1
00:00:08,463 --> 00:00:12,013
کاتێک مێژوونووسان لەبارەی 
دڕندەیی سەدەی ٢٠ قسەدەکەن،

2
00:00:12,013 --> 00:00:17,503
زیاتر ڕووداوەکانی نێوان جەنگی 
جیهانی ١ و ٢ دێتە یاد.

3
00:00:17,503 --> 00:00:20,313
لەگەڵ جینۆسایدی ئەرمەنییەکان
لەلایەن تورکیاوە،

4
00:00:20,313 --> 00:00:22,693
هەروەها دەستدرێژیکردنە 
سەر شاری نانکینگی چین،

5
00:00:22,693 --> 00:00:25,763
هەروەها تووندوتیژی نازییەکان لە 
دژی جوولەکەکان لە ئەڵمانیا،

6
00:00:25,763 --> 00:00:27,762
هەڵمەتێکی ترسناکی تری پاککردنەوە دەرکەوت

7
00:00:27,762 --> 00:00:32,765
لەسەر دوورگەیەک لەنێوان زەریای 
ئەتڵەسی و دەریای کاریبیی.

8
00:00:32,765 --> 00:00:35,754
ڕەگوڕیشەی ئەم ناکۆکییە 
دەگەڕێتەوە بۆ ساڵانی ١٤٩٢،

9
00:00:35,754 --> 00:00:39,432
کاتێک کریستۆڤەر کۆڵۆمبۆس 
دەستیگرت بەسەر دوورگەی کاریبیی

10
00:00:39,432 --> 00:00:46,043
کە ناوی بوویە هیسپانیۆڵا، بەهۆی ئەوەوە 
شەپۆڵی داگیرکاری ئەورووپی دەستیپێکرد

11
00:00:46,043 --> 00:00:50,665
خەڵکە نیشتەجێبووە ڕەسەنەکەی دوورگەکە
تووشی تووندوتیژی و نەخۆشی بوون

12
00:00:50,665 --> 00:00:54,543
ئەورووپییەکان ژمارەیەکی زۆریان 
کۆیلەی ئەفریقی هێنابوو.

13
00:00:54,543 --> 00:00:58,043
لە کێڵگەکانی شەکر تا کاریگران ئەنجامبدەن.

14
00:00:58,043 --> 00:01:01,335
لە ساڵی ١٧٧٧، دوورگەکە دابەشکرا

15
00:01:01,335 --> 00:01:05,986
لەنێوان فەڕەنسا کە خورئاوایان گرت
ئیسپانیا کە خورهەڵاتیان گرت.

16
00:01:05,986 --> 00:01:11,395
لەڕێگەی شۆڕشی کۆیلەکانەوە هایتی سەربەخۆی 
خۆی لە فەڕەنسا وەرگرت لە ساڵی ١٨٠٤

17
00:01:11,395 --> 00:01:14,325
بووە یەکەم کۆماری سەربەخۆی 
ڕەشپێستانی جیهان.

18
00:01:14,325 --> 00:01:16,515
بەڵام کۆمارە نوێیەکە باجێکی قوڕسیدا،

19
00:01:16,515 --> 00:01:21,626
دەرکرا لە ئابووری جیهان و بێچارەیی
بەهۆی سەرکردە کۆنەکانییەوە.

20
00:01:21,626 --> 00:01:24,965
لەهەمانکاتتدا، کۆماری دۆمینیکا 
سەربەخۆیی خۆی ڕاگەیاند

21
00:01:24,965 --> 00:01:28,756
لەرێگەی پەیڕەوکردنی یاساکانی هایتی
لە خۆرهەڵاتی هیسپانیۆڵا

22
00:01:28,756 --> 00:01:32,116
لەدوای ئەویش یاساکانی داگیرکاری 
ئیسپانیا و ئەمریکا دەهاتن.

23
00:01:32,116 --> 00:01:36,186
سەرباری ئەو مێژووی هاوکارییە 
بەردەوامەکانی نێوان ئەم ٢ وڵاتە،

24
00:01:36,186 --> 00:01:39,977
زۆرێک لە هەڵبژاردەکانی دۆمینیک هایتیان
وەک هەڕەشە نەژادی دەبینی

25
00:01:39,977 --> 00:01:46,148
تووشی مەترسی پەیوەندی سیاسیی و بازرگانیان 
دەکات لەگەڵ وڵاتە سپیپێستە ڕۆژئاواییەکان.

26
00:01:46,148 --> 00:01:48,001
دوای ساڵانی جەنگی جیهانی یەکەم،

27
00:01:48,001 --> 00:01:51,357
ویلایەتە یەکگرتووەکان هەردوو 
بەشی دوورکەی داگیرکرد.

