1
00:00:06,330 --> 00:00:11,269
Zdecydowana większość ludzi,
którzy stracili kończynę, nadal ją czuje,

2
00:00:11,269 --> 00:00:14,336
nie jak wspomnienie
czy niewyraźny kształt,

3
00:00:14,336 --> 00:00:16,976
ale jakby była ich żywą częścią.

4
00:00:16,976 --> 00:00:19,438
Mogą zginać fantomowe palce,

5
00:00:19,438 --> 00:00:22,722
a czasem nawet czuć otarcie od zegarka

6
00:00:22,722 --> 00:00:25,948
czy ból wrośniętego paznokcia.

7
00:00:25,948 --> 00:00:27,917
Co może wydać się jeszcze dziwniejsze,

8
00:00:27,917 --> 00:00:31,634
zdarza się, że osoba urodzona bez kończyny

9
00:00:31,634 --> 00:00:33,464
czuje, jakby ją miała.

10
00:00:33,464 --> 00:00:36,650
Co wywołuje takie odczucia?

11
00:00:36,650 --> 00:00:38,692
Złudzenia są tak dokładne,

12
00:00:38,692 --> 00:00:42,364
jakby mózg zawierał mapę ciała.

13
00:00:42,364 --> 00:00:44,457
Fakt, że można czuć kończynę,

14
00:00:44,457 --> 00:00:46,944
której nigdy się nie miało,

15
00:00:46,944 --> 00:00:51,607
sugeruje, że rodzimy się
przynajmniej z zarysem takiej mapy.

16
00:00:51,607 --> 00:00:55,172
Ale jest jedna rzecz, która odróżnia
fantomy po amputacjach

17
00:00:55,172 --> 00:00:58,459
od ich odpowiedników z krwi i kości:

18
00:00:58,459 --> 00:01:01,593
zdecydowana większość z nich boli.

19
00:01:01,593 --> 00:01:05,447
Aby w pełni zrozumieć, czym są
kończyny fantomowe i dlaczego bolą,

20
00:01:05,447 --> 00:01:09,802
trzeba prześledzić całą drogę
od kończyny do mózgu.

21
00:01:09,802 --> 00:01:14,064
Kończyny pełne są neuronów czuciowych
odpowiedzialnych za wszystko, co czujemy:

22
00:01:14,064 --> 00:01:16,082
od rodzaju dotykanej powierzchni

23
00:01:16,082 --> 00:01:20,048
do usytuowania w przestrzeni.

24
00:01:20,048 --> 00:01:23,582
Połączenia neuronowe przekazują
informację o bodźcach zmysłowych

25
00:01:23,582 --> 00:01:26,009
przez rdzeń kręgowy aż do mózgu.

26
00:01:26,009 --> 00:01:30,042
Jako że duża część tej drogi 
znajduje się poza kończyną,

27
00:01:30,042 --> 00:01:34,184
większość pozostaje też po amputacji.

28
00:01:34,184 --> 00:01:35,623
Jednak utrata kończyny

29
00:01:35,623 --> 00:01:40,260
zupełnie zmienia sposób, 
w jaki sygnał dociera do mózgu.

30
00:01:40,260 --> 00:01:42,031
W miejscu amputacji

31
00:01:42,031 --> 00:01:46,264
zerwane zakończenia nerwowe
mogą stać się bardziej wrażliwe

32
00:01:46,264 --> 00:01:50,697
i przesyłać sygnały alarmowe
w odpowiedzi na nawet niewielki nacisk.

33
00:01:50,697 --> 00:01:52,386
W normalnych okolicznościach

34
00:01:52,386 --> 00:01:56,988
róg tylny rdzenia kręgowego
wyhamowałby te sygnały.

35
00:01:56,988 --> 00:02:00,957
Z powodów, które nie do końca rozumiemy,

36
00:02:00,957 --> 00:02:05,623
po amputacji reakcja rogu tylnego zanika,

37
00:02:05,623 --> 00:02:08,776
a sygnały mogą się zintensyfikować.

38
00:02:08,776 --> 00:02:13,214
Po przejściu przez rdzeń kręgowy
sygnały sensoryczne trafiają do mózgu.

39
00:02:13,214 --> 00:02:17,194
Tam przetwarza je kora czuciowa,

40
00:02:17,194 --> 00:02:20,611
która zawiera mapę całego ciała.

41
00:02:20,611 --> 00:02:23,375
Wrażliwe części ciała z wieloma 
zakończeniami nerwowymi,

42
00:02:23,375 --> 00:02:25,136
jak usta czy dłonie,

43
00:02:25,136 --> 00:02:27,710
są reprezentowane 
przez największe obszary.

44
00:02:27,710 --> 00:02:30,994
Homunkulus kory mózgowej
to obraz ludzkiego ciała,

45
00:02:30,994 --> 00:02:36,481
którego proporcje zależą od wielkości
reprezentacji korowych ciała.

