WEBVTT

00:00:00.496 --> 00:00:02.120
Bu videoda, dövriyyədə olan pulların,

00:00:02.120 --> 00:00:04.560
ölçülməsinin fərqli üsulları

00:00:04.560 --> 00:00:06.730
haqqında danışacayıq.

00:00:06.730 --> 00:00:09.190
İşimizə ABŞ-dakı Mərkəzi bankla

00:00:09.190 --> 00:00:10.630
başlayacağıq.

00:00:10.630 --> 00:00:13.360
Bu, ABŞ Federal Ehtiyat Sistemi-dir(FES).

00:00:13.360 --> 00:00:17.340
Deyək ki, 4 dollar çap edirlər.

00:00:17.340 --> 00:00:19.830
Yalnız vizual məqsədlər üçün,
bunu fiziki olaraq

00:00:19.830 --> 00:00:21.400
etdiklərinə diqqət edəcəyik.

00:00:21.400 --> 00:00:23.244
Bu, elektron şəkildə də 
edilə bilər.

00:00:23.244 --> 00:00:25.160
Biz isə, yalnız fiziki formaya baxacağıq.

00:00:25.160 --> 00:00:27.118
Bunu dövriyyəyə buraxmanın yolu,

00:00:27.118 --> 00:00:29.100
4 dollarla, açıq bazardan qiymətli,

00:00:29.100 --> 00:00:32.240
etibarlı və çox likvid qiymətli kağızlar

00:00:32.240 --> 00:00:34.310
almaqdır.

00:00:34.310 --> 00:00:36.540
Likvidlik, böyük miqdarda qiymətli 
kağızların

00:00:36.540 --> 00:00:38.500
alqı-satqısının çox asan olmasıdır.

00:00:38.500 --> 00:00:40.050
Məsələn, dövlət xəzinələri

00:00:40.050 --> 00:00:43.880
likvid qiymətli kağız və ya
likvid aktivdir.

00:00:43.880 --> 00:00:45.761
PEZ şirniləri likvid aktiv deyil.

00:00:45.761 --> 00:00:47.510
Bir milyard dollarlıq PEZ şirnisi

00:00:47.510 --> 00:00:49.780
alsaydım, bu məbləğdə qarşılıq əldə etmək

00:00:49.780 --> 00:00:51.960
mənim üçün çətin olardı.

00:00:51.960 --> 00:00:53.668
Çünki qısa ya da orta müddətdə

00:00:53.668 --> 00:00:57.060
bir milyard dollar dəyərində məhsul

00:00:57.060 --> 00:00:58.042
satmaq çətindir.

00:00:58.042 --> 00:01:00.500
Buna görə, Mərkəzi Bank 4 dollara

00:01:00.500 --> 00:01:03.210
1 likvid qiymətli kağız alır.

00:01:03.210 --> 00:01:05.300
Bu qiymətli kağızımız.

00:01:05.300 --> 00:01:07.510
Aldıqları şəxs, bu məbləği banka

00:01:07.510 --> 00:01:09.152
əmanət qoymaq qərarına gəlir.

00:01:09.152 --> 00:01:11.110
Bu pul birbaşa da banka köçürülə bilərdi,

00:01:11.110 --> 00:01:12.630
ya da bu pulu məhsul almaq üçün

00:01:12.630 --> 00:01:14.600
istifadə edib, məhsul aldıqları

00:01:14.600 --> 00:01:16.183
şəxs tərəfindən 
bir banka

00:01:16.183 --> 00:01:17.330
yerləşdirilə bilərdi.

00:01:17.330 --> 00:01:19.371
Hərhalda, bu məbləğ sonda

00:01:19.371 --> 00:01:21.050
banka qoyulur.

00:01:21.050 --> 00:01:22.810
Bu, bizim özəl bankımızdır.

00:01:22.810 --> 00:01:26.900
Bunu, 1 nömrəli özəl bank adlandıracağam.

00:01:26.900 --> 00:01:30.760
İndi bu dollarların hamısı

00:01:30.760 --> 00:01:34.960
1 nömrəli özəl banka köçürülür.

00:01:34.960 --> 00:01:38.040
Artıq onlar, federal ehtiyyat deyil,

00:01:38.040 --> 00:01:40.250
və ya ümumiyyətlə Mərkəzi Bank

00:01:40.250 --> 00:01:42.380
artıq onlara sahib deyil.

00:01:42.380 --> 00:01:44.114
Buradan köçürülüb.

00:01:44.114 --> 00:01:45.530
Bunları belə işarə edək ki,

00:01:45.530 --> 00:01:48.540
qarışmasın və rahat izləyə bilək.

