1
00:00:06,330 --> 00:00:11,269
Uzuvlarından birini kaybeden insanların
çoğu hala onları hissedebiliyorlar --

2
00:00:11,269 --> 00:00:16,976
bir anı ya da belirsiz bir şekilde değil,
tam olarak gerçek, detaylı haliyle.

3
00:00:16,976 --> 00:00:19,438
Hayalet parmaklarını oynatabiliyor

4
00:00:19,438 --> 00:00:22,722
ve bazen saat kayışının sürtmesini

5
00:00:22,722 --> 00:00:25,948
ya da ayak tırnağının çarpmasını
hissedebiliyorlar.

6
00:00:25,948 --> 00:00:27,917
Şaşırtıcı bir şeklide

7
00:00:27,917 --> 00:00:33,464
bazen uzuvsuz doğan insanlar
bile hayalet uzuvları hissedebiliyorlar.

8
00:00:33,464 --> 00:00:35,650
Peki hayalet uzuv hissine
neler sebep oluyor?

9
00:00:36,650 --> 00:00:38,692
Bu hayallerin keskinliği

10
00:00:38,692 --> 00:00:42,364
bize beynimizde vücudumuzun
bir haritası olduğunu gösteriyor.

11
00:00:42,364 --> 00:00:43,947
Bunun, bu uzva hiç sahip olmamış

12
00:00:43,947 --> 00:00:46,944
birisi için bile doğru olabilmesi,

13
00:00:46,944 --> 00:00:51,607
bizim bu haritanın ilk haliyle
doğduğumuz anlamına gelmekte.

14
00:00:51,607 --> 00:00:55,172
Uzvun kesilmesi sonrasında
ortaya çıkan hayaletlerin

15
00:00:55,172 --> 00:00:58,459
kanlı canlı öncüllerinden farkı

16
00:00:58,459 --> 00:01:01,593
büyük çoğunluğunun ağrılı olmasıdır.

17
00:01:01,593 --> 00:01:05,447
Hayalet uzuv ve hayalet ağrıyı
tam olarak anlayabilmek için

18
00:01:05,447 --> 00:01:09,802
uzuvdan beyne uzanan yolun tamamını
göz önünde bulundurmalıyız.

19
00:01:09,802 --> 00:01:13,624
Uzuvlarımız, parmak uçlarımızdaki
dokuyu hissetmekten,

20
00:01:13,624 --> 00:01:16,292
vücudumuzun uzayda nerede
olduğumuzu anlamamıza kadar,

21
00:01:16,292 --> 00:01:20,048
her şeyden sorumlu olan
duyusal nöronlarla doludur.

22
00:01:20,048 --> 00:01:23,072
Sinirsel yollar, bu duyusal girdileri

23
00:01:23,072 --> 00:01:26,009
omurilik boyunca taşıyıp beyne iletir.

24
00:01:26,009 --> 00:01:30,042
Bu yolun büyük bir kısmı
uzvun dışında olduğundan

25
00:01:30,042 --> 00:01:34,184
çoğu ampütasyondan sonra
durmaya devam eder.

26
00:01:34,184 --> 00:01:35,623
Uzvun kaybı ise

27
00:01:35,623 --> 00:01:40,260
sinyalin seyahat şeklini
yol boyunca değiştirir.

28
00:01:40,260 --> 00:01:42,031
Ampütasyon yerinde

29
00:01:42,031 --> 00:01:46,264
kopmuş sinir uçları kalınlaşıp
daha da hassaslaşır,

30
00:01:46,264 --> 00:01:50,697
en ufak bir baskıda bile
acı sinyalleri oluşturur.

31
00:01:50,697 --> 00:01:52,386
Normalde bu sinyaller

32
00:01:52,386 --> 00:01:56,988
omuriliğin sırt boynuzunda azaltılır.

33
00:01:56,988 --> 00:02:00,957
Tam olarak anlaşılmayan
nedenlerden dolayı,

34
00:02:00,957 --> 00:02:05,623
ampütasyon sonrasında, sırt boynuzundaki
bu kısıtlayıcı kontrolde kayıplar olur

35
00:02:05,623 --> 00:02:08,776
ve sinyaller şiddetlenebilir.

36
00:02:08,776 --> 00:02:13,214
Omuriliği geçtikten sonra,
duyusal sinyaller beyne ulaşır.

37
00:02:13,214 --> 00:02:17,194
Burada, bedensel-duyusal korteks
bunları işler.

38
00:02:17,194 --> 00:02:20,611
Vücudun tamamı bu kortekste
haritalanmıştır.

39
00:02:20,611 --> 00:02:23,375
Birçok sinir ucuna sahip
hassas vücut parçaları

40
00:02:23,375 --> 00:02:25,136
dudaklar ve eller gibi

41
00:02:25,136 --> 00:02:27,710
en geniş alanlarla temsil edilirler.

42
00:02:27,710 --> 00:02:30,994
Kortikal cüce, insan vücudunun

43
00:02:30,994 --> 00:02:36,481
her bir uzvun korteksteki temsiline
orantılanmış bir modelidir.

