< Return to Video

Elements and atoms | Atoms, compounds, and ions | Chemistry | Khan Academy

  • 0:00 - 0:03
    Հազարամյակներ առաջ մեր նախնիները,
    պարզապես
  • 0:03 - 0:06
    շրջապատը դիտելով,
    կարող էին պատկերացում կազմել նյութերի
  • 0:06 - 0:07
    զանազանության մասին:
  • 0:07 - 0:10
    Յուրաքանչյուր նյութ օժտված է իրեն բնորոշ
    հատկանիշներով:
  • 0:10 - 0:12
    Օրինակ՝ մեկը անդրադարձնում է
  • 0:12 - 0:15
    լույսը որոշակի անկյան
    տակ, մեկ ուրիշը ամբողջությամբ
  • 0:15 - 0:18
    կլանում է այն:
    Երրորդին բնորոշ է հստակ գույն,
  • 0:18 - 0:20
    ջերմաստիճան, ագրեգատային վիճակ
    (պինդ, հեղուկ, գազային):
  • 0:20 - 0:22
    Բացի նշված ֆիզ. հատկություններից
  • 0:22 - 0:25
    ուսումնասիրվում են նաև նյութերի
    փոխազդեցությունները՝
  • 0:25 - 0:28
    քիմ. հատկությունները:
    Ձեր առջև տեսնում եք 3 նյութ՝
  • 0:28 - 0:31
    Վերևի ձախ անկյունում ածխածնի գրաֆիտային
    ձևափոխությունն է:
  • 0:31 - 0:36
    Աջում կարող եք տեսնել կապար մետաղը (Pb):
    Ներքևում բոլորին հայտնի ոսկին է (Au):
  • 0:36 - 0:39
    Այլ նյութերի պատկերներ կարող եք տեսնել
    նշված կայքում.
  • 0:39 - 0:41
    http://images-of-elements.com/
  • 0:41 - 0:45
    Այս բոլոր նյութերը սովորական
    պայմաններում պինդ են:
  • 0:45 - 0:47
    Օդում առկա են գազային նյութեր՝
  • 0:47 - 0:49
    օդ խառնուրդի տարբեր բաղադրիչներ:
  • 0:49 - 0:52
    Կախված նրանից, թե ինչ բաղադրիչ նյութ ենք
    դիտարկում՝
  • 0:52 - 0:55
    թթվածին, ածխածին, ազոտ, թե այլ նյութ,
  • 0:55 - 0:58
    հանդիպում ենք տարբեր հատկանիշների:
    Սենյակային պայմաններում
  • 0:58 - 0:59
    որոշ նյութեր գտնվում են հեղուկ
  • 0:59 - 1:02
    վիճակում: Հեղուկ ագրեգատային վիճակը
    բնորոշ է նաև պինդ
  • 1:02 - 1:05
    նյութերին բարձր ջերմաստիճաններում:
    Այսպես էլ ոսկին կամ կապարը
  • 1:05 - 1:07
    տաքանալիս վերածվում են հեղուկի:
  • 1:07 - 1:10
    Սակայն ածխածինը հնարավոր է այրել և
    ստացված գազային միացության
  • 1:10 - 1:12
    տեսքով արձակել այն դեպի մթնոլորտ:
    Հնարավոր է
  • 1:12 - 1:13
    մասնատել ածխածնի որոշակի
  • 1:13 - 1:15
    զանգված մանր հատվածների:
  • 1:15 - 1:17
    Քիչ առաջ ներկայացվեցին այն երևույթները,
    որոնք դարերով
  • 1:17 - 1:21
    դիտարկվել և ուսումնասիրվել են մարդկանց
    կողմից:
  • 1:21 - 1:22
    Սակայն այդ երևույթները առաջացնում են
  • 1:22 - 1:24
    գրեթե փիլիսոփայական հարց.
  • 1:24 - 1:26
    արդյո՞ք հնարավոր է ածխածնի այդ զանգվածը
  • 1:26 - 1:31
    բաժանել անվերջ
    ավելի ու ավելի մանր հատվածների;
  • 1:31 - 1:34
    արդյոք կա փոքրագույն հատված, փոքրագույն
  • 1:34 - 1:36
    կառուցողական միավոր, որը դեռևս կպահպանի
  • 1:36 - 1:40
    ածխածնի բոլոր հատկանիշները, սակայն որը
    մասնատելու դեպքում այլևս կկորեն ածխածին
  • 1:40 - 1:43
    նյութին բնորոշ հատկանիշները:
    Պարզվում է՝ վերոնշյալ հարցի պատասխանն է
  • 1:43 - 1:45
    այո:
    Փորձելով դուրս բերել
  • 1:45 - 1:48
    այդ փոքրագույն մասնիկի սահմանումը՝
    կստանանք հետևյալը. որոշված