00:01:48.540 --> 00:01:51.670
Pulu 1 nömrəli özəl banka qoyanda,

00:01:51.670 --> 00:01:55.000
dedilər ki, 3 dollara tələb var,

00:01:55.000 --> 00:01:56.880
buna görə də çek yazmaq istəyirlər.

00:01:56.880 --> 00:02:00.979
Buna görə, 3 dolları

00:02:00.979 --> 00:02:03.270
bir çek hesabına qoyurlar.

00:02:03.270 --> 00:02:13.390
Çek yazılır, və beləcə əmanət hesabına

00:02:13.390 --> 00:02:15.490
bir az daha çox faiz ala bilərlər,

00:02:15.490 --> 00:02:17.090
bank da buna maraqlıdır, çünki,

00:02:17.090 --> 00:02:18.923
əmanətə ehtiyat saxlamalı deyillər,

00:02:18.923 --> 00:02:22.530
əmanət hesabına 1 dollar qoyurlar

00:02:25.214 --> 00:02:27.630
və bu əmanət hesabına çek yaza bilmirlər.

00:02:27.630 --> 00:02:29.296
Əslində xüsusi şərtlər var,

00:02:29.296 --> 00:02:32.380
amma sadə dildə desək,

00:02:32.380 --> 00:02:32.880
çek yaza bilmirlər.

00:02:32.880 --> 00:02:34.921
Ya da çek yazmağa məhdudiyyətləri var

00:02:34.921 --> 00:02:36.200
və ya bu tərz problemlər.

00:02:36.200 --> 00:02:38.920
Bank da deyir ki, yaxşı, bu pula

00:02:38.920 --> 00:02:40.920
ehtiyat olmasına ehtiyac yoxdur.

00:02:40.920 --> 00:02:42.128
Bunu, borca 
verə bilərəm.

00:02:42.128 --> 00:02:43.680
Düşünək ki, borc verdikləri şəxs

00:02:43.680 --> 00:02:47.130
də, bu pulu, dərhal

00:02:47.130 --> 00:02:50.830
başqa bir banka yatırır.

00:02:50.830 --> 00:02:52.550
Buna da özəl bank 2 deyək.

00:02:52.550 --> 00:02:54.920
Beləliklə, pul, artıq

00:02:54.920 --> 00:02:57.120
özəl bank 1-də deyil.

00:02:57.120 --> 00:03:00.880
Burada da,

00:03:00.880 --> 00:03:04.690
özəl bankı 2-ni çəkək.

00:03:04.690 --> 00:03:07.470
Pulu, iki nömrəli özəl bankda

00:03:07.470 --> 00:03:10.540
əmanət hesabına yatırırlar.

00:03:10.540 --> 00:03:12.710
Buradakı puldan isə, bank deyir ki,

00:03:12.710 --> 00:03:15.460
bu, tələb olunan depozitdir və

00:03:15.460 --> 00:03:16.960
bəzi ehtiyatları saxlanmalıdır.

00:03:16.960 --> 00:03:18.640
Bu, fraksiya ehtiyat bankçılığı adlanır.

00:03:18.640 --> 00:03:21.670
ABŞ-da, bunun 90%-ə qədərini

00:03:21.670 --> 00:03:22.270
borc vermək olar.

00:03:22.270 --> 00:03:24.000
Düşünək ki, bu bank 
biraz mühafizəkardır

00:03:24.000 --> 00:03:25.680
və sadəcə 3-də 2 
hissəsini borc verir.

00:03:25.680 --> 00:03:27.737
Yəni, bu 3$-dan 2$-ı borc verirlər,

00:03:27.737 --> 00:03:29.570
Və düşünək ki, borcalan da

00:03:29.570 --> 00:03:31.910
bu pulu, təsadüfən, 
2 nömrəli özəl bankdakı

00:03:31.910 --> 00:03:33.700
şəxsi hesabına yatırır.

00:03:33.700 --> 00:03:40.060
Bu 2$, özəl bank 2-ə gəlir,

00:03:40.060 --> 00:03:45.250
yəni artıq, özəl bank 1-də deyil.

00:03:45.250 --> 00:03:48.760
Amma bu adam hələ də 3$-a qədər 
çek yaza bilir.

00:03:48.760 --> 00:03:50.420
2 nömrəli özəl bankda,

00:03:50.420 --> 00:03:52.045
deyək ki, bunlar

00:03:52.045 --> 00:03:53.590
bir çek

00:03:53.590 --> 00:03:58.260
hesabına yatırılır.

00:03:58.260 --> 00:04:00.910
Aha, indi, iki nömrəli özəl bank,
bir neçə cür davrana bilər.

