0:00:06.330,0:00:11.269
Zdecydowana większość ludzi,[br]którzy stracili kończynę, nadal ją czuje,

0:00:11.269,0:00:14.336
nie jak wspomnienie[br]czy niewyraźny kształt,

0:00:14.336,0:00:16.976
ale jakby była ich żywą częścią.

0:00:16.976,0:00:19.438
Mogą zginać fantomowe palce,

0:00:19.438,0:00:22.722
a czasem nawet czuć otarcie od zegarka

0:00:22.722,0:00:25.948
czy ból wrośniętego paznokcia.

0:00:25.948,0:00:27.917
Co może wydać się jeszcze dziwniejsze,

0:00:27.917,0:00:31.634
zdarza się, że osoba urodzona bez kończyny

0:00:31.634,0:00:33.464
czuje, jakby ją miała.

0:00:33.464,0:00:36.650
Co wywołuje takie odczucia?

0:00:36.650,0:00:38.692
Złudzenia są tak dokładne,

0:00:38.692,0:00:42.364
jakby mózg zawierał mapę ciała.

0:00:42.364,0:00:44.457
Fakt, że można czuć kończynę,

0:00:44.457,0:00:46.944
której nigdy się nie miało,

0:00:46.944,0:00:51.607
sugeruje, że rodzimy się[br]przynajmniej z zarysem takiej mapy.

0:00:51.607,0:00:55.172
Ale jest jedna rzecz, która odróżnia[br]fantomy po amputacjach

0:00:55.172,0:00:58.459
od ich odpowiedników z krwi i kości:

0:00:58.459,0:01:01.593
zdecydowana większość z nich boli.

0:01:01.593,0:01:05.447
Aby w pełni zrozumieć, czym są[br]kończyny fantomowe i dlaczego bolą,

0:01:05.447,0:01:09.802
trzeba prześledzić całą drogę[br]od kończyny do mózgu.

0:01:09.802,0:01:14.064
Kończyny pełne są neuronów czuciowych[br]odpowiedzialnych za wszystko, co czujemy:

0:01:14.064,0:01:16.082
od rodzaju dotykanej powierzchni

0:01:16.082,0:01:20.048
do usytuowania w przestrzeni.

0:01:20.048,0:01:23.582
Połączenia neuronowe przekazują[br]informację o bodźcach zmysłowych

0:01:23.582,0:01:26.009
przez rdzeń kręgowy aż do mózgu.

0:01:26.009,0:01:30.042
Jako że duża część tej drogi [br]znajduje się poza kończyną,

0:01:30.042,0:01:34.184
większość pozostaje też po amputacji.

0:01:34.184,0:01:35.623
Jednak utrata kończyny

0:01:35.623,0:01:40.260
zupełnie zmienia sposób, [br]w jaki sygnał dociera do mózgu.

0:01:40.260,0:01:42.031
W miejscu amputacji

0:01:42.031,0:01:46.264
zerwane zakończenia nerwowe[br]mogą stać się bardziej wrażliwe

0:01:46.264,0:01:50.697
i przesyłać sygnały alarmowe[br]w odpowiedzi na nawet niewielki nacisk.

0:01:50.697,0:01:52.386
W normalnych okolicznościach

0:01:52.386,0:01:56.988
róg tylny rdzenia kręgowego[br]wyhamowałby te sygnały.

0:01:56.988,0:02:00.957
Z powodów, które nie do końca rozumiemy,

0:02:00.957,0:02:05.623
po amputacji reakcja rogu tylnego zanika,

0:02:05.623,0:02:08.776
a sygnały mogą się zintensyfikować.

0:02:08.776,0:02:13.214
Po przejściu przez rdzeń kręgowy[br]sygnały sensoryczne trafiają do mózgu.

0:02:13.214,0:02:17.194
Tam przetwarza je kora czuciowa,

0:02:17.194,0:02:20.611
która zawiera mapę całego ciała.

0:02:20.611,0:02:23.375
Wrażliwe części ciała z wieloma [br]zakończeniami nerwowymi,

0:02:23.375,0:02:25.136
jak usta czy dłonie,

0:02:25.136,0:02:27.710
są reprezentowane [br]przez największe obszary.

0:02:27.710,0:02:30.994
Homunkulus kory mózgowej[br]to obraz ludzkiego ciała,

0:02:30.994,0:02:36.481
którego proporcje zależą od wielkości[br]reprezentacji korowych ciała.

