WEBVTT

00:00:06.330 --> 00:00:11.269
Zdecydowana większość ludzi,
którzy stracili kończynę, nadal ją czuje,

00:00:11.269 --> 00:00:14.336
nie jak wspomnienie
czy niewyraźny kształt,

00:00:14.336 --> 00:00:16.976
ale jakby była ich żywą częścią.

00:00:16.976 --> 00:00:19.438
Mogą zginać fantomowe palce,

00:00:19.438 --> 00:00:22.722
a czasem nawet czuć otarcie od zegarka

00:00:22.722 --> 00:00:25.948
czy ból wrośniętego paznokcia.

00:00:25.948 --> 00:00:27.917
Co może wydać się jeszcze dziwniejsze,

00:00:27.917 --> 00:00:31.634
zdarza się, że osoba urodzona bez kończyny

00:00:31.634 --> 00:00:33.464
czuje, jakby ją miała.

NOTE Paragraph

00:00:33.464 --> 00:00:36.650
Co wywołuje takie odczucia?

00:00:36.650 --> 00:00:38.692
Złudzenia są tak dokładne,

00:00:38.692 --> 00:00:42.364
jakby mózg zawierał mapę ciała.

00:00:42.364 --> 00:00:44.457
Fakt, że można czuć kończynę,

00:00:44.457 --> 00:00:46.944
której nigdy się nie miało,

00:00:46.944 --> 00:00:51.607
sugeruje, że rodzimy się
przynajmniej z zarysem takiej mapy.

00:00:51.607 --> 00:00:55.172
Ale jest jedna rzecz, która odróżnia
fantomy po amputacjach

00:00:55.172 --> 00:00:58.459
od ich odpowiedników z krwi i kości:

00:00:58.459 --> 00:01:01.593
zdecydowana większość z nich boli.

00:01:01.593 --> 00:01:05.447
Aby w pełni zrozumieć, czym są
kończyny fantomowe i dlaczego bolą,

00:01:05.447 --> 00:01:09.802
trzeba prześledzić całą drogę
od kończyny do mózgu.

NOTE Paragraph

00:01:09.802 --> 00:01:14.064
Kończyny pełne są neuronów czuciowych
odpowiedzialnych za wszystko, co czujemy:

00:01:14.064 --> 00:01:16.082
od rodzaju dotykanej powierzchni

00:01:16.082 --> 00:01:20.048
do usytuowania w przestrzeni.

00:01:20.048 --> 00:01:23.582
Połączenia neuronowe przekazują
informację o bodźcach zmysłowych

00:01:23.582 --> 00:01:26.009
przez rdzeń kręgowy aż do mózgu.

00:01:26.009 --> 00:01:30.042
Jako że duża część tej drogi 
znajduje się poza kończyną,

00:01:30.042 --> 00:01:34.184
większość pozostaje też po amputacji.

00:01:34.184 --> 00:01:35.623
Jednak utrata kończyny

00:01:35.623 --> 00:01:40.260
zupełnie zmienia sposób, 
w jaki sygnał dociera do mózgu.

NOTE Paragraph

00:01:40.260 --> 00:01:42.031
W miejscu amputacji

00:01:42.031 --> 00:01:46.264
zerwane zakończenia nerwowe
mogą stać się bardziej wrażliwe

00:01:46.264 --> 00:01:50.697
i przesyłać sygnały alarmowe
w odpowiedzi na nawet niewielki nacisk.

00:01:50.697 --> 00:01:52.386
W normalnych okolicznościach

00:01:52.386 --> 00:01:56.988
róg tylny rdzenia kręgowego
wyhamowałby te sygnały.

00:01:56.988 --> 00:02:00.957
Z powodów, które nie do końca rozumiemy,

00:02:00.957 --> 00:02:05.623
po amputacji reakcja rogu tylnego zanika,

00:02:05.623 --> 00:02:08.776
a sygnały mogą się zintensyfikować.

NOTE Paragraph

00:02:08.776 --> 00:02:13.214
Po przejściu przez rdzeń kręgowy
sygnały sensoryczne trafiają do mózgu.

00:02:13.214 --> 00:02:17.194
Tam przetwarza je kora czuciowa,

00:02:17.194 --> 00:02:20.611
która zawiera mapę całego ciała.

00:02:20.611 --> 00:02:23.375
Wrażliwe części ciała z wieloma 
zakończeniami nerwowymi,

00:02:23.375 --> 00:02:25.136
jak usta czy dłonie,

00:02:25.136 --> 00:02:27.710
są reprezentowane 
przez największe obszary.

00:02:27.710 --> 00:02:30.994
Homunkulus kory mózgowej
to obraz ludzkiego ciała,

00:02:30.994 --> 00:02:36.481
którego proporcje zależą od wielkości
reprezentacji korowych ciała.