  • 1:48 - 1:50
    ջերմաստիճանային տիրույթում որոշակի
  • 1:50 - 1:52
    հատկություններն ունեցող ու որոշակի
  • 1:52 - 1:56
    եղանակով ռեակցիայի մեջ մտնող
    կառուցվածքային միավորները
  • 1:56 - 1:59
    կոչվում են տարրեր:
    Օրինակ՝ ածխածինը ամարվում է տարր:
  • 1:59 - 2:01
    Ոսկին և կապարը նույնպես առանձին տարրեր են:
  • 2:01 - 2:05
    Հետևելով այդ տրամաբանությանը՝
    դու կարող ես կարծել, թե ջուրը ևս տարր է:
  • 2:05 - 2:09
    Իրականում պատմականորեն ապացուցված է
    համարվում այն փաստը,
  • 2:09 - 2:10
    որ մարդիկ բավականին երկար ժամանակ
  • 2:10 - 2:14
    կարծում էին, թե ջուրը իսկապես
    առանձին տարր է:
  • 2:14 - 2:18
    Բայց մեր ժամանակներում ջրի բաղադրությունը
    հստակ որոշված է:
  • 2:18 - 2:20
    Ջուրը կազմված է թթվածին և ջրածին տարրերից:
  • 2:20 - 2:25
    Բոլոր տարրերը ներկայացված են այստեղ՝
    Մենդելեևի պարբերական համակարգում
  • 2:25 - 2:28
    "C" - ով նշանակվում է ածխածինը (carbon):
    Այստեղ
  • 2:28 - 2:29
    հիմնական ուշադրությունը դարձվում է
  • 2:29 - 2:30
    այն տարրերի վրա,
  • 2:30 - 2:32
    որոնք քաջ ծանոթ են մարդկությանը,
  • 2:32 - 2:36
    սակայն հետագա ուսումնասիրության դեպքում
    տպավորվում են գրեթե բոլոր
  • 2:36 - 2:39
    տարրերը:
    Սա թթվածինն է, սա՝ ազոտը, սա՝ սիլիցիումը:
  • 2:39 - 2:43
    Այս "Au"-ն և "Pb"-ը համապատասխանաբար
    ոսկի և կապարն են:
  • 2:43 - 2:52
    Այս բոլոր տարրերի հիմնական բաղադրիչը
    կոչվում է ատոմ:
  • 2:52 - 2:55
    Այսպիսով, եթե շարունակել բաժանել ածխածինը
    աննշան փոքր
  • 2:55 - 2:57
    հատվածների, տեսականորեն կարելի է ստանալ
    ածխածնի ատոմ: Եթե
  • 2:57 - 2:59
    նույն գործողությունը կրկնել ոսկու վրա,
    վերջնական
  • 2:59 - 3:01
    արդյունքը կլինի ոսկու ատոմը:
  • 3:01 - 3:03
    Եթե կրկնենք նույն փորձը այստեղ
  • 3:03 - 3:04
    կստանանք աննշան չափերի մասնիկ,
  • 3:04 - 3:06
    որը հենց կլինի կապարի ատոմը:
  • 3:06 - 3:08
    Այլևս անհնար կլինի շարունակել ջարդել
  • 3:08 - 3:09
    կառուցվածքը և բաժանել
  • 3:09 - 3:11
    այդ մասնիկը այնպես,
    որ շարունակեն պահպանվել
  • 3:11 - 3:14
    կապարի հատկանիշները և
    այն շարունակի կոչվել կապար:
  • 3:17 - 3:18
    Ատոմներ ուսումնասիրելիս՝
  • 3:18 - 3:21
    երբեմն շատ դժվար է լինում պատկերացնել
    դրանց իրական չափերը:
  • 3:21 - 3:24
    Իրականում ատոմները աներևակայելի փոքր են:
  • 3:24 - 3:26
    Օրինակ՝ դիտարկենք ածխածինը:
  • 3:26 - 3:28
    Այն մտնում է անգամ ձեր մազի
  • 3:28 - 3:29
    բաղադրության մեջ: Իրականում ածխածինը
  • 3:29 - 3:32
    մարդու օրգանիզմում գերակշռող
    կառուցվածքային նյութն է:
  • 3:32 - 3:36
    Ածխածինը համարվում է օրգանական
    կառուցվածքների հիմնական բաղադրիչ:
  • 3:36 - 3:41
    Այսպիսով եթե դիտարկենք մազը, այն
    մեծամասնությամբ կազմված կլինի ածխածնից:
  • 3:41 - 3:42
    Վերցնենք պատկերված մազը,
  • 3:42 - 3:44
    որը ներկված է ավելի հստակ
  • 3:44 - 3:46
    երևալու և ավելի հեշտ
  • 3:46 - 3:47
    ուսումնասիրվելու համար,
  • 3:47 - 3:48
    ապա փորձենք ճշտել,
