1
00:00:06,330 --> 00:00:11,269
Velika većina ljudi koja je izgubila
ekstremitet i dalje ga mogu osetiti -

2
00:00:11,269 --> 00:00:16,976
ne kao sećanje ili nejasan oblik,
već u sasvim živim detaljima.

3
00:00:16,976 --> 00:00:19,398
Mogu da savijaju svoje fantomske prste,

4
00:00:19,398 --> 00:00:22,722
a ponekad čak osećaju
prianjanje kaiša sata na ruci

5
00:00:22,722 --> 00:00:25,410
ili bol zbog uraslog nokta.

6
00:00:25,948 --> 00:00:27,917
A što je zapanjujuće,

7
00:00:27,917 --> 00:00:33,119
ponekad čak i ljudi rođeni bez nekog uda
mogu ga osećati kao fantomski.

8
00:00:33,464 --> 00:00:36,530
Pa, šta uzrokuje osećaj fantomskog uda?

9
00:00:36,530 --> 00:00:38,692
Preciznost ovih priviđanja

10
00:00:38,692 --> 00:00:41,993
ukazuje da u mozgu imamo mapu tela.

11
00:00:42,364 --> 00:00:43,747
A činjenica da je moguće

12
00:00:43,747 --> 00:00:46,944
da određeni ud oseti
neko ko ga nikad nije imao

13
00:00:46,944 --> 00:00:51,085
nagoveštava da se rađamo
sa bar nekim začetkom ove mape.

14
00:00:51,497 --> 00:00:55,292
Ali, jedna stvar se razlikuje kod fantoma
koji se javljaju nakon amputacije

15
00:00:55,292 --> 00:00:58,459
u odnosu na njihove
prethodnike od krvi i mesa -

16
00:00:58,459 --> 00:01:01,221
velika većina njih boli.

17
00:01:01,803 --> 00:01:05,327
Da bismo potpuno razumeli
fantomske udove i fantomski bol,

18
00:01:05,327 --> 00:01:09,314
moramo da razmotrimo
čitavu putanju od uda do mozga.

19
00:01:09,802 --> 00:01:13,624
Naši udovi su puni senzornih neurona
koji su odgovorni za sve,

20
00:01:13,624 --> 00:01:16,082
od tekstura koje osećamo vrhovima prstiju

21
00:01:16,082 --> 00:01:20,048
do razumevanja gde se naše telo
nalazi u prostoru.

22
00:01:20,048 --> 00:01:23,002
Nervni putevi prenose
te čulne ulazne informacije

23
00:01:23,002 --> 00:01:25,909
kroz kičmenu moždinu nagore ka mozgu.

24
00:01:25,909 --> 00:01:30,042
Pošto se dobar deo ove putanje
nalazi van samog ekstremiteta,

25
00:01:30,042 --> 00:01:33,224
veći deo ostaje nakon amputacije.

26
00:01:34,184 --> 00:01:35,623
Ali gubitak uda

27
00:01:35,623 --> 00:01:39,979
menja način na koji signali putuju
na svakom delu puta.

28
00:01:40,380 --> 00:01:42,091
Na mestu amputacije,

29
00:01:42,091 --> 00:01:46,154
pokidani nervni završeci
mogu se zadebljati i postati osetljiviji,

30
00:01:46,154 --> 00:01:50,697
tako da prenose neprijatne signale
čak i kao reakciju na blagi pritisak.

31
00:01:50,697 --> 00:01:52,386
U normalnim okolnostima,

32
00:01:52,386 --> 00:01:57,078
ovi signali bili bi ugašeni
u zadnjem rogu kičmene moždine.

33
00:01:57,078 --> 00:02:01,077
Iz razloga koje ne razumemo
u potpunosti, nakon amputacije,

34
00:02:01,077 --> 00:02:07,843
dolazi do gubitka ove inhibitorne kontrole
u leđnom rogu, i signali se mogu pojačati.

35
00:02:08,836 --> 00:02:13,314
Kada prođu kroz kičmenu moždinu,
čulni signali stižu do mozga.

36
00:02:13,314 --> 00:02:17,194
Tu ih obrađuje somatosenzorni korteks.

37
00:02:17,194 --> 00:02:20,791
Celo telo je mapirano u ovom korteksu.

38
00:02:20,791 --> 00:02:23,375
Osetljivi delovi tela
sa mnogo nervnih završetaka,

39
00:02:23,375 --> 00:02:25,136
kao što su usne i šake,

40
00:02:25,136 --> 00:02:27,950
predstavljene su najvećim oblastima.

41
00:02:27,950 --> 00:02:30,864
Kortikalni homunkulus
je model ljudskog tela

42
00:02:30,864 --> 00:02:36,481
sa proporcijama zasnovanim
na zastupljenosti delova tela u korteksu.