00:02:36.481 --> 00:02:39.686
Obszar mózgu
odpowiadający danej części ciała

00:02:39.686 --> 00:02:41.406
może się zwiększyć lub zmniejszyć

00:02:41.406 --> 00:02:46.124
w zależności od ilości bodźców
docierających do mózgu z tej części ciała.

00:02:46.124 --> 00:02:51.213
Dla przykładu, reprezentacja lewej ręki
u skrzypków jest większa

00:02:51.213 --> 00:02:53.693
niż u osób niegrających na skrzypcach.

00:02:53.693 --> 00:02:56.377
Reprezentacja korowa zwiększy się również

00:02:56.377 --> 00:02:58.489
przy skaleczeniu.

00:02:58.489 --> 00:03:02.259
Mózg ostrzega nas w ten sposób
przed niebezpieczeństwem.

00:03:02.259 --> 00:03:06.700
Zwiększona reprezentacja może 
prowadzić do bólu fantomowego.

00:03:06.700 --> 00:03:09.617
Mapa ciała w korze jest
najpewniej odpowiedzialna

00:03:09.617 --> 00:03:13.223
za odczuwanie części ciała,
których już nie ma,

00:03:13.223 --> 00:03:16.505
ponieważ wciąż mają one swoje
reprezentacje w mózgu.

00:03:16.505 --> 00:03:22.172
Z upływem czasu reprezentacja może się
zmniejszyć, a fantom razem z nią.

NOTE Paragraph

00:03:22.172 --> 00:03:26.757
Jednak wrażenia odbierane przez kończyny
fantomowe nie zawsze znikają same.

00:03:26.757 --> 00:03:29.632
Leczenie bólu fantomowego wymaga zazwyczaj

00:03:29.632 --> 00:03:31.495
połączenia fizykoterapii,

00:03:31.495 --> 00:03:33.302
farmakoterapii przeciwbólowej,

00:03:33.302 --> 00:03:34.377
protetyki

00:03:34.377 --> 00:03:36.052
oraz czasu.

00:03:36.052 --> 00:03:38.301
Technika zwana terapią lustrzaną

00:03:38.301 --> 00:03:41.368
może być bardzo pomocna
w poszerzaniu zakresu ruchu

00:03:41.368 --> 00:03:43.967
i ograniczaniu bólu w fantomach.

00:03:43.967 --> 00:03:48.076
Pacjent umieszcza fantomową 
kończynę w pudełku za lustrem,

00:03:48.076 --> 00:03:50.699
a nieamputowaną kończynę przed lustrem.

00:03:50.699 --> 00:03:53.866
W ten sposób mózg widzi fantom,

00:03:53.866 --> 00:03:55.913
zamiast jedynie go czuć.

00:03:55.913 --> 00:03:59.045
Naukowcy pracują nad terapiami VR,

00:03:59.045 --> 00:04:03.726
w których doznania są jeszcze bardziej
rzeczywiste, niż te w terapii lustrzanej.

00:04:03.726 --> 00:04:06.700
Protezy mogą dać podobny efekt.

00:04:06.700 --> 00:04:08.318
Wielu pacjentów odnotowuje ból

00:04:08.318 --> 00:04:11.593
dopiero po zdjęciu protezy na noc.

00:04:11.593 --> 00:04:14.861
Kończyna fantomowa
może z kolei pomóc pacjentom

00:04:14.861 --> 00:04:18.733
dostrzec w protezie część ciała

00:04:18.733 --> 00:04:21.142
i ułatwić jej używanie.

NOTE Paragraph

00:04:21.142 --> 00:04:24.530
Wiele pytań na temat kończyn
fantomowych pozostaje bez odpowiedzi.

00:04:24.530 --> 00:04:27.688
Nie wiemy, dlaczego część amputacji
nie tylko nie kończy się bólem

00:04:27.688 --> 00:04:30.008
typowym dla tego rodzaju zabiegów,

00:04:30.008 --> 00:04:32.490
ale nie daje nawet wrażenia fantomów.

00:04:32.490 --> 00:04:35.149
Dalsze badania na ten temat

00:04:35.149 --> 00:04:38.527
nie dotyczą tylko ludzi,
którzy odczuwają fantomy.

00:04:38.527 --> 00:04:40.797
Głębsze zrozumienie tych złudzeń

00:04:40.797 --> 00:04:45.027
da nam wgląd w działanie mózgu,

00:04:45.027 --> 00:04:47.625
tworzącego postrzegany przez nas świat.

00:04:47.625 --> 00:04:49.272
Złudzenia te przypominają,

00:04:49.272 --> 00:04:53.408
że rzeczywistość, której doświadczamy,
jest w istocie subiektywna.