46
00:02:36,481 --> 00:02:39,686
Obszar mózgu
odpowiadający danej części ciała

47
00:02:39,686 --> 00:02:41,406
może się zwiększyć lub zmniejszyć

48
00:02:41,406 --> 00:02:46,124
w zależności od ilości bodźców
docierających do mózgu z tej części ciała.

49
00:02:46,124 --> 00:02:51,213
Dla przykładu, reprezentacja lewej ręki
u skrzypków jest większa

50
00:02:51,213 --> 00:02:53,693
niż u osób niegrających na skrzypcach.

51
00:02:53,693 --> 00:02:56,377
Reprezentacja korowa zwiększy się również

52
00:02:56,377 --> 00:02:58,489
przy skaleczeniu.

53
00:02:58,489 --> 00:03:02,259
Mózg ostrzega nas w ten sposób
przed niebezpieczeństwem.

54
00:03:02,259 --> 00:03:06,700
Zwiększona reprezentacja może 
prowadzić do bólu fantomowego.

55
00:03:06,700 --> 00:03:09,617
Mapa ciała w korze jest
najpewniej odpowiedzialna

56
00:03:09,617 --> 00:03:13,223
za odczuwanie części ciała,
których już nie ma,

57
00:03:13,223 --> 00:03:16,505
ponieważ wciąż mają one swoje
reprezentacje w mózgu.

58
00:03:16,505 --> 00:03:22,172
Z upływem czasu reprezentacja może się
zmniejszyć, a fantom razem z nią.

59
00:03:22,172 --> 00:03:26,757
Jednak wrażenia odbierane przez kończyny
fantomowe nie zawsze znikają same.

60
00:03:26,757 --> 00:03:29,632
Leczenie bólu fantomowego wymaga zazwyczaj

61
00:03:29,632 --> 00:03:31,495
połączenia fizykoterapii,

62
00:03:31,495 --> 00:03:33,302
farmakoterapii przeciwbólowej,

63
00:03:33,302 --> 00:03:34,377
protetyki

64
00:03:34,377 --> 00:03:36,052
oraz czasu.

65
00:03:36,052 --> 00:03:38,301
Technika zwana terapią lustrzaną

66
00:03:38,301 --> 00:03:41,368
może być bardzo pomocna
w poszerzaniu zakresu ruchu

67
00:03:41,368 --> 00:03:43,967
i ograniczaniu bólu w fantomach.

68
00:03:43,967 --> 00:03:48,076
Pacjent umieszcza fantomową 
kończynę w pudełku za lustrem,

69
00:03:48,076 --> 00:03:50,699
a nieamputowaną kończynę przed lustrem.

70
00:03:50,699 --> 00:03:53,866
W ten sposób mózg widzi fantom,

71
00:03:53,866 --> 00:03:55,913
zamiast jedynie go czuć.

72
00:03:55,913 --> 00:03:59,045
Naukowcy pracują nad terapiami VR,

73
00:03:59,045 --> 00:04:03,726
w których doznania są jeszcze bardziej
rzeczywiste, niż te w terapii lustrzanej.

74
00:04:03,726 --> 00:04:06,700
Protezy mogą dać podobny efekt.

75
00:04:06,700 --> 00:04:08,318
Wielu pacjentów odnotowuje ból

76
00:04:08,318 --> 00:04:11,593
dopiero po zdjęciu protezy na noc.

77
00:04:11,593 --> 00:04:14,861
Kończyna fantomowa
może z kolei pomóc pacjentom

78
00:04:14,861 --> 00:04:18,733
dostrzec w protezie część ciała

79
00:04:18,733 --> 00:04:21,142
i ułatwić jej używanie.

80
00:04:21,142 --> 00:04:24,530
Wiele pytań na temat kończyn
fantomowych pozostaje bez odpowiedzi.

81
00:04:24,530 --> 00:04:27,688
Nie wiemy, dlaczego część amputacji
nie tylko nie kończy się bólem

82
00:04:27,688 --> 00:04:30,008
typowym dla tego rodzaju zabiegów,

83
00:04:30,008 --> 00:04:32,490
ale nie daje nawet wrażenia fantomów.

84
00:04:32,490 --> 00:04:35,149
Dalsze badania na ten temat

85
00:04:35,149 --> 00:04:38,527
nie dotyczą tylko ludzi,
którzy odczuwają fantomy.

86
00:04:38,527 --> 00:04:40,797
Głębsze zrozumienie tych złudzeń

87
00:04:40,797 --> 00:04:45,027
da nam wgląd w działanie mózgu,

88
00:04:45,027 --> 00:04:47,625
tworzącego postrzegany przez nas świat.

89
00:04:47,625 --> 00:04:49,272
Złudzenia te przypominają,

90
00:04:49,272 --> 00:04:53,408
że rzeczywistość, której doświadczamy,
jest w istocie subiektywna.