28
00:01:51,357 --> 00:01:54,832
ئەم کارەی بۆ گرەنتیکردنی هێزی 
خۆی لە نیوەگۆی خۆرئاوا ئەنجامدا

29
00:01:54,832 --> 00:01:59,308
لەڕێگەی وێرانکردنی بەرگرییە ناوچەییەکان
حکومەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی هاوڕێ.

30
00:01:59,308 --> 00:02:02,860
سروشتی دڕندەیی و نەژادپەرستی
داگیرکاری ویلایەتە یەکگرتووە،

31
00:02:02,860 --> 00:02:06,208
بەتایبەتیی بەدرێژایی سنوور دوورەکانی
دۆمینیکا و هایتی،

32
00:02:06,208 --> 00:02:10,872
بەرەو وەحشیگەری دوای یەکگرتنەکەی بردن.

33
00:02:10,872 --> 00:02:15,007
لە ساڵی ١٩٣٠، سەرۆکی لیبڕاڵی
دۆمینیکا هۆڕاسیۆ ڤاسکویز

34
00:02:15,007 --> 00:02:19,279
لە دەسەڵات لابرا لەلایەن سەرۆکی 
سوپاکەی کە ڕافایل تروهیۆ بوو.

35
00:02:19,279 --> 00:02:22,009
لەگەڵ داگیرکردنی نیوەی هایتی،

36
00:02:22,009 --> 00:02:25,991
تروهیۆ سەرۆکی هەردوو 
هایتی و دۆمینیکای وەک

37
00:02:25,991 --> 00:02:28,019
هەڕەشە بۆ هێزی خۆی بینی

38
00:02:28,019 --> 00:02:32,159
هەروەها هەڵاتنی سیاسی بۆ شۆڕشی سیاسی.

39
00:02:32,159 --> 00:02:35,739
لە گوتارە تووندەکەی ٢ی ئۆکتۆبەری ١٩٣٧،

40
00:02:35,739 --> 00:02:39,389
هیچ گومانێکی نەهێشتەوە بۆ
ئارەزووەکانی لەبارەی هەرێمەکە.

41
00:02:39,389 --> 00:02:43,493
بانگەشەی ئەوەی دەکرد کەوا جوتیارانی
دۆمینیکا دەپارێزێت لە دزی و تاڵانی،

42
00:02:43,493 --> 00:02:48,119
تروهیۆ کوژرانی ٣٠٠ کەسی هایتی
ڕاگەیاند لەسەر سنوورەکانی

43
00:02:48,119 --> 00:02:53,179
بەڵێنی ئەوەی دا ئەوەی کە "چارەسەر"
بە ناویدەبرد بەردەوام دەبێت.

44
00:02:53,179 --> 00:02:55,879
دوای چەند هەفتەیەک، سوپای دۆمینیکا،

45
00:02:55,879 --> 00:02:57,949
بە گوێرەی فەرمانی تروهیۆ ،

46
00:02:57,949 --> 00:03:01,540
هەزاران پیاو و ئافرەتی هایتیان کوشت،

47
00:03:01,540 --> 00:03:04,400
تەنانەت منداڵە تازەلەدایکبووەکانی 
دۆمینیکاش.

48
00:03:04,400 --> 00:03:07,270
سوپاکە ئامانجی لە دانیشتوانە 
ڕەشپێستەکانی هایتی گرت،

49
00:03:07,270 --> 00:03:11,470
لەگەڵ ئەوەی زۆرێک لە 
دۆمینیکییەکان خۆیان ڕەشپێست بوون.

50
00:03:11,470 --> 00:03:14,170
هەندێک ڕاپۆڕت دەڵێن بۆ 
جیاکردنەوەی نیشتەجێبوانی

51
00:03:14,170 --> 00:03:16,161
وڵاتێک بۆ وڵاتێکی ترە،

52
00:03:16,161 --> 00:03:21,341
بکوژەکان قوربانییەکانیان ناچارکرد وشەی 
"کەرەوز" بە ئیسپانی بڵێن

53
00:03:21,341 --> 00:03:25,470
خەڵکی دۆمینیکا کەرەوزی بە پیتی "ر" 
ئیسپانی دەخوێندەوە.

54
00:03:25,470 --> 00:03:30,732
زمانی ڕەسەنی هایتیش بەبێ 
"ر" وشەکە دەخوێنێتەوە.

55
00:03:30,732 --> 00:03:33,759
بۆیە خەڵکەکە دەیانناڵان بەدەست بە
هەڵە خوێندنەوەی وشەی کەرەوز،

56
00:03:33,759 --> 00:03:37,481
کە هەڵەیاندەکرد یەکسەر دەیانگون ئەمانە
خەڵکی هایتین و دەبێت بکوژرێن.