  • 3:48 - 3:50
    թե որքան ատոմ կա մազի
  • 3:50 - 3:52
    լայնական կտրվածքում:
  • 3:52 - 3:55
    Իմանալով, որ ատոմի չափերը չափազանց փոքր են
  • 3:55 - 3:58
    դուք, հնարավոր է, կեզրակացնեք,
  • 3:58 - 4:00
    որ մազի լայնական կտրվածքում կա
  • 4:00 - 4:03
    մոտ հազար ատոմ կամ գուցե տաս հազար,
  • 4:03 - 4:07
    կամ հարյուր հազար:
    Սակայն այդ գուշակումները սխալ են:
  • 4:07 - 4:09
    Մազի կտրվածքում առկա է մոտ մեկ միլիոն
  • 4:09 - 4:10
    ածխածնի ատոմ:
  • 4:10 - 4:12
    Դա նշանակում է, որ մազը
  • 4:12 - 4:14
    ունի մեկ միլիոն ատոմ լայնություն:
  • 4:14 - 4:17
    Սա իհարկե խիստ մոտավոր տվյալ է,
  • 4:17 - 4:21
    և ատոմների թիվը հստակ մեկ միլիոն չի,
    սակայն
  • 4:21 - 4:23
    այդ մոտարկումը թույլ է տալիս
  • 4:23 - 4:24
    պատկերացում կազմել ատոմի
  • 4:24 - 4:27
    անասելի փոքր չափերի մասին:
  • 4:27 - 4:28
    Բավականին դժվար է մտովի կողք կողքի
  • 4:28 - 4:31
    տեղավորել ատոմ կոչվող մեկ միլիոն մասնիկ
  • 4:31 - 4:34
    մազի լայնական հատույթի մեջ,
  • 4:34 - 4:37
    երբ անգամ դժվար է անզեն աչքով դիտարկել
  • 4:37 - 4:39
    մազի վերոնշյալ հատույթը:
  • 4:39 - 4:41
    Այժմ, իմանալով, որ ածխածին
  • 4:41 - 4:43
    տարրը
    կարևորագույն կառուցողական միավորներից է՝
  • 4:43 - 4:48
    պատկերացնենք, որ այդ տարրի պարզագույն
    կառուցվածքային միավորները կապված են
  • 4:48 - 4:49
    միմյանց հետ:
  • 4:49 - 4:51
    Ածխածնի ատոմը ինքնին կազմված է ավելի
  • 4:51 - 4:54
    հիմնական բաղադրիչներից:
  • 4:54 - 4:56
    Նույնպես և ոսկու ատոմը
  • 4:56 - 4:59
    և մյուս բոլոր տարրերի ատոմները:
  • 4:59 - 5:03
    Այժմ անցնում ենք ատոմի
    կառուցվածքի ուսումնասիրությանը:
  • 5:03 - 5:07
    Ինչպես նշեցինք ատոմը կամված է
    ավելի փոքր մասնիկներից:
  • 5:07 - 5:10
    Եթե փոխել այդ մասնիկների դիրքը,
    հեռացնել նրանցից մեկը
  • 5:10 - 5:13
    կամ որևէ ազդեցություն ունենալ մասնիկների
  • 5:13 - 5:14
    ամբողջության վրա,
  • 5:14 - 5:16
    արդյունքում կփոխվեն տարրի տվյալ ատոմի
  • 5:16 - 5:18
    ամբողջ հատկանիշները՝ այլ տարրերի հետ
  • 5:18 - 5:19
    փոխազդեցության
  • 5:19 - 5:23
    բնորոշ գծերը:
    Ասածը ավելի հստակ պատկերացնելու համար
  • 5:23 - 5:25
    ներկայացնենք ատոմի այդ
    կառուցողական մասնիկները:
  • 5:25 - 5:28
    Ուսումնասիրությունը սկսենք պրոտոնից:
  • 5:28 - 5:32
    Պրոտոնը հանդիսանում է ատոմի
    միջուկի բաղադրիչ,
  • 5:32 - 5:36
    որը կներկայացնենք մի փոքր ուշ:
  • 5:36 - 5:38
    Պրոտոնը հանդիսանում է դրականապես
    լիցքավորված մասնիկ:
  • 5:38 - 5:40
    Ատոմում պրոտոնների թիվը հավասար է
  • 5:40 - 5:43
    պարբերական համակարգում ատոմի
    ունեցած կարգաթվին:
  • 5:43 - 5:45
    Եթե ուշադիր դիտել պարբերական համակարգը,
  • 5:45 - 5:47
    կարելի է նկատել, որ տարրերը
  • 5:47 - 5:50
    դասավորված են ըստ կարգաթվի, հետևաբար նաև
  • 5:50 - 5:52
    ըստ պրոտոնների թվի աճի:
  • 5:52 - 5:55
    Այսպիսով, օրինակ՝
    ջրածինը կունենա 1 պրոտոն
  • 5:55 - 5:59
    Հելիումը՝ 2, ածխածինը՝ 6,
    և այսպես շարունակ:
  • 5:59 - 6:03
    Անհնար է հանդիպել ածխածնի ատոմ,
  • 6:03 - 6:05
    որը կունենա 7 պրոտոն,
  • 6:05 - 6:07
    քանի որ նշված քանակով պրոտոններ
  • 6:07 - 6:09
    կարող է ունենալ միայն ազոտը:
  • 6:09 - 6:11
    Թթվածինը, իր հերթին,
  • 6:11 - 6:13
    ունի ընդամենը 8 պրոտոն:
    Եթե որևէ եղանակով
  • 6:13 - 6:14
    հաջողվի ատոմին ավելացնել
  • 6:14 - 6:18
    ևս 1 պրոտոն, ատոմը կդադարի
    թթվածին լինելուց:
  • 6:18 - 6:20
    Այսինքն, պրոտոնների թիվը
  • 6:20 - 6:23
    կարելի է ընդունել
    որպես ատոմի բնութագրիչ հատկանիշ:
  • 6:23 - 6:25
    Անհրաժեշտ է հիշել,
    որ պրոտոնների թիվը միշտ հավասար է
  • 6:25 - 6:28
    պարբերական համակարգում նշված
    տարրի կարգաթվին:
  • 6:28 - 6:30
    Պարբերական համակարգում կարգաթիվը նշվում է
  • 6:30 - 6:32
    տարրի ատոմի վանդակի
  • 6:32 - 6:34
    վերևի աջ անկյունում, քանի որ այն
    հանդիսանում է
  • 6:34 - 6:37
    տարրի գլխավոր բնութագրիչներից մեկը:
  • 6:37 - 6:39
    Պրոտոնը ունի որոշակի զանգված:
  • 6:39 - 6:42
    Մեկ պրոտոնի զանգվածը հավասար է մեկ զ.ա.մ.:
  • 6:42 - 6:46
    Ընդհանրապես ատոմի զանգվածը որոշվում է նրա
    միջուկի զանգվածով:
  • 6:46 - 6:48
    Ատոմի զանգվածը որոշելուց
  • 6:48 - 6:55
    մեծ դեր խաղացող մյուս "բաղադրիչները"
    նեյտրոններն են:
  • 6:55 - 6:58
    Վերջիններս նույնպես մտնում են
    միջուկի կազմի մեջ:
  • 6:58 - 7:00
    Պրոտոնների հետ միասին նրանք
    կազմավորում են
  • 7:00 - 7:03
    ատոմի կենտրոնը՝ միջուկը:
    Նեյտրոնները ունեն
  • 7:03 - 7:05
    յուրաքանչյուրը մեկ զ.ա.մ. զանգված,
  • 7:05 - 7:07
    սակայն պրոտոններից տարբերվում են
  • 7:07 - 7:08
    նրանով, որ չունեն լիցք:
  • 7:08 - 7:10
    Ատոմում նեյտրոնների թիվը
  • 7:10 - 7:12
    կարելի է որոշել տարրի
  • 7:12 - 7:15
    ատոմային զանգվածից հանելով
    պրոտոնների թիվը:
  • 7:15 - 7:19
    Նեյտրոններով է պայմանավորված
    այն երևույթը, որ միևնույն տարրի
  • 7:19 - 7:22
    ատոմները կարող են ունենալ
    մի քանի իզոտոպներ: Իզոտոպները
  • 7:22 - 7:24
    միամյանցից տարբերվում են ատոմային
  • 7:24 - 7:26
    զանգվածով և ռադիոակտիվությամբ:
  • 7:26 - 7:28
    Այս երևույթի շնորհիվ կարող են
  • 7:28 - 7:30
    գոյություն ունենալ ածխածնի այնպիսի
  • 7:30 - 7:32
    իզոտոպներ, ինչպիսիք են
  • 7:32 - 7:33
    C (12), C (13), C(14) ատոմները,
  • 7:33 - 7:36
    որոնք ունեն համապատասխանաբար
    6, 7 և 8 նեյտրոն:
  • 7:36 - 7:39
    Աղյուսակում ներկայացված են
    ամենատարածված իզոտոպների
  • 7:39 - 7:43
    ատոմային զանգվածները:
    Դրոնց օգնությամբ էլ հնարավոր է դառնում
  • 7:43 - 7:46
    կազմել ատոմի միջուկի ամբողջական պատկերը:
  • 7:46 - 7:48
    Այժմ անդրադառնանք Բորի՝
  • 7:48 - 7:51
    ատոմի մոլորակային տեսությանը:
    Ըստ այդ տեսության՝
  • 7:51 - 7:54
    արեգակնային համակարգում
    Արեգակի շուրջը պտտվող
  • 7:54 - 7:56
    մոլորակների նմանությամբ
  • 7:56 - 7:59
    ատոմի միջուկի շուրջ պտտվում են
    էլեկտրոնները:
Title:
Elements and atoms | Atoms, compounds, and ions | Chemistry | Khan Academy
Description:

