WEBVTT

00:00:06.824 --> 00:00:08.004
بۆ هەزاران ساڵ

00:00:08.004 --> 00:00:12.414
خەڵکی بەریتانیا برۆنزیان بۆ دروست
کردنی کەلوپەل، گەوهەر و وەک دراوی

00:00:12.414 --> 00:00:15.060
مامەڵە بازرگانییەکان بەکار هێناوە.

00:00:15.060 --> 00:00:19.100
لە دەوروبەری ٨٠٠ ساڵ پێش زانین، ئەمە گۆڕا:

00:00:19.100 --> 00:00:25.120
بەهای برۆنز دابەزی، بووە هۆی تێکدانی
شیرازەی کۆمەڵایەتی و کێشەی ئابوری

00:00:25.120 --> 00:00:28.766
ئەمڕۆ ئێمە بەم بارە دەڵێن داڕمانی ئابوری.

NOTE Paragraph

00:00:28.766 --> 00:00:30.646
هۆکارەکانی داڕمانی ئابوری چیین؟

00:00:30.646 --> 00:00:35.066
وەڵامی ئەم پرسیارە مشتومڕی گەرمی
لە نێوان ئابوریناسان دروست کردووە،

00:00:35.066 --> 00:00:36.546
بەڵام بە هۆکاری لۆژیکانە.

00:00:36.546 --> 00:00:39.866
داڕوخانی ئابوری دەکرێت تێکشکانی
نزمی چالاکییە ئابورییەکان بێت

00:00:39.866 --> 00:00:42.596
لە وڵاتێکدا کە بۆ ماوەیەکی 
کەم بەردەوام دەبێت

00:00:42.596 --> 00:00:47.406
جۆرێکی تری تێکشکانی ئابورییە کە 
دەرئەنجامی جیهانی دەبێت و بۆ چەند ساڵێک

00:00:47.406 --> 00:00:49.596
بەردەوام دەبێت یان هەردووکیان بەیەکەوە.

00:00:49.596 --> 00:00:51.376
چەند هۆکارێک هەیە کێشەکە قوڵتر دەکەن،

00:00:51.376 --> 00:00:55.026
گۆڕاوی لە ژمارە نەهاتوو هەیە کە کاریگەری 
دەکەنە سەر تەندروست بوونی ئابوری،

00:00:55.026 --> 00:00:59.026
کە دەبێتە هۆی ئەوەی دەست نیشان کردنی 
فاکتەرێک لە پشت داڕمانی ئابوری قورس بێت.

NOTE Paragraph

00:00:59.026 --> 00:01:01.666
بۆیە، با لە وێنە گەورەکەوە دەست پێ بکەین:

00:01:01.666 --> 00:01:04.776
داڕمان کاتێک ڕودەدات 
کە تێکچوونێک ڕودەدات

00:01:04.776 --> 00:01:07.636
لە نێوان خواست و کاڵای دابین کراو.

00:01:07.636 --> 00:01:11.116
پارسەنگی نێوان ڕێژەی ئەو کاڵا و 
خزمەتگوزارییانەی خەڵکی خواستی لەسەرە

00:01:11.116 --> 00:01:14.256
لەگەڵ ئەو کاڵا و 
خزمەتگوزارییە پێشکەش کراوەکان لارە،

00:01:14.256 --> 00:01:19.966
هاوسەنگی لە نرخی فرۆشتنی خزمەتگوزاری و 
کاڵا تێکدەچێت و دەبێتە هۆی داڕمانی ئابوری.

NOTE Paragraph

00:01:19.966 --> 00:01:23.156
پەیوەندی ئابوری نێوان خواست و
کاڵا و خزمەتگوزاری بەردەست

00:01:23.156 --> 00:01:27.236
بەندە لەسەر ڕێژەی 
هەڵکشانی نرخ و ڕێژەی زیادەی قەرز.

NOTE Paragraph

00:01:27.236 --> 00:01:31.686
هەڵکشان کاتێک ڕودەدات کە نرخی کاڵا
و خزمەتگوزاریەکان بەرز دەبێتەوە.

00:01:31.686 --> 00:01:35.080
بە واتایەکیتر، بەهای نەختینە دادەبەزێت.

00:01:35.080 --> 00:01:38.950
لەگەڵ ئەوەشدا، هەڵکشان هەمیشە خراپ نییە.

