WEBVTT

00:00:06.330 --> 00:00:11.269
Velika većina ljudi koja je izgubila
ekstremitet i dalje ga mogu osetiti -

00:00:11.269 --> 00:00:16.976
ne kao sećanje ili nejasan oblik,
već u sasvim živim detaljima.

00:00:16.976 --> 00:00:19.398
Mogu da savijaju svoje fantomske prste,

00:00:19.398 --> 00:00:22.722
a ponekad čak osećaju
prianjanje kaiša sata na ruci

00:00:22.722 --> 00:00:25.410
ili bol zbog uraslog nokta.

00:00:25.948 --> 00:00:27.917
A što je zapanjujuće,

00:00:27.917 --> 00:00:33.119
ponekad čak i ljudi rođeni bez nekog uda
mogu ga osećati kao fantomski.

NOTE Paragraph

00:00:33.464 --> 00:00:36.530
Pa, šta uzrokuje osećaj fantomskog uda?

00:00:36.530 --> 00:00:38.692
Preciznost ovih priviđanja

00:00:38.692 --> 00:00:41.993
ukazuje da u mozgu imamo mapu tela.

00:00:42.364 --> 00:00:43.747
A činjenica da je moguće

00:00:43.747 --> 00:00:46.944
da određeni ud oseti
neko ko ga nikad nije imao

00:00:46.944 --> 00:00:51.085
nagoveštava da se rađamo
sa bar nekim začetkom ove mape.

00:00:51.497 --> 00:00:55.292
Ali, jedna stvar se razlikuje kod fantoma
koji se javljaju nakon amputacije

00:00:55.292 --> 00:00:58.459
u odnosu na njihove
prethodnike od krvi i mesa -

00:00:58.459 --> 00:01:01.221
velika većina njih boli.

00:01:01.803 --> 00:01:05.327
Da bismo potpuno razumeli
fantomske udove i fantomski bol,

00:01:05.327 --> 00:01:09.314
moramo da razmotrimo
čitavu putanju od uda do mozga.

NOTE Paragraph

00:01:09.802 --> 00:01:13.624
Naši udovi su puni senzornih neurona
koji su odgovorni za sve,

00:01:13.624 --> 00:01:16.082
od tekstura koje osećamo vrhovima prstiju

00:01:16.082 --> 00:01:20.048
do razumevanja gde se naše telo
nalazi u prostoru.

00:01:20.048 --> 00:01:23.002
Nervni putevi prenose
te čulne ulazne informacije

00:01:23.002 --> 00:01:25.909
kroz kičmenu moždinu nagore ka mozgu.

00:01:25.909 --> 00:01:30.042
Pošto se dobar deo ove putanje
nalazi van samog ekstremiteta,

00:01:30.042 --> 00:01:33.224
veći deo ostaje nakon amputacije.

00:01:34.184 --> 00:01:35.623
Ali gubitak uda

00:01:35.623 --> 00:01:39.979
menja način na koji signali putuju
na svakom delu puta.

NOTE Paragraph

00:01:40.380 --> 00:01:42.091
Na mestu amputacije,

00:01:42.091 --> 00:01:46.154
pokidani nervni završeci
mogu se zadebljati i postati osetljiviji,

00:01:46.154 --> 00:01:50.697
tako da prenose neprijatne signale
čak i kao reakciju na blagi pritisak.

00:01:50.697 --> 00:01:52.386
U normalnim okolnostima,

00:01:52.386 --> 00:01:57.078
ovi signali bili bi ugašeni
u zadnjem rogu kičmene moždine.

00:01:57.078 --> 00:02:01.077
Iz razloga koje ne razumemo
u potpunosti, nakon amputacije,

00:02:01.077 --> 00:02:07.843
dolazi do gubitka ove inhibitorne kontrole
u leđnom rogu, i signali se mogu pojačati.

NOTE Paragraph

00:02:08.836 --> 00:02:13.314
Kada prođu kroz kičmenu moždinu,
čulni signali stižu do mozga.

00:02:13.314 --> 00:02:17.194
Tu ih obrađuje somatosenzorni korteks.

00:02:17.194 --> 00:02:20.791
Celo telo je mapirano u ovom korteksu.

00:02:20.791 --> 00:02:23.375
Osetljivi delovi tela
sa mnogo nervnih završetaka,

00:02:23.375 --> 00:02:25.136
kao što su usne i šake,

00:02:25.136 --> 00:02:27.950
predstavljene su najvećim oblastima.

00:02:27.950 --> 00:02:30.864
Kortikalni homunkulus
je model ljudskog tela

00:02:30.864 --> 00:02:36.481
sa proporcijama zasnovanim
na zastupljenosti delova tela u korteksu.

