1
00:00:06,824 --> 00:00:08,004
بۆ هەزاران ساڵ

2
00:00:08,004 --> 00:00:12,414
خەڵکی بەریتانیا برۆنزیان بۆ دروست
کردنی کەلوپەل، گەوهەر و وەک دراوی

3
00:00:12,414 --> 00:00:15,060
مامەڵە بازرگانییەکان بەکار هێناوە.

4
00:00:15,060 --> 00:00:19,100
لە دەوروبەری ٨٠٠ ساڵ پێش زانین، ئەمە گۆڕا:

5
00:00:19,100 --> 00:00:25,120
بەهای برۆنز دابەزی، بووە هۆی تێکدانی
شیرازەی کۆمەڵایەتی و کێشەی ئابوری

6
00:00:25,120 --> 00:00:28,766
ئەمڕۆ ئێمە بەم بارە دەڵێن داڕمانی ئابوری.

7
00:00:28,766 --> 00:00:30,646
هۆکارەکانی داڕمانی ئابوری چیین؟

8
00:00:30,646 --> 00:00:35,066
وەڵامی ئەم پرسیارە مشتومڕی گەرمی
لە نێوان ئابوریناسان دروست کردووە،

9
00:00:35,066 --> 00:00:36,546
بەڵام بە هۆکاری لۆژیکانە.

10
00:00:36,546 --> 00:00:39,866
داڕوخانی ئابوری دەکرێت تێکشکانی
نزمی چالاکییە ئابورییەکان بێت

11
00:00:39,866 --> 00:00:42,596
لە وڵاتێکدا کە بۆ ماوەیەکی 
کەم بەردەوام دەبێت

12
00:00:42,596 --> 00:00:47,406
جۆرێکی تری تێکشکانی ئابورییە کە 
دەرئەنجامی جیهانی دەبێت و بۆ چەند ساڵێک

13
00:00:47,406 --> 00:00:49,596
بەردەوام دەبێت یان هەردووکیان بەیەکەوە.

14
00:00:49,596 --> 00:00:51,376
چەند هۆکارێک هەیە کێشەکە قوڵتر دەکەن،

15
00:00:51,376 --> 00:00:55,026
گۆڕاوی لە ژمارە نەهاتوو هەیە کە کاریگەری 
دەکەنە سەر تەندروست بوونی ئابوری،

16
00:00:55,026 --> 00:00:59,026
کە دەبێتە هۆی ئەوەی دەست نیشان کردنی 
فاکتەرێک لە پشت داڕمانی ئابوری قورس بێت.

17
00:00:59,026 --> 00:01:01,666
بۆیە، با لە وێنە گەورەکەوە دەست پێ بکەین:

18
00:01:01,666 --> 00:01:04,776
داڕمان کاتێک ڕودەدات 
کە تێکچوونێک ڕودەدات

19
00:01:04,776 --> 00:01:07,636
لە نێوان خواست و کاڵای دابین کراو.

20
00:01:07,636 --> 00:01:11,116
پارسەنگی نێوان ڕێژەی ئەو کاڵا و 
خزمەتگوزارییانەی خەڵکی خواستی لەسەرە

21
00:01:11,116 --> 00:01:14,256
لەگەڵ ئەو کاڵا و 
خزمەتگوزارییە پێشکەش کراوەکان لارە،

22
00:01:14,256 --> 00:01:19,966
هاوسەنگی لە نرخی فرۆشتنی خزمەتگوزاری و 
کاڵا تێکدەچێت و دەبێتە هۆی داڕمانی ئابوری.

23
00:01:19,966 --> 00:01:23,156
پەیوەندی ئابوری نێوان خواست و
کاڵا و خزمەتگوزاری بەردەست

24
00:01:23,156 --> 00:01:27,236
بەندە لەسەر ڕێژەی 
هەڵکشانی نرخ و ڕێژەی زیادەی قەرز.

25
00:01:27,236 --> 00:01:31,686
هەڵکشان کاتێک ڕودەدات کە نرخی کاڵا
و خزمەتگوزاریەکان بەرز دەبێتەوە.

26
00:01:31,686 --> 00:01:35,080
بە واتایەکیتر، بەهای نەختینە دادەبەزێت.

27
00:01:35,080 --> 00:01:38,950
لەگەڵ ئەوەشدا، هەڵکشان هەمیشە خراپ نییە.

