارەوەی کرد نزیکی بینی، ئێستا هاوێنەی پێش کەوتوومان هەیە کە لە هێڵەکان ڕزگاری دەبێت بە نەرمی جیاوازی هێزی فۆکاڵ لە سەرەوە بۆ خوارەوە لای خوارەوە بۆ هەردووک لا کە بواری بینین لەدەست دەدەی لەهەر دووریەک چونکە جیادەبێتەوە لەسەرەوە بۆ خوارەوە بەم شێوەیە. تا بزانین بۆچی ئەمە کێشەیە، بیهێنە پێش چاوت بەسەر پەیژەیەک سەردەکەوی تۆ سەیری خوارەوە دەکەی بۆهێنانی پێیەکانت بەڵام لێڵە. بۆچی دەبێت لێڵ بێت؟ باشە، سەیری خوارەوە بکە ئەوە بەشێکی نزیکی هاوێنەکەیە بەڵام هەنگاوی داهاتو لە پێشەوە بوو، کە بۆ چاوەکانت بە دوور دەژمێردرێت. چارەسەری داهاتوو کەمتر باوە لەهاوێنەی پەیوەندی دێتە پێش یا لەنەشتەرگەری لاسیک، پێی دەوترێت (یەک بینین). کاردەکەن بە دانانی چاوی زاڵ بۆ تیشک خستنە سەر دوور و چاوێکی تر بۆ تیشک خستنە سەر نزیک. مێشکت کاری خۆی دەکات بە بە زیرەکی پێکەوە بەرزکردنەوە کە تیژترین بەشە لە هەر دیمەنێکی چاو، بەڵام هەردوو چاو شتی کەمێ جیاواز دەبینن، و ئەوەش قورستری دەکات بۆ دادوەری دوور لە دووربین. کەواتە ئەمە لەکوێ جێمان دێڵێ؟ ئێمە چارەسەری زۆرمان بۆ هاتووە بەڵام هیچیان توانای گەڕانەوەی سەرناجدانی سروشتی نیە. هیچیان ڕێگەت پێنادەن تەنها سەیری شتێک بکەی پێشبینی دەکات کە لەسەرنجدا بێت بەڵام بۆچی؟ بۆئەوەی ئەمە ڕوونبکەمەوە دەمەوێت سەرنج بخەمە سەر توێکاری چاوی مرۆڤ ئەو بەشەی چاو کە رێگەمان پێدەدات سەرنجی شوێنە دوورەکان بدەین پێی دەگوترێت هاوێنەی کریستاڵ. ماسولکەکان هەن کە هاولێنسی پێدەکەن کە دەتوانێت بیباتە ناو شێوەی جیاوازەوە، کە بەپێچەوانەوە هێزی جەختکردنەوە دەگۆڕێت. چی ڕوودەدات کەسێک تووشی(کویرە بینای)ببێت؟ دەردەکەوێت کە هاوێنەی کریستاڵی ڕەق دەبێت تا ئەو خاڵەی کە چیتر شێوەکەی ناگۆڕێت. ئێستا، بیر لە دواوە دەکەمەوە لەسەر هەموو چارەسەرەکان کە ڕیزم کردووە، دەتوانین ببینین کە هەموویان هاوبەشن لەگەڵ ئەوانیتر بەڵام بە چاوی ئێمە نا، و ئەوەش ئەوەیە کە هەموویان جێگیرن. وەک ئەوەی کە هەمان هێزی بینایی چەتەیەکی یەک قاچی هەیە. هاوتای هێزی قاچێکی مۆدرێرن چیە؟ دەیان ساڵی ڕابردوو دروست بوون و گەشەسەندنی خێرای بەخۆی بینیوە کە پێی دەگوترێ(هاوێنەی سەرنجدراو-تونکراو). چەندین جۆری جیاواز هەیە. هاوێنەی ئەلڤارێزی میکانیکی، هاوێنەی شلەی نادروست و بە ئەلیکترۆنی-گۆڕین، هاوێنەی کریستاڵی شل. ئێستا ئەوانە بازرگانی خۆیان هەیە، بەڵام ئەوەی کە سەر ناکەون بەهۆی ئەزموونی بینراوە. هەموو-خانەیەک -لە بینین کە دەکرێت لەهەر دوریەکی ئارەزووکراودا تیژبێ. نایابە ئەو هاوینەیەی پێوەستمانە خۆی هەیە. کێشەکە چارەسەر بوو، وایە؟ وا خێرا نا. هاوێنەکانی سەرنج-تونکراو کەمێ ئاڵۆزی بۆ هاوکێشەکە زیاد دەکەن. هاوێنەکان هیچ ڕێگەیەکیان نیە کە بزانن دەبێت تەرکیز لەسەر چ مەودایەک بکەن. ئەوەی پێوەستمانە چاویلکەیە کە کاتیک بۆ دوور دەڕوانی شتە دوورەکان تیژ دەردەکەون، کاتێک بۆ نزیک دەڕوانی، شتە نزیکەکان دێنە ناو سەرنج تەوە لە بواری بینینتدا، بە بێ ئەوەی بیری لێ بکەیەوە. ئەوەی کارم لەسەر کردووە لەم چەن ساڵەی دوای لە ستاندفۆڕ زیرەکیەکی تەواو دروست دەکات بۆ هەموو هاوێنەکان. نمونەی ئێمە تەکنەلۆجیا قەرز دەکات بۆ خەمڵاندنی سەرنجدانی دوور. ڕێڕەوی چاومان هەیە کە پێمان دەڵێت چاوەکانمان سەرنجی چ ئاڕاستەیەک دەدەن. بەبەکار هێنانی دوو لەمانە،دەتوانین ئاڕاستەی چاوتێبڕین بکەین تاخەمڵاندنی سەرنجم دەستکەوێ تەنها هەرچۆنێک بێ بۆ زیادکردنی متمانەکردن، و هەستەوەرێکی دوورمان زیادکرد. هەستەوەرەکە کامێرایە کە سەیری جیهان دەکات و ڕاپۆرتەکان دوورن لە ئامانجەکان دەتوانین دووبارە سەرنجت بەکاربێنین بۆ دەستکەوتنی خەمڵاندنی دوور بۆ جاری دووم. دواتر دوو خەمڵاندنە دووریەکە تێکەڵ دەکەین هەروەها نوێکردنەوەی سەرنجەکان بەپێی هێزی هاوێنە. هەنگاوی دواتر تاقیکردنەوەی ئامێرەکەبوو لەسەر خەلکی ڕاستەقینە. نزیکەی ١٠٠ نەخۆسی پیرە بینای بوون کە ئامێرەکەمان لەسەر تاقیکردنەوە کاتیک چالاکی ئەوانمان پێوا. ئەوەی بینیمان باوڕی پێهێناین کە تیشکی خۆیی داهاتوو بوو. بەشداربوان توانیان بە ڕوونی ببینن، زۆر بەخیراییش سەرنج بدەن و پێیان وابوو کە سەرنج خستنە سەر ئەزموون ئاسانتر و باشتربوو لە ڕاست کردنەوەکەی ئیستایان، بۆ ئەوەی بە سادەیی بیخەینە بەرچاو، سازش ناکات وەک ڕاستکردنەوەیەکی جێگیر لە بەکارهێنانی ئەمرۆ. بەڵام نامەوێت لەخۆم دوور بکەمەوە. زۆر کار هەیە بۆ خۆمە هاوکارەکانم بەجێمان هێشت. بۆنمونە، چاویلکەکانمان کەمێک -- (پێکەنین) لەوانیە گەورەبن؟ و یەک هۆکاریش بۆ ئەمە ئەوەیە کە پێکهاتەی گەورەمان بەکارهێنا کە مەبەستیان بۆ بەکارهێنانی توێژینەوە یان پیشەسازی بوو. یەکێکی تر کە پێوەستمانە بۆ بەستنی هەمووشتێک لەبەرئەوەی لۆگاریتمی شوێن کەوتنی چاو ئەو هێزەمان پێنادات کە پێویستمانە. کەواتە بەرەو پێشەوە، کاتێک لە توێژینەوەیەکدا دەچینە سەرەتا، پلان دادەنێین تیشکی خۆیی دروستبکەین لەکۆتاییدا کەمیک زیاتر دەربکەوێت وەک شووشەی ئاسایی. بۆ ئەمە، پێویستە بەشێوەیەکی بەرچاو گەشەی پیبدەین بەهێزبوون لە چارەسەری چاودێری چاوەکانمان هەروەها پێوەستە کەمتر تێبکۆشین و زیاتر بە ئەلکترۆنیو هاوێنەی کارامە. دەڵێت تەنانەت لەگەڵ نمونەی سەرەکی ئێستامان، ئەوەمان نیشانداوە کە ئەمڕۆ تەکنەلۆجیای هاوێنەی سەرنج توانای تەواوکاری هەیە لە ڕاستکردنەوەیەکی جێگیردا. کەواتە ئەوە تەنها گرنگی کاتە. زۆر ڕوونە کە لەداهاتوویەکی نزیکدا، لەجیاتی ئەوەی نیگەرانی ئەوەبی کامە جووت و لە کوێ بەکاری بێنی، تەدوانین تەنها سەرنج بخەینە سەر شتە گرینگەکان . سوپاس (چەپڵە ڕێزان)