00:02:36.481 --> 00:02:39.926
Količina korteksa koja je posvećena
određenom delu tela

00:02:39.926 --> 00:02:41.576
može se povećavati ili smanjivati

00:02:41.576 --> 00:02:46.124
na osnovu toga koliko čulnih informacija
mozak prima od tog dela tela.

00:02:46.124 --> 00:02:51.213
Na primer, zastupljenost leve šake
je veća kod violinista

00:02:51.213 --> 00:02:53.533
nego kod onih koji to nisu.

00:02:53.533 --> 00:02:56.467
Mozak takođe povećava
kortikalnu zastupljenost

00:02:56.467 --> 00:02:58.369
kada je deo tela povređen,

00:02:58.369 --> 00:03:02.459
da bi se pojačali osećaji
koji nas upozoravaju na opasnost.

00:03:02.459 --> 00:03:06.690
Ta povećana zastupljenost
može dovesti do fantomskog bola.

00:03:06.690 --> 00:03:09.617
Kortikalna mapa je takođe
najverovatnije odgovorna

00:03:09.617 --> 00:03:13.003
za osećanje delova tela
koji više ne postoje,

00:03:13.003 --> 00:03:15.823
zato što su i dalje zastupljeni u mozgu.

00:03:16.355 --> 00:03:21.726
Vremenom se ta zastupljenost
može smanjiti, a sa njom i fantomski ud.

NOTE Paragraph

00:03:22.222 --> 00:03:26.757
Ali, doživljaj fantomskog uda
ne nestaje nužno sam od sebe.

00:03:26.757 --> 00:03:29.442
Tretman fantomskog bola obično iziskuje

00:03:29.442 --> 00:03:31.495
kombinaciju fizikalne terapije,

00:03:31.495 --> 00:03:33.442
lekova za kontrolu bola,

00:03:33.442 --> 00:03:34.497
prostetiku

00:03:34.497 --> 00:03:35.882
i vreme.

00:03:35.882 --> 00:03:38.301
Tehnika zvana terapija kutije sa ogledalom

00:03:38.301 --> 00:03:41.368
može znatno pomoći
u razvijanju mnogih pokreta

00:03:41.368 --> 00:03:43.967
i umanjenju bola u fantomskom udu.

00:03:43.967 --> 00:03:48.076
Pacijent stavlja fantomski ud
u kutiju iza ogledala

00:03:48.076 --> 00:03:50.909
i očuvani ud ispred ogledala.

00:03:50.909 --> 00:03:53.866
Ovo prevari mozak tako da vidi fantoma,

00:03:53.866 --> 00:03:56.003
umesto da ga samo oseća.

00:03:56.003 --> 00:03:59.045
Naučnici razvijaju
tretmane virtualne realnosti

00:03:59.045 --> 00:04:03.726
koji čine prirodnijim doživljaj
terapije sa kutijom sa ogledalom.

00:04:03.726 --> 00:04:06.658
Prostetika takođe može
stvoriti sličan efekat -

00:04:06.658 --> 00:04:09.143
mnogi pacijenti saopštavaju
da se bol najčešće javlja

00:04:09.143 --> 00:04:11.743
kada noću uklone prostetiku.

00:04:11.743 --> 00:04:13.801
Fantomski udovi mogu zauzvrat

00:04:13.801 --> 00:04:18.373
pomoći da pacijenti konceptualizuju
prostetiku kao produžetak svog tela

00:04:18.373 --> 00:04:20.865
i da intuitivno manipulišu njome.

NOTE Paragraph

00:04:21.442 --> 00:04:24.630
Još uvek postoji mnogo pitanja
u vezi sa fantomskim udovima.

00:04:24.630 --> 00:04:27.498
Ne znamo zašto neki ljudi
sa amputacijom izbegnu bol

00:04:27.498 --> 00:04:30.008
koji je obično vezan za ova priviđanja

00:04:30.008 --> 00:04:32.770
ili zašto neki uopšte nemaju fantome.

00:04:32.770 --> 00:04:35.359
Primena budućih istraživanja
fantomskih udova

00:04:35.359 --> 00:04:38.527
nije samo za ljude koji ih doživljavaju.

00:04:38.527 --> 00:04:40.797
Dublje razumevanje ovih pojava

00:04:40.797 --> 00:04:45.027
daće nam uvid u svakodnevni
rad našeg mozga

00:04:45.027 --> 00:04:47.625
na izgradnji sveta kakvim ga vidimo.

00:04:47.625 --> 00:04:49.252
Oni su važan podsetnik

00:04:49.252 --> 00:04:51.308
na to da je stvarnost
kakvom je doživljavamo

00:04:51.308 --> 00:04:53.458
zapravo subjektivna.