Bức xạ có nguy hiểm? - Mat Anticole

Xem bài đầy đủ tại : http://ed.ted.com/lessons/is-radiation-dangerous-matt-anticole

khi nghe đến từ bức xạ, thật dễ tưởng tượng ra vụ nổ lớn và những biến đổi đáng sợ. Nhưng đó chỉ là 1 phần của câu chuyện - bức xạ cũng sinh ra cầu vồng và bác sĩ thăm khám thông qua xem phim x-quang. Vậy thực sự bức xạ là gì, chúng ta cần lo lắng về hệ quả của bức xạ bao nhiêu? Matt Anticole mô tả những loại bức xạ khác nhau.

Bài soạn của Matt Anticole, hoạt hình do Tinmouse Animation Studio thực hiện.

Khi nghe đến từ bức xạ,

ta thường tưởng tượng đến những vụ nổ lớn
hay những biến đổi đáng sợ,

nhưng như vậy là chưa đầy đủ.

Bức xạ cũng giúp hình thành nên cầu vồng

bác sĩ dùng để xem x-quang.

Vậy, sự bức xạ thật ra là gì,

và ta có cần quá lo lắng đến
ảnh hưởng của nó?

Câu trả lời bắt đầu bằng cách
hiểu đúng rằng,

bức xạ đồng thời miêu tả 2 hiện tượng
khoa học hoàn toàn khác nhau

bức xạ điện từ,

và phóng xạ hạt nhân.

Bức xạ điện từ là năng lượng thuần,

bao gồm tương tác điện
và sóng từ trường

dao động trong không gian.

Khi sóng này dao động càng nhanh,

năng lượng sóng sẽ càng lớn.

Ở đầu năng lượng thấp của phổ điện từ,
có sóng vô tuyến

tia hồng ngoại,

và ánh sáng nhìn thấy được (khả kiến).

Ở đầu năng lượng cao hơn.
có tia cực tím,

tia X-quang,

và tia gamma.

Xã hội hiện đại được vận hành thông qua
việc thu nhận và phát hiện sóng điện từ.

Ta có thể tải thư điện tử về điện thoại
bằng sóng vô tuyến,

hay mở và đọc được một hình ảnh X-quang,

vì màn hình phát ra
ánh sáng nhìn thấy được

Mặt khác, bức xạ hạt nhân,

bắt nguồn từ hạt nhân nguyên tử,

khi các hạt proton đẩy nhau do
chúng đều mang điện tích dương.

Lực hạt nhân sẽ được coi là mạnh

khi nó có thể chống lại
lực đẩy rất lớn trên

và giữ được các liên kết trong nguyên tử.

Tuy nhiên, một số tổ hợp nơtron và proton,

gọi là đồng vị,

thường không bền,

và có năng lượng phóng xạ cao.

Chúng sẽ ngẫu nhiên phát ra
vật chất và/hoặc năng lượng

gọi là bức xạ hạt nhân,

để đạt được liên kết bền vững hơn.

Bức xạ hạt nhân có nguồn gốc
từ tự nhiên, như radon

là khí thoát ra từ mặt đất.

Ta cũng tinh luyện quặng phóng xạ
một cách tự nhiên

để cung cấp nhiên liệu cho
các nhà máy điện hạt nhân.

Ngay cả trong chuối cũng có chứa một
hàm lượng nhỏ đồng vị phóng xạ của Kali

Con người đang sống trong
thế giới đầy bức xạ

vậy ta phải làm gì để tránh được
những tác hại nguy hiểm của nó?

Đầu tiên, không phải
tất cả bức xạ đều nguy hiểm

Bức xạ trở nên nguy hiểm khi eletron
trong nguyên tử bị đẩy khỏi quỹ đạo của nó.

Quá trình này có thể gây tàn phá ADN,

được gọi là bức xạ ion hóa,

thuật ngữ ion được dùng cho nguyên tử
đã bị mất đi hoặc tăng thêm electron.

Tất cả các phóng xạ nguyên tử
đều đã bị ion hóa,

trong khi đối với bức xạ điện từ, chỉ có
bức xạ với năng lượng cao nhất bị ion hóa.

Đó là tia gamma,

tia X-quang.

và tia cực tím năng lượng cao.

Do đó, cần thận trọng hơn
khi chụp x-quang,

bác sĩ thường che các phần cơ thể
không cần xét nghiệm,

và cần phải bôi kem chống nắng
khi ra biển.

Mặt khác, di động hay lò vi sóng sử dụng
bức xạ ở phần thấp trong phổ bức xạ

nên bức xạ này không có nguy cơ
bị ion hóa khi sử dụng.

Nguy cơ tổn hại sức khỏe là lớn nhất
khi nhiều bức xạ ion hóa

tấn công chúng ta trong thời gian ngắn,

được gọi là phơi nhiễm cấp tính.

Phơi nhiễm cấp tính vượt quá khả năng
tự phục hồi vốn có của cơ thể.

Điều này có thể
gây ra ung thư,

rối loạn chức năng của tế bào,

và thậm chí gây tử vong.

May thay, phơi nhiễm cấp tính
thường hiếm,

nhưng hàng ngày con người vẫn tiếp xúc
với hàm lượng nhỏ bức xạ ion,

từ cả nguồn tự nhiên hay nhân tạo.

Các nhà khoa học gặp khó khăn hơn
trong việc xác định những rủi ro này

Cơ thể thường có khả năng tự hồi phục khi
tiếp xúc với lượng nhỏ bức xạ ion,

và nếu không thể,

kết quả tổn thương không biểu hiên
triệu chứng trong mười năm hoặc hơn.

Các nhà khoa học so sánh
phơi nhiễm bức xạ ion

bằng đơn vị có tên sievert.

Phơi nhiễm cấp tính tương đương 1 sievert
sẽ gây ra cảm giác buồn nôn trong một giờ,

và 4 sievert có thể gây tử vong.

Tuy nhiên, lượng phóng xạ con người
tiếp xúc hàng ngày nhỏ hơn nhiều.

Trung mình mỗi năm, mỗi người nhận
6.2 milisievert phóng xạ

từ nhiều nguồn khác nhau,

khoảng 1/3 đến từ khí radon

Tương đương với mỗi 5 microsievert,

cần hơn 1200 lần chụp x-quang

mới vượt quá số lượng
cho phép mỗi năm.

Và còn nhớ quả chuối chứ?

Nếu cơ thể hấp thụ hết
phóng xạ có trong chuối,

mỗi ngày bạn phải ăn 170 quả để đạt
hàm lượng phóng xạ cho phép mỗi năm.

Chúng ta đang sống trong
một thế giới đầy bức xạ.

Nhưng phần lớn những bức xạ ấy
không bị ion hóa.

Còn đối với những bức xạ bị ion hóa,

chúng ta thường rất ít tiếp xúc phải,

và nếu chúng ta kiểm tra
mức radon trong nhà,

và bôi kem chống nắng.

sẽ giúp giảm bớt những
nguy hại sức khỏe có liên quan.

Marie Curie, một trong những người đi đầu
trong nghiên cứu về bức xạ,

đã tổng kết như sau:

"Không có gì trên đời là đáng sợ;
chỉ có những thứ cần được làm sáng tỏ.

Đã đến lúc ta nên tìm hiểu rõ hơn
về chúng, để bớt sợ hơn."