00:01:38.950 --> 00:01:43.570
لە ڕاستیدا، هەڵکشانی کەم،
دەبێتە هاندانی چالاکی ئابوری.

00:01:43.570 --> 00:01:46.770
بەڵام هەڵکشانی بەرز بەبێ خواستی زۆر،

00:01:46.770 --> 00:01:52.400
دەبێتە هۆی کێشە بۆ ئابوری و لە کۆتایشدا 
دەبێتە هۆی دروست بوونی داڕوخانی ئابوری.

NOTE Paragraph

00:01:52.400 --> 00:01:54.020
ڕێژەی زیادەی قەرز، لەلایەکیتردا،

00:01:54.020 --> 00:01:58.390
واتا ڕێژەی سوودی وەرگیراو لە 
قەرزی کۆمپانیا و کەسەکان دێت.

00:01:58.390 --> 00:02:01.600
ئەم ڕێژەیە ڕێژەیەکی ساڵانەیە و 
دەچێتە سەر ئەو قەرزەی

00:02:01.600 --> 00:02:05.720
کە قەرز وەرگرەکە دەیداتەوە تاوەکو 
کۆی گشتی قەرزەکەی تەواو دەبێت.

00:02:05.720 --> 00:02:09.790
ڕێژەی سودی قەرزی نزم، بەواتای دەست
کراوەیی کۆمپانیاکان لە وەرگتنی قەرز دێت،

00:02:09.790 --> 00:02:12.490
کە دەتوانن لە پڕۆژەکان 
وەبەرهێنانی پێ بکەن.

00:02:12.490 --> 00:02:17.290
ڕێژەی قەرزی بەرز، نرخی بەرهەم 
و خزمەتگوزارییەکان بەرز دەکاتەوە،

00:02:17.290 --> 00:02:19.565
چالاکییە ئابورییەکانیش خاو دەکاتەوە.

NOTE Paragraph

00:02:19.565 --> 00:02:22.555
ناسەقامگیری هەڵکشان و ڕێژەی سودی قەرز

00:02:22.555 --> 00:02:25.385
دەتوانن ڕێنیشاندەری تەندروستی ئابوری بن،

00:02:25.385 --> 00:02:29.385
بەڵام هۆکارەکانی ئەم ناسەقامگیرییە چین؟

NOTE Paragraph

00:02:29.385 --> 00:02:33.605
ناسەقامگیری لە ئەنجامی جەنگ،
کارەساتی سروشتی،

00:02:33.605 --> 00:02:35.717
سیاسی درووست دەبێت.

00:02:35.717 --> 00:02:37.237
بۆ نموونە، بومەلەرزە،

00:02:37.237 --> 00:02:42.247
دەتوانێت ژێرخانەی پێویستی بەرهەم هێنان 
تێکبشکێنێت وەک نەوت.

00:02:42.247 --> 00:02:47.557
ئەمە دەبێتە هۆی ئەوەی بەرهەم هێنەرانی 
نەوت نرخی زیاتر بخەنە سەر فرۆشتنی نەوت،

00:02:47.557 --> 00:02:51.935
کە دەبێتە هۆی وەستانی هاندانی خواست
و دواتر دەبێتە هۆی داڕوخانی ئابوری.

NOTE Paragraph

00:02:51.935 --> 00:02:55.624
بەڵام هەندێک داڕوخان لە کاتی 
باشی ئابوری درووست دەبن،

00:02:55.624 --> 00:02:59.044
جار هەیە باشی ئابوری هۆکاری داڕوخانە.

00:02:59.044 --> 00:03:03.344
هەندێک ئابوریناس پێیان وایە چالاکییە ئەو 
ئابورییانەی لە ئەنجامی فراوانبوونی بازار

00:03:03.344 --> 00:03:06.608
درووست دەبێت، جار هەیە دەگاتە
ڕادەی نەتوانینی بەردەوامی پێدان.

00:03:06.608 --> 00:03:10.548
بۆ نمونە، کۆمپانیاکان و
کڕیاران لەوانەیە پارە قەرز بکەن

00:03:10.548 --> 00:03:14.828
و پێیان وایە کە گەشەی ئابوری
ڕێگەخۆشکەر دەبێت بۆ دانەوەی قەرزەکە.