44
00:02:36,481 --> 00:02:41,406
Her bir uzva bağlı olan korteks miktarı
beynin bu uzuvdan aldığı

45
00:02:41,406 --> 00:02:46,124
duyusal girdiye bağlı olarak
büyüyüp küçülebilir.

46
00:02:46,124 --> 00:02:51,213
Örneğin, kemancıların
sol ellerinin sureti,

47
00:02:51,213 --> 00:02:53,693
kemancı olmayanlara göre daha büyüktür.

48
00:02:53,693 --> 00:02:56,377
Ayrıca, bir uzuv yaralandığında

49
00:02:56,377 --> 00:02:59,639
beyin, bizi tehlikeye karşı uyaracak
şekilde duyuları arttırmak için

50
00:02:59,639 --> 00:03:02,259
kortikal sureti arttırır.

51
00:03:02,259 --> 00:03:06,700
Bu arttırılmış suret,
hayalet ağrıyla sonuçlanabilir.

52
00:03:06,700 --> 00:03:09,617
Kortikal harita, yüksek olasılıkla
artık orada olmayan

53
00:03:09,617 --> 00:03:13,223
uzuvların hissedilmeye devam
edilmesinin de nedenidir

54
00:03:13,223 --> 00:03:16,505
çünkü hâlâ beyinde suretleri bulunur.

55
00:03:16,505 --> 00:03:22,172
Zamanla bu suret azalır ve hayalet
uzuv da onunla beraber küçülebilir.

56
00:03:22,172 --> 00:03:26,757
Hayalet uzuv hissi
tek başına yok olmayabilir.

57
00:03:26,757 --> 00:03:29,632
Hayalet ağrıların tedavisi,

58
00:03:29,632 --> 00:03:31,495
genellikle fizik tedavi,

59
00:03:31,495 --> 00:03:33,302
ağrı kontrolü için ilaç kullanımı,

60
00:03:33,302 --> 00:03:36,052
protez ve zaman gerektirir.

61
00:03:36,052 --> 00:03:38,301
Ayna kutusu terapisi adı verilen teknik,

62
00:03:38,301 --> 00:03:41,368
hareket alanının genişletilmesine,

63
00:03:41,368 --> 00:03:43,967
hayalet uzuvdaki ağrıyı
azaltmaya yardımcı olabilir.

64
00:03:43,967 --> 00:03:48,076
Hasta, hayalet uzvunu
bir aynanın arkasındaki kutuya,

65
00:03:48,076 --> 00:03:50,699
sağlam uzvunu da
aynanın önüne yerleştirir.

66
00:03:50,699 --> 00:03:53,866
Bu, hayalet uzvu sadece
hissetmenin ötesinde

67
00:03:53,866 --> 00:03:55,913
görüyormuşcasına beyni kandırır.

68
00:03:55,913 --> 00:03:59,045
Bilim insanları ayna kutusu terapisinin
daha da gerçekçi kılacak

69
00:03:59,045 --> 00:04:03,726
sanal gerçeklik tedavileri geliştiriyor.

70
00:04:03,726 --> 00:04:06,700
Protezler de benzer etkiler yaratabilir.

71
00:04:06,700 --> 00:04:09,598
Birçok hasta, geceleri
protezlerini çıkardıklarında

72
00:04:09,598 --> 00:04:11,563
ağrı hissettiklerini söylüyorlar.

73
00:04:11,563 --> 00:04:13,801
Hayalet uzuvlar, hastaların protezlerini

74
00:04:13,801 --> 00:04:18,053
vücutlarının birer uzantısı olarak görüp

75
00:04:18,053 --> 00:04:21,142
sezgisel bir şekilde hareket
ettirmelerini sağlayabilir.

76
00:04:21,142 --> 00:04:24,530
Hayalet uzuvlarla ilgili
halen bir çok soru bulunmakta.

77
00:04:24,530 --> 00:04:27,688
Neden bazı ampüteler

78
00:04:27,688 --> 00:04:30,008
hayalet uzuvlarından kurtulabiliyor,

79
00:04:30,008 --> 00:04:32,490
neden bazılarında hiç yok, bilmiyoruz.

80
00:04:32,490 --> 00:04:35,149
Hayalet uzuvlarla ilgili
ileri araştırmalar,

81
00:04:35,149 --> 00:04:38,527
onları deneyimleyen
bazı kişiler için geçerli değil.

82
00:04:38,527 --> 00:04:40,797
Bu hayaletlerin daha
derin anlaşılması,

83
00:04:40,797 --> 00:04:44,307
dünyayı algıladığımız gibi
kurabilmemiz için

84
00:04:44,307 --> 00:04:47,625
bize beynimizin her gün yaptığı işlerle
ilgili daha çok bilgi verecek.

85
00:04:47,625 --> 00:04:49,372
Onlar, deneyimlediğimiz gerçekliğin

86
00:04:49,372 --> 00:04:52,928
aslında öznel olduğunun
önemli bir hatırlatıcısı.