WEBVTT

00:00:06.330 --> 00:00:11.269
Uzuvlarından birini kaybeden insanların
çoğu hala onları hissedebiliyorlar --

00:00:11.269 --> 00:00:16.976
bir anı ya da belirsiz bir şekilde değil,
tam olarak gerçek, detaylı haliyle.

00:00:16.976 --> 00:00:19.438
Hayalet parmaklarını oynatabiliyor

00:00:19.438 --> 00:00:22.722
ve bazen saat kayışının sürtmesini

00:00:22.722 --> 00:00:25.948
ya da ayak tırnağının çarpmasını
hissedebiliyorlar.

00:00:25.948 --> 00:00:27.917
Şaşırtıcı bir şeklide

00:00:27.917 --> 00:00:33.464
bazen uzuvsuz doğan insanlar
bile hayalet uzuvları hissedebiliyorlar.

NOTE Paragraph

00:00:33.464 --> 00:00:35.650
Peki hayalet uzuv hissine
neler sebep oluyor?

00:00:36.650 --> 00:00:38.692
Bu hayallerin keskinliği

00:00:38.692 --> 00:00:42.364
bize beynimizde vücudumuzun
bir haritası olduğunu gösteriyor.

00:00:42.364 --> 00:00:43.947
Bunun, bu uzva hiç sahip olmamış

00:00:43.947 --> 00:00:46.944
birisi için bile doğru olabilmesi,

00:00:46.944 --> 00:00:51.607
bizim bu haritanın ilk haliyle
doğduğumuz anlamına gelmekte.

00:00:51.607 --> 00:00:55.172
Uzvun kesilmesi sonrasında
ortaya çıkan hayaletlerin

00:00:55.172 --> 00:00:58.459
kanlı canlı öncüllerinden farkı

00:00:58.459 --> 00:01:01.593
büyük çoğunluğunun ağrılı olmasıdır.

00:01:01.593 --> 00:01:05.447
Hayalet uzuv ve hayalet ağrıyı
tam olarak anlayabilmek için

00:01:05.447 --> 00:01:09.802
uzuvdan beyne uzanan yolun tamamını
göz önünde bulundurmalıyız.

NOTE Paragraph

00:01:09.802 --> 00:01:13.624
Uzuvlarımız, parmak uçlarımızdaki
dokuyu hissetmekten,

00:01:13.624 --> 00:01:16.292
vücudumuzun uzayda nerede
olduğumuzu anlamamıza kadar,

00:01:16.292 --> 00:01:20.048
her şeyden sorumlu olan
duyusal nöronlarla doludur.

00:01:20.048 --> 00:01:23.072
Sinirsel yollar, bu duyusal girdileri

00:01:23.072 --> 00:01:26.009
omurilik boyunca taşıyıp beyne iletir.

00:01:26.009 --> 00:01:30.042
Bu yolun büyük bir kısmı
uzvun dışında olduğundan

00:01:30.042 --> 00:01:34.184
çoğu ampütasyondan sonra
durmaya devam eder.

00:01:34.184 --> 00:01:35.623
Uzvun kaybı ise

00:01:35.623 --> 00:01:40.260
sinyalin seyahat şeklini
yol boyunca değiştirir.

NOTE Paragraph

00:01:40.260 --> 00:01:42.031
Ampütasyon yerinde

00:01:42.031 --> 00:01:46.264
kopmuş sinir uçları kalınlaşıp
daha da hassaslaşır,

00:01:46.264 --> 00:01:50.697
en ufak bir baskıda bile
acı sinyalleri oluşturur.

00:01:50.697 --> 00:01:52.386
Normalde bu sinyaller

00:01:52.386 --> 00:01:56.988
omuriliğin sırt boynuzunda azaltılır.

00:01:56.988 --> 00:02:00.957
Tam olarak anlaşılmayan
nedenlerden dolayı,

00:02:00.957 --> 00:02:05.623
ampütasyon sonrasında, sırt boynuzundaki
bu kısıtlayıcı kontrolde kayıplar olur

00:02:05.623 --> 00:02:08.776
ve sinyaller şiddetlenebilir.

NOTE Paragraph

00:02:08.776 --> 00:02:13.214
Omuriliği geçtikten sonra,
duyusal sinyaller beyne ulaşır.

00:02:13.214 --> 00:02:17.194
Burada, bedensel-duyusal korteks
bunları işler.

00:02:17.194 --> 00:02:20.611
Vücudun tamamı bu kortekste
haritalanmıştır.

00:02:20.611 --> 00:02:23.375
Birçok sinir ucuna sahip
hassas vücut parçaları

00:02:23.375 --> 00:02:25.136
dudaklar ve eller gibi

00:02:25.136 --> 00:02:27.710
en geniş alanlarla temsil edilirler.

00:02:27.710 --> 00:02:30.994
Kortikal cüce, insan vücudunun

00:02:30.994 --> 00:02:36.481
her bir uzvun korteksteki temsiline
orantılanmış bir modelidir.

