0:00:06.330,0:00:11.269 Uzuvlarından birini kaybeden insanların[br]çoğu hala onları hissedebiliyorlar -- 0:00:11.269,0:00:16.976 bir anı ya da belirsiz bir şekilde değil,[br]tam olarak gerçek, detaylı haliyle. 0:00:16.976,0:00:19.438 Hayalet parmaklarını oynatabiliyor 0:00:19.438,0:00:22.722 ve bazen saat kayışının sürtmesini 0:00:22.722,0:00:25.948 ya da ayak tırnağının çarpmasını[br]hissedebiliyorlar. 0:00:25.948,0:00:27.917 Şaşırtıcı bir şeklide 0:00:27.917,0:00:33.464 bazen uzuvsuz doğan insanlar[br]bile hayalet uzuvları hissedebiliyorlar. 0:00:33.464,0:00:35.650 Peki hayalet uzuv hissine[br]neler sebep oluyor? 0:00:36.650,0:00:38.692 Bu hayallerin keskinliği 0:00:38.692,0:00:42.364 bize beynimizde vücudumuzun[br]bir haritası olduğunu gösteriyor. 0:00:42.364,0:00:43.947 Bunun, bu uzva hiç sahip olmamış 0:00:43.947,0:00:46.944 birisi için bile doğru olabilmesi, 0:00:46.944,0:00:51.607 bizim bu haritanın ilk haliyle[br]doğduğumuz anlamına gelmekte. 0:00:51.607,0:00:55.172 Uzvun kesilmesi sonrasında[br]ortaya çıkan hayaletlerin 0:00:55.172,0:00:58.459 kanlı canlı öncüllerinden farkı 0:00:58.459,0:01:01.593 büyük çoğunluğunun ağrılı olmasıdır. 0:01:01.593,0:01:05.447 Hayalet uzuv ve hayalet ağrıyı[br]tam olarak anlayabilmek için 0:01:05.447,0:01:09.802 uzuvdan beyne uzanan yolun tamamını[br]göz önünde bulundurmalıyız. 0:01:09.802,0:01:13.624 Uzuvlarımız, parmak uçlarımızdaki[br]dokuyu hissetmekten, 0:01:13.624,0:01:16.292 vücudumuzun uzayda nerede[br]olduğumuzu anlamamıza kadar, 0:01:16.292,0:01:20.048 her şeyden sorumlu olan[br]duyusal nöronlarla doludur. 0:01:20.048,0:01:23.072 Sinirsel yollar, bu duyusal girdileri 0:01:23.072,0:01:26.009 omurilik boyunca taşıyıp beyne iletir. 0:01:26.009,0:01:30.042 Bu yolun büyük bir kısmı[br]uzvun dışında olduğundan 0:01:30.042,0:01:34.184 çoğu ampütasyondan sonra[br]durmaya devam eder. 0:01:34.184,0:01:35.623 Uzvun kaybı ise 0:01:35.623,0:01:40.260 sinyalin seyahat şeklini[br]yol boyunca değiştirir. 0:01:40.260,0:01:42.031 Ampütasyon yerinde 0:01:42.031,0:01:46.264 kopmuş sinir uçları kalınlaşıp[br]daha da hassaslaşır, 0:01:46.264,0:01:50.697 en ufak bir baskıda bile[br]acı sinyalleri oluşturur. 0:01:50.697,0:01:52.386 Normalde bu sinyaller 0:01:52.386,0:01:56.988 omuriliğin sırt boynuzunda azaltılır. 0:01:56.988,0:02:00.957 Tam olarak anlaşılmayan[br]nedenlerden dolayı, 0:02:00.957,0:02:05.623 ampütasyon sonrasında, sırt boynuzundaki[br]bu kısıtlayıcı kontrolde kayıplar olur 0:02:05.623,0:02:08.776 ve sinyaller şiddetlenebilir. 0:02:08.776,0:02:13.214 Omuriliği geçtikten sonra,[br]duyusal sinyaller beyne ulaşır. 0:02:13.214,0:02:17.194 Burada, bedensel-duyusal korteks[br]bunları işler. 0:02:17.194,0:02:20.611 Vücudun tamamı bu kortekste[br]haritalanmıştır. 0:02:20.611,0:02:23.375 Birçok sinir ucuna sahip[br]hassas vücut parçaları 0:02:23.375,0:02:25.136 dudaklar ve eller gibi 0:02:25.136,0:02:27.710 en geniş alanlarla temsil edilirler. 0:02:27.710,0:02:30.994 Kortikal cüce, insan vücudunun 0:02:30.994,0:02:36.481 her bir uzvun korteksteki temsiline[br]orantılanmış bir modelidir. 