How elements relate to atoms. The basics of how protons, electrons and neutrons make up an atom.

Watch the next lesson: https://www.khanacademy.org/science/chemistry/atomic-structure-and-properties/introduction-to-the-atom/v/atomic-number-mass-number-and-isotopes?utm_source=YT&utm_medium=Desc&utm_campaign=chemistry

Chemistry on Khan Academy: Did you know that everything is made out of chemicals? Chemistry is the study of matter: its composition, properties, and reactivity. This material roughly covers a first-year high school or college course, and a good understanding of algebra is helpful.

About Khan Academy: Khan Academy is a nonprofit with a mission to provide a free, world-class education for anyone, anywhere. We believe learners of all ages should have unlimited access to free educational content they can master at their own pace. We use intelligent software, deep data analytics and intuitive user interfaces to help students and teachers around the world. Our resources cover preschool through early college education, including math, biology, chemistry, physics, economics, finance, history, grammar and more. We offer free personalized SAT test prep in partnership with the test developer, the College Board. Khan Academy has been translated into dozens of languages, and 100 million people use our platform worldwide every year. For more information, visit www.khanacademy.org, join us on Facebook or follow us on Twitter at @khanacademy. And remember, you can learn anything.

For free. For everyone. Forever. #YouCanLearnAnything

Subscribe to Khan Academy’s Chemistry channel: https://www.youtube.com/channel/UCyEot66LrwWFEMONvrIBh3A?sub_confirmation=1
Subscribe to Khan Academy: https://www.youtube.com/subscription_center?add_user=khanacademy
more » « less
Video Language:
English
Team:
Khan Academy
Duration:
13:09

Armenian subtitles

Incomplete

Revisions Compare revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.