00:03:14.828 --> 00:03:18.381
بەڵام ئەگەر ئابوری بەو شێوەی
چاوەڕوانکراو گەشە نەکات،

00:03:18.381 --> 00:03:21.341
دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی 
قەرز بە ڕادەیەک بۆیان نەدرێتەوە.

00:03:21.341 --> 00:03:25.051
بۆ دانەوەی قەرزەکانیان، پێویستە
نەختینە لە چالاکی ئابوری تر بەدەست بهێنن،

00:03:25.051 --> 00:03:27.471
کە دەبێتە کەمبونەوەی چالاکییە ئابورییەکان.

NOTE Paragraph

00:03:27.471 --> 00:03:30.391
باری دەرونییش لەوانەیە ببێتە 
هۆکاری داڕمانی ئابوری.

00:03:30.391 --> 00:03:34.551
ترسان لە داڕمان لەوانەیە ببێتە 
هۆی دروست بوونی داڕمانی ئابوری

00:03:34.551 --> 00:03:38.550
ئەگەر ببێتە هۆی کێشانەوەی وەبەرهێنان
و کەمکردنەوەی خەرجییەکان.

00:03:38.550 --> 00:03:41.850
لە بەرامبەردا، بەرهەمهێنەران 
نرخی بەرهەم هێنان کەم دەکەنەوە

00:03:41.850 --> 00:03:44.930
بۆ ئەوەی بتوانن لە ئاستی
کەمی خواستی پێشبینی کراو بن.

00:03:44.930 --> 00:03:49.810
ئەمەش دەبێتە هۆی یارییەکی 
مەترسیدارتر، کەم کردنەوەی خەرجی و مووچە،

00:03:49.810 --> 00:03:52.800
کە کەمی خواست قوڵتر دەکات.

NOTE Paragraph

00:03:52.800 --> 00:03:57.610
تەنانەت گرتنەبەری ڕێکار بۆ ڕێگەگرتن 
لە داڕمان لەوەیە ببێتە هۆی داڕمانی ئابوری.

00:03:57.610 --> 00:04:01.740
کاتێک بارودۆخ باش نییە، حکومەت و
بانکی ناوەندی ڕەنگە پارە لە سکە بدەن،

00:04:01.740 --> 00:04:05.500
خەرجییەکان بەرز بکەنەوە و 
ڕێژەی سودی قەرز کەمبکەنەوە.

00:04:05.500 --> 00:04:08.960
قەرزپێدەرە بچوکەکان ڕێژەی 
سودی قەرز کەم بکەنەوە،

00:04:08.960 --> 00:04:12.470
وەرگرتنی قەرز هەرزانتر بکەن
و هانی خەرج کردن بدەن.

00:04:12.470 --> 00:04:16.620
بەڵام ئەم ڕێکارانە تاسەر کاریگەر نابن
و پێویستە ڕێکاری پێچەوانە بگرێنە بەر

00:04:16.620 --> 00:04:18.822
بۆ ڕێگەگرتن لە هەڵکشانی بەرز.

00:04:18.822 --> 00:04:23.272
ئەمە دەبێتە هۆی داڕمان، ئەگەر خەڵک
زۆر متمانەی بە قەرزی هەرزان و

00:04:23.272 --> 00:04:25.202
هاندانی حکومەت هەبێت.

NOTE Paragraph

00:04:25.202 --> 00:04:30.032
داڕمانی برۆنز لە بەریتانیا کاتێک
ڕویدا کە ئاسن بەفراوانی بەکارهێنرا

00:04:30.032 --> 00:04:33.256
کە بووە هۆکاری پێشخستنی 
کشتوکاڵ و بەرهەم هێنانی خۆراک.

00:04:33.256 --> 00:04:35.416
بازاڕی سەردەم زۆر ئاڵۆزترە،

00:04:35.416 --> 00:04:39.166
تێگەیشتن لە هۆکاری داڕمانی
ئابوری لە ئێستادا زۆر قورسە.

00:04:39.166 --> 00:04:43.486
بەڵام لەگەڵ هەر داڕمانێکی ئابوری، کۆمەڵێک
داتامان دەست دەکەوێت کە یارمەتیدەر دەبن

00:04:43.486 --> 00:04:46.504
بۆ پێشبینی کردنی داڕمانی 
ئابوری داهاتوو بە سەرکەوتوانە.