28
00:01:38,950 --> 00:01:43,570
لە ڕاستیدا، هەڵکشانی کەم،
دەبێتە هاندانی چالاکی ئابوری.

29
00:01:43,570 --> 00:01:46,770
بەڵام هەڵکشانی بەرز بەبێ خواستی زۆر،

30
00:01:46,770 --> 00:01:52,400
دەبێتە هۆی کێشە بۆ ئابوری و لە کۆتایشدا 
دەبێتە هۆی دروست بوونی داڕوخانی ئابوری.

31
00:01:52,400 --> 00:01:54,020
ڕێژەی زیادەی قەرز، لەلایەکیتردا،

32
00:01:54,020 --> 00:01:58,390
واتا ڕێژەی سوودی وەرگیراو لە 
قەرزی کۆمپانیا و کەسەکان دێت.

33
00:01:58,390 --> 00:02:01,600
ئەم ڕێژەیە ڕێژەیەکی ساڵانەیە و 
دەچێتە سەر ئەو قەرزەی

34
00:02:01,600 --> 00:02:05,720
کە قەرز وەرگرەکە دەیداتەوە تاوەکو 
کۆی گشتی قەرزەکەی تەواو دەبێت.

35
00:02:05,720 --> 00:02:09,790
ڕێژەی سودی قەرزی نزم، بەواتای دەست
کراوەیی کۆمپانیاکان لە وەرگتنی قەرز دێت،

36
00:02:09,790 --> 00:02:12,490
کە دەتوانن لە پڕۆژەکان 
وەبەرهێنانی پێ بکەن.

37
00:02:12,490 --> 00:02:17,290
ڕێژەی قەرزی بەرز، نرخی بەرهەم 
و خزمەتگوزارییەکان بەرز دەکاتەوە،

38
00:02:17,290 --> 00:02:19,565
چالاکییە ئابورییەکانیش خاو دەکاتەوە.

39
00:02:19,565 --> 00:02:22,555
ناسەقامگیری هەڵکشان و ڕێژەی سودی قەرز

40
00:02:22,555 --> 00:02:25,385
دەتوانن ڕێنیشاندەری تەندروستی ئابوری بن،

41
00:02:25,385 --> 00:02:29,385
بەڵام هۆکارەکانی ئەم ناسەقامگیرییە چین؟

42
00:02:29,385 --> 00:02:33,605
ناسەقامگیری لە ئەنجامی جەنگ،
کارەساتی سروشتی،

43
00:02:33,605 --> 00:02:35,717
سیاسی درووست دەبێت.

44
00:02:35,717 --> 00:02:37,237
بۆ نموونە، بومەلەرزە،

45
00:02:37,237 --> 00:02:42,247
دەتوانێت ژێرخانەی پێویستی بەرهەم هێنان 
تێکبشکێنێت وەک نەوت.

46
00:02:42,247 --> 00:02:47,557
ئەمە دەبێتە هۆی ئەوەی بەرهەم هێنەرانی 
نەوت نرخی زیاتر بخەنە سەر فرۆشتنی نەوت،

47
00:02:47,557 --> 00:02:51,935
کە دەبێتە هۆی وەستانی هاندانی خواست
و دواتر دەبێتە هۆی داڕوخانی ئابوری.

48
00:02:51,935 --> 00:02:55,624
بەڵام هەندێک داڕوخان لە کاتی 
باشی ئابوری درووست دەبن،

49
00:02:55,624 --> 00:02:59,044
جار هەیە باشی ئابوری هۆکاری داڕوخانە.

50
00:02:59,044 --> 00:03:03,344
هەندێک ئابوریناس پێیان وایە چالاکییە ئەو 
ئابورییانەی لە ئەنجامی فراوانبوونی بازار

51
00:03:03,344 --> 00:03:06,608
درووست دەبێت، جار هەیە دەگاتە
ڕادەی نەتوانینی بەردەوامی پێدان.

52
00:03:06,608 --> 00:03:10,548
بۆ نمونە، کۆمپانیاکان و
کڕیاران لەوانەیە پارە قەرز بکەن

53
00:03:10,548 --> 00:03:14,828
و پێیان وایە کە گەشەی ئابوری
ڕێگەخۆشکەر دەبێت بۆ دانەوەی قەرزەکە.