00:02:36.481 --> 00:02:41.406
Her bir uzva bağlı olan korteks miktarı
beynin bu uzuvdan aldığı

00:02:41.406 --> 00:02:46.124
duyusal girdiye bağlı olarak
büyüyüp küçülebilir.

00:02:46.124 --> 00:02:51.213
Örneğin, kemancıların
sol ellerinin sureti,

00:02:51.213 --> 00:02:53.693
kemancı olmayanlara göre daha büyüktür.

00:02:53.693 --> 00:02:56.377
Ayrıca, bir uzuv yaralandığında

00:02:56.377 --> 00:02:59.639
beyin, bizi tehlikeye karşı uyaracak
şekilde duyuları arttırmak için

00:02:59.639 --> 00:03:02.259
kortikal sureti arttırır.

00:03:02.259 --> 00:03:06.700
Bu arttırılmış suret,
hayalet ağrıyla sonuçlanabilir.

00:03:06.700 --> 00:03:09.617
Kortikal harita, yüksek olasılıkla
artık orada olmayan

00:03:09.617 --> 00:03:13.223
uzuvların hissedilmeye devam
edilmesinin de nedenidir

00:03:13.223 --> 00:03:16.505
çünkü hâlâ beyinde suretleri bulunur.

00:03:16.505 --> 00:03:22.172
Zamanla bu suret azalır ve hayalet
uzuv da onunla beraber küçülebilir.

NOTE Paragraph

00:03:22.172 --> 00:03:26.757
Hayalet uzuv hissi
tek başına yok olmayabilir.

00:03:26.757 --> 00:03:29.632
Hayalet ağrıların tedavisi,

00:03:29.632 --> 00:03:31.495
genellikle fizik tedavi,

00:03:31.495 --> 00:03:33.302
ağrı kontrolü için ilaç kullanımı,

00:03:33.302 --> 00:03:36.052
protez ve zaman gerektirir.

00:03:36.052 --> 00:03:38.301
Ayna kutusu terapisi adı verilen teknik,

00:03:38.301 --> 00:03:41.368
hareket alanının genişletilmesine,

00:03:41.368 --> 00:03:43.967
hayalet uzuvdaki ağrıyı
azaltmaya yardımcı olabilir.

00:03:43.967 --> 00:03:48.076
Hasta, hayalet uzvunu
bir aynanın arkasındaki kutuya,

00:03:48.076 --> 00:03:50.699
sağlam uzvunu da
aynanın önüne yerleştirir.

00:03:50.699 --> 00:03:53.866
Bu, hayalet uzvu sadece
hissetmenin ötesinde

00:03:53.866 --> 00:03:55.913
görüyormuşcasına beyni kandırır.

00:03:55.913 --> 00:03:59.045
Bilim insanları ayna kutusu terapisinin
daha da gerçekçi kılacak

00:03:59.045 --> 00:04:03.726
sanal gerçeklik tedavileri geliştiriyor.

00:04:03.726 --> 00:04:06.700
Protezler de benzer etkiler yaratabilir.

00:04:06.700 --> 00:04:09.598
Birçok hasta, geceleri
protezlerini çıkardıklarında

00:04:09.598 --> 00:04:11.563
ağrı hissettiklerini söylüyorlar.

00:04:11.563 --> 00:04:13.801
Hayalet uzuvlar, hastaların protezlerini

00:04:13.801 --> 00:04:18.053
vücutlarının birer uzantısı olarak görüp

00:04:18.053 --> 00:04:21.142
sezgisel bir şekilde hareket
ettirmelerini sağlayabilir.

NOTE Paragraph

00:04:21.142 --> 00:04:24.530
Hayalet uzuvlarla ilgili
halen bir çok soru bulunmakta.

00:04:24.530 --> 00:04:27.688
Neden bazı ampüteler

00:04:27.688 --> 00:04:30.008
hayalet uzuvlarından kurtulabiliyor,

00:04:30.008 --> 00:04:32.490
neden bazılarında hiç yok, bilmiyoruz.

00:04:32.490 --> 00:04:35.149
Hayalet uzuvlarla ilgili
ileri araştırmalar,

00:04:35.149 --> 00:04:38.527
onları deneyimleyen
bazı kişiler için geçerli değil.

00:04:38.527 --> 00:04:40.797
Bu hayaletlerin daha
derin anlaşılması,

00:04:40.797 --> 00:04:44.307
dünyayı algıladığımız gibi
kurabilmemiz için

00:04:44.307 --> 00:04:47.625
bize beynimizin her gün yaptığı işlerle
ilgili daha çok bilgi verecek.

00:04:47.625 --> 00:04:49.372
Onlar, deneyimlediğimiz gerçekliğin

00:04:49.372 --> 00:04:52.928
aslında öznel olduğunun
önemli bir hatırlatıcısı.