43
00:02:36,481 --> 00:02:39,926
Količina korteksa koja je posvećena
određenom delu tela

44
00:02:39,926 --> 00:02:41,576
može se povećavati ili smanjivati

45
00:02:41,576 --> 00:02:46,124
na osnovu toga koliko čulnih informacija
mozak prima od tog dela tela.

46
00:02:46,124 --> 00:02:51,213
Na primer, zastupljenost leve šake
je veća kod violinista

47
00:02:51,213 --> 00:02:53,533
nego kod onih koji to nisu.

48
00:02:53,533 --> 00:02:56,467
Mozak takođe povećava
kortikalnu zastupljenost

49
00:02:56,467 --> 00:02:58,369
kada je deo tela povređen,

50
00:02:58,369 --> 00:03:02,459
da bi se pojačali osećaji
koji nas upozoravaju na opasnost.

51
00:03:02,459 --> 00:03:06,690
Ta povećana zastupljenost
može dovesti do fantomskog bola.

52
00:03:06,690 --> 00:03:09,617
Kortikalna mapa je takođe
najverovatnije odgovorna

53
00:03:09,617 --> 00:03:13,003
za osećanje delova tela
koji više ne postoje,

54
00:03:13,003 --> 00:03:15,823
zato što su i dalje zastupljeni u mozgu.

55
00:03:16,355 --> 00:03:21,726
Vremenom se ta zastupljenost
može smanjiti, a sa njom i fantomski ud.

56
00:03:22,222 --> 00:03:26,757
Ali, doživljaj fantomskog uda
ne nestaje nužno sam od sebe.

57
00:03:26,757 --> 00:03:29,442
Tretman fantomskog bola obično iziskuje

58
00:03:29,442 --> 00:03:31,495
kombinaciju fizikalne terapije,

59
00:03:31,495 --> 00:03:33,442
lekova za kontrolu bola,

60
00:03:33,442 --> 00:03:34,497
prostetiku

61
00:03:34,497 --> 00:03:35,882
i vreme.

62
00:03:35,882 --> 00:03:38,301
Tehnika zvana terapija kutije sa ogledalom

63
00:03:38,301 --> 00:03:41,368
može znatno pomoći
u razvijanju mnogih pokreta

64
00:03:41,368 --> 00:03:43,967
i umanjenju bola u fantomskom udu.

65
00:03:43,967 --> 00:03:48,076
Pacijent stavlja fantomski ud
u kutiju iza ogledala

66
00:03:48,076 --> 00:03:50,909
i očuvani ud ispred ogledala.

67
00:03:50,909 --> 00:03:53,866
Ovo prevari mozak tako da vidi fantoma,

68
00:03:53,866 --> 00:03:56,003
umesto da ga samo oseća.

69
00:03:56,003 --> 00:03:59,045
Naučnici razvijaju
tretmane virtualne realnosti

70
00:03:59,045 --> 00:04:03,726
koji čine prirodnijim doživljaj
terapije sa kutijom sa ogledalom.

71
00:04:03,726 --> 00:04:06,658
Prostetika takođe može
stvoriti sličan efekat -

72
00:04:06,658 --> 00:04:09,143
mnogi pacijenti saopštavaju
da se bol najčešće javlja

73
00:04:09,143 --> 00:04:11,743
kada noću uklone prostetiku.

74
00:04:11,743 --> 00:04:13,801
Fantomski udovi mogu zauzvrat

75
00:04:13,801 --> 00:04:18,373
pomoći da pacijenti konceptualizuju
prostetiku kao produžetak svog tela

76
00:04:18,373 --> 00:04:20,865
i da intuitivno manipulišu njome.

77
00:04:21,442 --> 00:04:24,630
Još uvek postoji mnogo pitanja
u vezi sa fantomskim udovima.

78
00:04:24,630 --> 00:04:27,498
Ne znamo zašto neki ljudi
sa amputacijom izbegnu bol

79
00:04:27,498 --> 00:04:30,008
koji je obično vezan za ova priviđanja

80
00:04:30,008 --> 00:04:32,770
ili zašto neki uopšte nemaju fantome.

81
00:04:32,770 --> 00:04:35,359
Primena budućih istraživanja
fantomskih udova

82
00:04:35,359 --> 00:04:38,527
nije samo za ljude koji ih doživljavaju.

83
00:04:38,527 --> 00:04:40,797
Dublje razumevanje ovih pojava

84
00:04:40,797 --> 00:04:45,027
daće nam uvid u svakodnevni
rad našeg mozga

85
00:04:45,027 --> 00:04:47,625
na izgradnji sveta kakvim ga vidimo.

86
00:04:47,625 --> 00:04:49,252
Oni su važan podsetnik

87
00:04:49,252 --> 00:04:51,308
na to da je stvarnost
kakvom je doživljavamo

88
00:04:51,308 --> 00:04:53,458
zapravo subjektivna.