54
00:03:14,828 --> 00:03:18,381
بەڵام ئەگەر ئابوری بەو شێوەی
چاوەڕوانکراو گەشە نەکات،

55
00:03:18,381 --> 00:03:21,341
دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی 
قەرز بە ڕادەیەک بۆیان نەدرێتەوە.

56
00:03:21,341 --> 00:03:25,051
بۆ دانەوەی قەرزەکانیان، پێویستە
نەختینە لە چالاکی ئابوری تر بەدەست بهێنن،

57
00:03:25,051 --> 00:03:27,471
کە دەبێتە کەمبونەوەی چالاکییە ئابورییەکان.

58
00:03:27,471 --> 00:03:30,391
باری دەرونییش لەوانەیە ببێتە 
هۆکاری داڕمانی ئابوری.

59
00:03:30,391 --> 00:03:34,551
ترسان لە داڕمان لەوانەیە ببێتە 
هۆی دروست بوونی داڕمانی ئابوری

60
00:03:34,551 --> 00:03:38,550
ئەگەر ببێتە هۆی کێشانەوەی وەبەرهێنان
و کەمکردنەوەی خەرجییەکان.

61
00:03:38,550 --> 00:03:41,850
لە بەرامبەردا، بەرهەمهێنەران 
نرخی بەرهەم هێنان کەم دەکەنەوە

62
00:03:41,850 --> 00:03:44,930
بۆ ئەوەی بتوانن لە ئاستی
کەمی خواستی پێشبینی کراو بن.

63
00:03:44,930 --> 00:03:49,810
ئەمەش دەبێتە هۆی یارییەکی 
مەترسیدارتر، کەم کردنەوەی خەرجی و مووچە،

64
00:03:49,810 --> 00:03:52,800
کە کەمی خواست قوڵتر دەکات.

65
00:03:52,800 --> 00:03:57,610
تەنانەت گرتنەبەری ڕێکار بۆ ڕێگەگرتن 
لە داڕمان لەوەیە ببێتە هۆی داڕمانی ئابوری.

66
00:03:57,610 --> 00:04:01,740
کاتێک بارودۆخ باش نییە، حکومەت و
بانکی ناوەندی ڕەنگە پارە لە سکە بدەن،

67
00:04:01,740 --> 00:04:05,500
خەرجییەکان بەرز بکەنەوە و 
ڕێژەی سودی قەرز کەمبکەنەوە.

68
00:04:05,500 --> 00:04:08,960
قەرزپێدەرە بچوکەکان ڕێژەی 
سودی قەرز کەم بکەنەوە،

69
00:04:08,960 --> 00:04:12,470
وەرگرتنی قەرز هەرزانتر بکەن
و هانی خەرج کردن بدەن.

70
00:04:12,470 --> 00:04:16,620
بەڵام ئەم ڕێکارانە تاسەر کاریگەر نابن
و پێویستە ڕێکاری پێچەوانە بگرێنە بەر

71
00:04:16,620 --> 00:04:18,822
بۆ ڕێگەگرتن لە هەڵکشانی بەرز.

72
00:04:18,822 --> 00:04:23,272
ئەمە دەبێتە هۆی داڕمان، ئەگەر خەڵک
زۆر متمانەی بە قەرزی هەرزان و

73
00:04:23,272 --> 00:04:25,202
هاندانی حکومەت هەبێت.

74
00:04:25,202 --> 00:04:30,032
داڕمانی برۆنز لە بەریتانیا کاتێک
ڕویدا کە ئاسن بەفراوانی بەکارهێنرا

75
00:04:30,032 --> 00:04:33,256
کە بووە هۆکاری پێشخستنی 
کشتوکاڵ و بەرهەم هێنانی خۆراک.

76
00:04:33,256 --> 00:04:35,416
بازاڕی سەردەم زۆر ئاڵۆزترە،

77
00:04:35,416 --> 00:04:39,166
تێگەیشتن لە هۆکاری داڕمانی
ئابوری لە ئێستادا زۆر قورسە.

78
00:04:39,166 --> 00:04:43,486
بەڵام لەگەڵ هەر داڕمانێکی ئابوری، کۆمەڵێک
داتامان دەست دەکەوێت کە یارمەتیدەر دەبن

79
00:04:43,486 --> 00:04:46,504
بۆ پێشبینی کردنی داڕمانی 
ئابوری داهاتوو بە سەرکەوتوانە.