00:04:00.910 --> 00:04:03.160
Bu çek hesabında
bəzi ehtiyatları saxlamalıdır.

00:04:03.160 --> 00:04:04.310
Baxmayaraq ki, 90% borc

00:04:04.310 --> 00:04:06.018
verə bilər,
daha mühafizəkar

00:04:06.018 --> 00:04:08.280
davranıb, bunun, yarısını
verməyə qərar verir.

00:04:08.280 --> 00:04:11.264
Beləliklə, dollardan birini borc verir.

00:04:11.264 --> 00:04:13.680
Borc verdikləri şəxs isə,

00:04:13.680 --> 00:04:15.860
bu pulu alır

00:04:15.860 --> 00:04:17.360
və cibinə qoyur.

00:04:17.360 --> 00:04:19.924
Onlar həm də bütün bu
əmanətlərdən borc verə bilərlər.

00:04:19.924 --> 00:04:21.010
Və deyək ki,
o adam

00:04:21.010 --> 00:04:24.370
1 dollarlıq borcu da

00:04:24.370 --> 00:04:25.370
cibinə qoyur.

00:04:27.690 --> 00:04:30.790
Fikir verin, əvvəlki
4 dollar hələ də oradadır,

00:04:30.790 --> 00:04:32.890
Bir, iki, üç, dörd.

00:04:32.890 --> 00:04:35.870
Xatırlatma edim, bu adam buradan

00:04:35.870 --> 00:04:37.420
3 dollara qədər çek yaza bilər.

00:04:37.420 --> 00:04:39.290
Buradakı isə,

00:04:39.290 --> 00:04:43.770
eyni çek rəngində yazaq,

00:04:43.770 --> 00:04:53.350
2 dollara qədər çek yaza bilər.

00:04:53.350 --> 00:04:55.780
İndi buradakı pulun müxtəlif

00:04:55.780 --> 00:04:56.770
formaları barədə düşünək.

00:04:56.770 --> 00:04:59.500
Çox dar bir şəkildə 
düşünsək, o,

00:04:59.500 --> 00:05:03.200
Mərkəzi Bankın çap etdirdiyi, 
yoxsa üzv banklara elektron

00:05:03.200 --> 00:05:07.210
olaraq 
yaratdığı ehtiyatlardırmı?

00:05:07.210 --> 00:05:08.710
Sadə şəkildə yalnız

00:05:08.710 --> 00:05:11.060
fiziki çap olunan pulu düşünək.

00:05:11.060 --> 00:05:12.400
Bu əsas pul kütləsidir.

00:05:12.400 --> 00:05:17.530
Bunu, başqa cür pul 
təklifi də adlandırırlar.

00:05:17.530 --> 00:05:19.370
ABŞ-da və digər ölkələrdə bu,

00:05:19.370 --> 00:05:21.310
M0 ilə eyni şeydir.

00:05:21.310 --> 00:05:23.640
Ölkədən ölkəyə cüzi fərqlər var.

00:05:23.640 --> 00:05:26.560
Bu nümunədə, çap edilib dövriyyəyə 
qoyulan məbləğ,

00:05:26.560 --> 00:05:29.090
4 dollar idi.

00:05:29.090 --> 00:05:31.460
4 dollarlıq pul kütləmiz var idi.

00:05:31.460 --> 00:05:33.770
Aydındır ki, çap edən kimi onunla

00:05:33.770 --> 00:05:35.311
qiymətli kağız aldılar, və pul

00:05:35.311 --> 00:05:38.610
dövriyyəyə girdi, ondan 
məhsullar almaq üçün, əməliyyatları

00:05:38.610 --> 00:05:41.770
asanlaşdırmaq üçün istifadə edilə bilər.

00:05:41.770 --> 00:05:44.050
İndi bu yaratdığımız bu kiçik dünyada,

00:05:44.050 --> 00:05:47.460
bunların hamısı pul kimi
istifadə edilmir.

00:05:47.460 --> 00:05:50.130
Bu şəxsdə 4 dollar var, amma bu insanlar

00:05:50.130 --> 00:05:52.540
burada da çek yaza bilər.

00:05:52.540 --> 00:05:55.360
Pulun bir az daha geniş 
tərifini deyə bilərik.

00:05:55.360 --> 00:05:57.350
Buraya da M1 deyək.

00:05:57.350 --> 00:05:59.850
Düşünmək üçün bir neçə yol var.

00:05:59.850 --> 00:06:02.300
Bunu bütün valyuta kimi düşünsək,

00:06:02.300 --> 00:06:05.700
insanların cibindəkilər üstəgəl
bütün çek yazma imkanları.