0:02:36.481,0:02:39.686
Obszar mózgu[br]odpowiadający danej części ciała

0:02:39.686,0:02:41.406
może się zwiększyć lub zmniejszyć

0:02:41.406,0:02:46.124
w zależności od ilości bodźców[br]docierających do mózgu z tej części ciała.

0:02:46.124,0:02:51.213
Dla przykładu, reprezentacja lewej ręki[br]u skrzypków jest większa

0:02:51.213,0:02:53.693
niż u osób niegrających na skrzypcach.

0:02:53.693,0:02:56.377
Reprezentacja korowa zwiększy się również

0:02:56.377,0:02:58.489
przy skaleczeniu.

0:02:58.489,0:03:02.259
Mózg ostrzega nas w ten sposób[br]przed niebezpieczeństwem.

0:03:02.259,0:03:06.700
Zwiększona reprezentacja może [br]prowadzić do bólu fantomowego.

0:03:06.700,0:03:09.617
Mapa ciała w korze jest[br]najpewniej odpowiedzialna

0:03:09.617,0:03:13.223
za odczuwanie części ciała,[br]których już nie ma,

0:03:13.223,0:03:16.505
ponieważ wciąż mają one swoje[br]reprezentacje w mózgu.

0:03:16.505,0:03:22.172
Z upływem czasu reprezentacja może się[br]zmniejszyć, a fantom razem z nią.

0:03:22.172,0:03:26.757
Jednak wrażenia odbierane przez kończyny[br]fantomowe nie zawsze znikają same.

0:03:26.757,0:03:29.632
Leczenie bólu fantomowego wymaga zazwyczaj

0:03:29.632,0:03:31.495
połączenia fizykoterapii,

0:03:31.495,0:03:33.302
farmakoterapii przeciwbólowej,

0:03:33.302,0:03:34.377
protetyki

0:03:34.377,0:03:36.052
oraz czasu.

0:03:36.052,0:03:38.301
Technika zwana terapią lustrzaną

0:03:38.301,0:03:41.368
może być bardzo pomocna[br]w poszerzaniu zakresu ruchu

0:03:41.368,0:03:43.967
i ograniczaniu bólu w fantomach.

0:03:43.967,0:03:48.076
Pacjent umieszcza fantomową [br]kończynę w pudełku za lustrem,

0:03:48.076,0:03:50.699
a nieamputowaną kończynę przed lustrem.

0:03:50.699,0:03:53.866
W ten sposób mózg widzi fantom,

0:03:53.866,0:03:55.913
zamiast jedynie go czuć.

0:03:55.913,0:03:59.045
Naukowcy pracują nad terapiami VR,

0:03:59.045,0:04:03.726
w których doznania są jeszcze bardziej[br]rzeczywiste, niż te w terapii lustrzanej.

0:04:03.726,0:04:06.700
Protezy mogą dać podobny efekt.

0:04:06.700,0:04:08.318
Wielu pacjentów odnotowuje ból

0:04:08.318,0:04:11.593
dopiero po zdjęciu protezy na noc.

0:04:11.593,0:04:14.861
Kończyna fantomowa[br]może z kolei pomóc pacjentom

0:04:14.861,0:04:18.733
dostrzec w protezie część ciała

0:04:18.733,0:04:21.142
i ułatwić jej używanie.

0:04:21.142,0:04:24.530
Wiele pytań na temat kończyn[br]fantomowych pozostaje bez odpowiedzi.

0:04:24.530,0:04:27.688
Nie wiemy, dlaczego część amputacji[br]nie tylko nie kończy się bólem

0:04:27.688,0:04:30.008
typowym dla tego rodzaju zabiegów,

0:04:30.008,0:04:32.490
ale nie daje nawet wrażenia fantomów.

0:04:32.490,0:04:35.149
Dalsze badania na ten temat

0:04:35.149,0:04:38.527
nie dotyczą tylko ludzi,[br]którzy odczuwają fantomy.

0:04:38.527,0:04:40.797
Głębsze zrozumienie tych złudzeń

0:04:40.797,0:04:45.027
da nam wgląd w działanie mózgu,

0:04:45.027,0:04:47.625
tworzącego postrzegany przez nas świat.

0:04:47.625,0:04:49.272
Złudzenia te przypominają,

0:04:49.272,0:04:53.408
że rzeczywistość, której doświadczamy,[br]jest w istocie subiektywna.