0:02:36.481,0:02:41.406 Her bir uzva bağlı olan korteks miktarı[br]beynin bu uzuvdan aldığı 0:02:41.406,0:02:46.124 duyusal girdiye bağlı olarak[br]büyüyüp küçülebilir. 0:02:46.124,0:02:51.213 Örneğin, kemancıların[br]sol ellerinin sureti, 0:02:51.213,0:02:53.693 kemancı olmayanlara göre daha büyüktür. 0:02:53.693,0:02:56.377 Ayrıca, bir uzuv yaralandığında 0:02:56.377,0:02:59.639 beyin, bizi tehlikeye karşı uyaracak[br]şekilde duyuları arttırmak için 0:02:59.639,0:03:02.259 kortikal sureti arttırır. 0:03:02.259,0:03:06.700 Bu arttırılmış suret,[br]hayalet ağrıyla sonuçlanabilir. 0:03:06.700,0:03:09.617 Kortikal harita, yüksek olasılıkla[br]artık orada olmayan 0:03:09.617,0:03:13.223 uzuvların hissedilmeye devam[br]edilmesinin de nedenidir 0:03:13.223,0:03:16.505 çünkü hâlâ beyinde suretleri bulunur. 0:03:16.505,0:03:22.172 Zamanla bu suret azalır ve hayalet[br]uzuv da onunla beraber küçülebilir. 0:03:22.172,0:03:26.757 Hayalet uzuv hissi[br]tek başına yok olmayabilir. 0:03:26.757,0:03:29.632 Hayalet ağrıların tedavisi, 0:03:29.632,0:03:31.495 genellikle fizik tedavi, 0:03:31.495,0:03:33.302 ağrı kontrolü için ilaç kullanımı, 0:03:33.302,0:03:36.052 protez ve zaman gerektirir. 0:03:36.052,0:03:38.301 Ayna kutusu terapisi adı verilen teknik, 0:03:38.301,0:03:41.368 hareket alanının genişletilmesine, 0:03:41.368,0:03:43.967 hayalet uzuvdaki ağrıyı[br]azaltmaya yardımcı olabilir. 0:03:43.967,0:03:48.076 Hasta, hayalet uzvunu[br]bir aynanın arkasındaki kutuya, 0:03:48.076,0:03:50.699 sağlam uzvunu da[br]aynanın önüne yerleştirir. 0:03:50.699,0:03:53.866 Bu, hayalet uzvu sadece[br]hissetmenin ötesinde 0:03:53.866,0:03:55.913 görüyormuşcasına beyni kandırır. 0:03:55.913,0:03:59.045 Bilim insanları ayna kutusu terapisinin[br]daha da gerçekçi kılacak 0:03:59.045,0:04:03.726 sanal gerçeklik tedavileri geliştiriyor. 0:04:03.726,0:04:06.700 Protezler de benzer etkiler yaratabilir. 0:04:06.700,0:04:09.598 Birçok hasta, geceleri[br]protezlerini çıkardıklarında 0:04:09.598,0:04:11.563 ağrı hissettiklerini söylüyorlar. 0:04:11.563,0:04:13.801 Hayalet uzuvlar, hastaların protezlerini 0:04:13.801,0:04:18.053 vücutlarının birer uzantısı olarak görüp 0:04:18.053,0:04:21.142 sezgisel bir şekilde hareket[br]ettirmelerini sağlayabilir. 0:04:21.142,0:04:24.530 Hayalet uzuvlarla ilgili[br]halen bir çok soru bulunmakta. 0:04:24.530,0:04:27.688 Neden bazı ampüteler 0:04:27.688,0:04:30.008 hayalet uzuvlarından kurtulabiliyor, 0:04:30.008,0:04:32.490 neden bazılarında hiç yok, bilmiyoruz. 0:04:32.490,0:04:35.149 Hayalet uzuvlarla ilgili[br]ileri araştırmalar, 0:04:35.149,0:04:38.527 onları deneyimleyen[br]bazı kişiler için geçerli değil. 0:04:38.527,0:04:40.797 Bu hayaletlerin daha[br]derin anlaşılması, 0:04:40.797,0:04:44.307 dünyayı algıladığımız gibi[br]kurabilmemiz için 0:04:44.307,0:04:47.625 bize beynimizin her gün yaptığı işlerle[br]ilgili daha çok bilgi verecek. 0:04:47.625,0:04:49.372 Onlar, deneyimlediğimiz gerçekliğin 0:04:49.372,0:04:52.928 aslında öznel olduğunun[br]önemli bir hatırlatıcısı.