57
00:03:37,481 --> 00:03:40,620
کە خوێندنەکانی بەم دواییانە 
ئەم جۆرە تاقیکردنەوانە

58
00:03:40,620 --> 00:03:44,422
تاکە هۆکاری دیاریکردنی ئەو
کەسانە بوون کە دەبێت بکوژرێن،

59
00:03:44,422 --> 00:03:48,431
بەتایبەتیی زۆربەی دانیشتوانی
سەرسنوور ٢ زمانیان دەزانی.

60
00:03:48,431 --> 00:03:51,921
حکومەتی دۆمینیکا چاودێری هەر 
هەواڵێکی سەر ئەم ڕەشەکوژییەکە دەکرد،

61
00:03:51,921 --> 00:03:54,242
لەکاتێکدا جەستەکان 
فڕێدەدرانە ناو کەندەکان،

62
00:03:54,242 --> 00:03:55,523
یاخود ڕووبارەکان،

63
00:03:55,523 --> 00:03:58,302
یاخود دەسوتێندران بۆ خۆ 
ڕزگارکردن لە بەڵگەکان.

64
00:03:58,302 --> 00:04:02,233
بۆیە کەس نەیزانی بەتەواوی چەند کەس کوژران،

65
00:04:02,233 --> 00:04:07,548
لەگەڵ ئەوەی خەمڵاندنەکانی بەمدواییە
دەڵێن کوژراوەکان ٤،٠٠٠ بۆ ١٥،٠٠٠

66
00:04:07,548 --> 00:04:11,341
بەڵام مەودای ڕەشەکوژییەکە دیاربوو
بۆ زۆرێک لە چاودێران.

67
00:04:11,341 --> 00:04:14,933
لەکاتێکدا باڵیۆزی ویلایەتە 
یەکگرتووەکان لەم کاتەدا گوتی

68
00:04:14,933 --> 00:04:19,114
"تەواوی باکووریخۆرئاوا لەلای داهاپۆن

69
00:04:19,114 --> 00:04:22,144
بەتەواوی بەتاڵبوون لە هاتییەکان

70
00:04:22,144 --> 00:04:28,454
نەکوژروەکان هەڵاتن و سنورەکانیان بڕی هێشتا
لەناو دارستانەچڕەکان خۆیان شاردووەتەوە."

71
00:04:28,454 --> 00:04:30,833
حکوومەت هەوڵیدا نگووڵی 
لە بەرپرسیاریەتیەکانی بکات

72
00:04:30,833 --> 00:04:33,724
لۆمەی کوشتنەکان بخاتە 
سەر میلیشیا مەدەنییەکان،

73
00:04:33,724 --> 00:04:37,040
بەڵام بەشێوەیەکی نێونەتەوەیی ناڕەزایی 
لەبارانبەری تروهیۆ دەربڕدرا.

74
00:04:37,040 --> 00:04:38,884
لەم کۆتاییانە، حکومەتی دۆمینیکا

75
00:04:38,884 --> 00:04:44,514
ناچارکرا ٥٢٥،٠٠٠ دۆلار وەک قەرەبوو 
ببەخشێتە هایتی،

76
00:04:44,514 --> 00:04:46,364
بەڵام لەبەر بیۆکراتی گەندەڵ،

77
00:04:46,364 --> 00:04:51,167
برێکی کەمی پارەکە گەیشتەدەست 
ڕزگاربوان و خانەوادەکانیان.

78
00:04:51,167 --> 00:04:53,884
نە تروهیۆ نە هیچ کەسێکی حکوومەتەکەی

79
00:04:53,884 --> 00:04:58,114
هەرگیز بۆ تاوانی دژی مرۆڤاێتی سزانەدران.

80
00:04:58,114 --> 00:05:01,115
پاشماوەی ڕەشەکوژییەکە 
تا ئێستا سەرچاوەی شڵەژانە

81
00:05:01,115 --> 00:05:02,764
لەنێونا ٢ وڵاتەکە

82
00:05:02,764 --> 00:05:07,464
چالاکوانانی سەر سنووری هەردوولا 
هەوڵیاندا برینی ڕابردوو سارێژبکەن.

83
00:05:07,464 --> 00:05:10,303
بەڵام حکومەتی دۆمینیکا زۆر کەمی وایکرد
ئەگەر هەرشتێک،

84
00:05:10,303 --> 00:05:14,415
بۆ دووبارە زیندوکردنەوەی ڕەشەکوژییەکە یان 
قوربانییەکان بەشێوەیەکی فەرمی ڕووبدات.

85
00:05:14,415 --> 00:05:18,906
لە هەمانکاتتدا، یادەوەری ڕەشەکوژی هایتی
هەر بە یادەوەریەکی مچوڕکهێن دەمێنێتەوە

86
00:05:18,906 --> 00:05:22,166
کە چۆن هێزی سەرکردە تووڕەکان 
کاردەکاتە سەر خەڵک

87
00:05:22,166 --> 00:05:24,727
بۆ دژایەتیکردنی هاوسێکەیان 
تا تەواوی ژیانیان.