00:06:05.700 --> 00:06:07.200
Buna görə,

00:06:07.200 --> 00:06:11.340
bu 2 dollar üstəgəl 5 dollarlıq

00:06:11.340 --> 00:06:12.520
çek yazma qabiliyyəti olar.

00:06:12.520 --> 00:06:14.660
Beləliklə, 2 dollar fiziki məbləğ,

00:06:14.660 --> 00:06:17.520
bankda deyil, insanların ciblərində,

00:06:17.520 --> 00:06:24.400
üstəgəl 5 dollarlıq çek,

00:06:24.400 --> 00:06:26.460
sizə 7 dollar verəcək.

00:06:26.460 --> 00:06:28.580
Buna baxmağın başqa bir yolu,

00:06:28.580 --> 00:06:35.390
onu M0 üstəgəl

00:06:35.390 --> 00:06:37.396
çek depozitləri

00:06:37.396 --> 00:06:39.770
kimidir.

00:06:39.770 --> 00:06:41.410
Ancaq bunu etsəniz, ikiqat

00:06:41.410 --> 00:06:43.620
sayılır çünki, M0, çek depozitlərinin

00:06:43.620 --> 00:06:46.002
ehtiyatıdır.

00:06:46.002 --> 00:06:47.960
Və ya bəzi çek depozitləri,

00:06:47.960 --> 00:06:50.110
M0 üçün ehtiyat olaraq saxlanılır.

00:06:50.110 --> 00:06:53.155
Bank ehtiyatlarını 
çıxarmaq məcburiyyətindəyik.

00:06:56.880 --> 00:06:59.239
Bu zaman 4 dollar alarıq, çünki biz

00:06:59.239 --> 00:07:01.280
bunları, ikiqat saymaq istəmirik.

00:07:01.280 --> 00:07:04.200
M0-ın 4 dollar olduğunu alacağıq.

00:07:04.200 --> 00:07:06.420
Bunu ağ rəngdə qeyd edək.

00:07:06.420 --> 00:07:10.690
M0 4 dollardır,

00:07:10.690 --> 00:07:16.080
5 dollar çek hesabıdır.

00:07:16.080 --> 00:07:17.580
Bunu çəhrayı rəngdə edim.

00:07:17.580 --> 00:07:19.610
Üstəgəl 5 dollar.

00:07:19.610 --> 00:07:22.070
Və sonra ehtiyatları çıxarsaq,

00:07:22.070 --> 00:07:24.270
Buradakı ehtiyatlarda 2 dollar var.

00:07:24.270 --> 00:07:27.080
Yəni çıxılsın 2 dollar.

00:07:27.080 --> 00:07:30.920
bərabərdir, 7 dollar.

00:07:30.920 --> 00:07:33.420
Bunun mahiyyəti budur ki,

00:07:33.420 --> 00:07:35.878
çek hesabının ya da

00:07:35.878 --> 00:07:41.430
M0-ın bir hissəsi kimi

00:07:41.430 --> 00:07:43.480
iki dəfə saymırıq. Təkrar edim,

00:07:43.480 --> 00:07:45.660
bu, pul kütləsinin bir hissəsi deyil.

00:07:45.660 --> 00:07:48.010
Bu, həm pul kütləsi, həm də çek hesabıdır ki,

00:07:48.010 --> 00:07:49.790
bunu da iki dəfə saymaq istəmirik.

00:07:49.790 --> 00:07:51.272
Beləliklə, düşünməyin ən sadə yolu

00:07:51.272 --> 00:07:53.480
əməliyyatları asanlaşdırmaq üçün, tərifdə

00:07:53.480 --> 00:07:55.110
nədən istifadə edilə bilər?

00:07:55.110 --> 00:07:57.410
İnsanların cibindəki bu 2 dollar və

00:07:57.410 --> 00:07:59.550
5 dollaradək çek yazmaq.

00:07:59.550 --> 00:08:02.160
Buradakı görüntü belədir.

00:08:02.160 --> 00:08:04.120
Daha da genişləndirmək istəyiriksə,

00:08:04.120 --> 00:08:06.806
M2 adlı hissəni əlavə edə bilərik.

00:08:06.806 --> 00:08:08.680
Hazırda bir əməliyyatı 
asanlaşdırmaq üçün

00:08:08.680 --> 00:08:12.280
dərhal istifadə edilə bilən nədir?

00:08:12.280 --> 00:08:14.260
Bu, bizim M1 olardı.

00:08:14.260 --> 00:08:16.250
Bizim 7 dollarliq M1-miz.

00:08:16.250 --> 00:08:19.400
Üstəgəl, asanlıqla M1-ə çevrilə biləcəklər.

00:08:19.400 --> 00:08:21.220
Məsələn, bu əmanət hesabları,

00:08:21.220 --> 00:08:23.110
asanlıqla çek hesablarına çevrilə bilər.

00:08:23.110 --> 00:08:24.530
Yalnız bir neçə gün çəkə bilər.

00:08:24.530 --> 00:08:25.920
Bəzi gecikmələr ola bilər.

00:08:25.920 --> 00:08:27.025
Amma çevrilə bilər.

00:08:27.025 --> 00:08:29.400
Konvertasiya edildikdə bankın tələb

00:08:29.400 --> 00:08:30.770
ehtiyatı bir az dəyişəcək.

00:08:30.770 --> 00:08:33.360
Amma şəxs dəyişimə icazə verəcək,
çünki beləliklə,

00:08:33.360 --> 00:08:36.169
daha çox çek yaza biləcək.

00:08:36.169 --> 00:08:38.909
Beləliklə M2, M1 üstəgəl M1-ə

00:08:38.909 --> 00:08:40.740
çevirmək çox asan olanları əhatə edir.

00:08:40.740 --> 00:08:45.515
Əmanət hesabları, pul bazarı hesabları

00:08:45.515 --> 00:08:47.640
və s. əlavə ediləcək.

00:08:47.640 --> 00:08:49.190
Onlar oxşar hesablardır,

00:08:49.190 --> 00:08:50.470
biri biraz daha yüksək faizlidir, amma

00:08:50.470 --> 00:08:52.440
ona daxil olmaq üçün məhdudiyyətlər var.

00:08:52.440 --> 00:08:56.480
Onu çek hesabına çevirmək çox da çətin deyil.

00:08:56.480 --> 00:09:00.070
Və kiçik dollar dəyərində müddətli depozit, 
depozit sertifikatı hesabları.

00:09:00.070 --> 00:09:02.070
Rahat olsun deyə, yalnız

00:09:02.070 --> 00:09:03.990
əmanət hesabları deyək.

00:09:03.990 --> 00:09:09.620
Beləliklə, bu, 7 dollarlıq M1, üstəgəl

00:09:09.620 --> 00:09:11.180
buradakı 2 dollarlıq 
əmanət hesabları.

00:09:15.527 --> 00:09:17.110
Bu yalnız bir izah vermək üçündür.

00:09:17.110 --> 00:09:18.190
Biri pul kütləsi

00:09:18.190 --> 00:09:19.380
haqqında danışanda, 
soruşulmalıdır ki,

00:09:19.380 --> 00:09:20.504
nə haqqında danışırsan?

00:09:20.504 --> 00:09:23.680
Ən tipik olanı M1 haqqında danışmaqdır,

00:09:23.680 --> 00:09:27.060
çünki bu əməliyyatları asanlaşdırmaq üçün

00:09:27.060 --> 00:09:27.880
birbaşa istifadə edilənlərdir.

00:09:27.880 --> 00:09:29.588
Çek hesabları,

00:09:29.588 --> 00:09:31.520
ya da kiminsə cibindəki pullar.

00:09:31.520 --> 00:09:35.310
Amma əsas pul kütləsi kimi, 
M0-dan da danışa bilərlər,

00:09:35.310 --> 00:09:36.930
xüsusilə ABŞ-da həmişə eyni yerə

00:09:36.930 --> 00:09:38.070
istinad edirlər.

00:09:38.070 --> 00:09:40.410
Daha geniş də
istinad edə bilərlər.

00:09:40.410 --> 00:09:41.785
M2-dən daha geniş təriflər var,

00:09:41.785 --> 00:09:44.400
məsələn M3, amma bu barədə

00:09:44.400 --> 00:09:45.720
məlumat verməyi dayandırıblar.

00:09:45.720 --> 00:09:48.630
Ancaq M3-də, gerçək pul, 
çek hesabı olmaqdan

00:09:48.630 --> 00:09:51.760
bir qədər daha fərqli olur.

00:09:51.760 --> 00:09:53.980
Amma, onsuz da, kifayət 
qədər likvid olduğuna

00:09:53.980 --> 00:09:56.130
görə digər növ aktivləri 
də daxil edəcəklər.

00:09:56.130 --> 00:09:57.880
Son zamanlarda isə artıq FED

00:09:57.880 --> 00:10:00.420
bu barədə hesabat verməyi dayandırıb.

00:10:00.420 --> 00:10:04.130
Və bunlar da, istinad edilən məlumatlardır.