Ngân hàng - Bài giảng 2: Báo cáo thu nhập của ngân hàng

Basic knowledge on how a balance sheet connects with an income statement in the banking field.

Nào, chúng ta cùng quay lại ví dụ mà tôi đã đưa ra cho các bạn trong đoạn băng vừa rồi.

Trong ví dụ đó, tôi đang sống ở ngôi làng này và rồi tôi bắt đầu mở một ngân hàng để làm cầu nối

nối giữa bên nhàn rỗi vốn (từ các khoản tiền/ tài sản họ tiết kiệm được) và các cơ hội đầu tư.

Tôi thực sự muốn nói lại ví dụ đó bởi một lẽ nó sẽ giúp các bạn phần nào hiểu rõ hơn

về cách các ngân hàng tạo tiền.

Hơn nữa, thực lòng tôi nghĩ rằng đây là một ví dụ minh họa rất tốt

giúp các bạn hiểu về một báo cáo tài chính mới mà

tôi không nghĩ là tôi đã và đang đề cập nhiều về nó.

Và đó chính là báo cáo thu nhập.

Hi vọng là tính đến thời điểm này, các bạn đã quen với các bảng cân đối kế toán.

Giờ đây, chúng ta sẽ tìm hiểu xem thế nào là một báo cáo thu nhập.

Giả sử đây là bảng cân đối kế toán của ngân hàng tôi vào thời gian đầu

của năm đầu hoạt động, hay còn gọi là đầu năm thứ nhất.

Để tôi xem thử nào, tôi có thể viết lại báo cáo đó không nhé.

Tôi nhớ là tôi đã từng nói rằng vốn ban đầu của công ty này

là một triệu đô la Mỹ.

Số vốn trên có thể được trích ra từ khoản tiền tiết kiệm của tôi,

hoặc cũng có thể tôi mượn từ 10 người bạn của mình,

mỗi người 100.000 đô la Mỹ.

Tuy nhiên, việc huy động vốn như thế nào không phải là vấn đề để chúng ta quan tâm trong nội dung bài giảng này.

Những gì chúng ta cần biết đó là chúng ta đã có 1 triệu đô la Mỹ.

Và rồi, tôi mua một tòa nhà,

tôi bỏ tiền vào trong đó. Trông có vẻ an toàn đây.

Những người khác cũng có cảm giác như vậy: cảm giác an tâm

khi bỏ tiền vào tòa nhà đó.

Như vậy, cứ cho là tôi có tài sản là 1 triệu đô la Mỹ nằm ở dạng bất động sản.

Một thời gian sau, các hộ gia đình còn lại ở ngôi làng tôi sống nhìn thấy được

pháo đài to lớn, đẹp đẽ mà tôi đã xây dựng nên.

Vì vậy, họ gửi tôi ít nhất một phần nào đó

trong khoản tiền tiết kiệm của mình như là các khoản tiền gửi.

Họ tự nhủ rằng: "Ồ, đó là một nơi thật là an toàn để cất giữ tiền bạc,

hơn là cứ phải giấu dưới nệm hay chôn trong sân vườn."

và "Ngân hàng của Sal bảo sẽ trả cho mình

một khoản tiền lãi nào đó. Anh ấy có vẻ khá nổi tiếng và đáng tin cậy

và tin cậy trong làng.

Vậy thì, mình cứ gửi một ít trong khoản tiền để dành của mình ở ngân hàng của anh bạn ấy xem sao."

Nhờ vậy, tôi có được 10 triệu tiền gửi tiết kiệm.

Đương nhiên là tôi có bảo họ rằng, đây không phải là khoản cho vay.

Mặc dù nhìn nó có vẻ tương tự như vậy

nhưng tôi không vay tiền từ các bạn.

Các bạn có thể sử dụng khoản tiền này bất cứ khi nào bạn cần.

Do vậy, chính tôi cần phải để một phần trong số tiền gửi này

sang một bên, phòng khi vào một lúc nào đó có người đến rút tiền.

Người đó nói rằng: "Hôm qua tớ có gửi chỗ cậu 1 đô la đấy,

Giờ cậu cho tớ rút 1 đô la đó về nhé, tớ phải trả tiền khám răng,

trả tiền vệ sinh nhà cửa và nhiều khoản khác."

Từ đó, Bạn đã hiểu lý do tại sao ngân hàng phải có một khoản tiền dự phòng như thế rồi chứ?

Tiếp tục nào, giả sử trích 10% trong tổng số tiền gửi. Đây là tỷ lệ dự trữ lớn nhất

để xử lý tình huống các người gửi tiền có thể đến bất chợt vào một ngày nào đó

trừ phi có một số đợt đột biến rút tiền gửi.

Rồi, 10% là tỷ lệ dự trữ

lưu ý là dự trữ bằng tiền mặt nhé!

Quy về giá trị tuyệt đối thì 10% này tương đương với 1 triệu đô la tiền mặt.

Nếu tôi cho là vì một số lý do nào đó, có thể sẽ có nhiều khả năng

tất cả mọi người đến cùng 1 lúc để rút tiền hoặc

một lượng lớn người đổ xô đến ngân hàng tôi rút tiền về, tôi sẽ phải

dự trữ nhiều hơn.

Quay lại với tỷ lệ 10%, sau khi để dành một khoản như trên, tôi còn lại 9 triệu đô la Mỹ.

Nói nôm na là, dân làng đưa tôi 10 đồng, tôi phải để lại 1 đồng.

Giờ tôi có 9 triệu đô la Mỹ để cho vay.

Đây là vốn có khả năng sinh lợi hay vốn có thể sử dụng được của ngân hàng.

Khi tôi dùng từ "vốn" thì đó là số tiền đòi hỏi được hoàn trả từ

việc sử dụng để xây dựng hay thực hiện một dự án, một kế hoạch hay một việc gì đó giúp gia tăng giá trị hay tạo ra giá trị nhiều hơn từ

hàng hóa hay dịch vụ của một người

so với việc nó được sử dụng thuần túy một cách trực tiếp.

Rồi, mình có 9 triệu để cho vay.

Bạn đừng than phiền rằng tại sao cứ nói đi nói lại những điều trên

bởi theo tôi, trong xã hội ngày nay của chúng ta, tâm trí của chúng ta

gắn bó quá chặt hay nói nôm na bị đóng đinh với khái niệm tiền tức là "tiền bạc", là "hóa đơn thanh toán này nọ"

đến mức chúng ta thường quên mất ý nghĩa của những thuật ngữ, khái niệm trên.

Một lần nữa, tiền ở đây còn bao gồm cả

hàng hóa và dịch vụ.

Trên thực tế, tôi gặp nhiều người ám ảnh với tiền bạc, chà, giống như

giống như người trên trang Khan này đây!

Tôi cũng nhận được thư điện tử từ những người muốn thêm điểm hay giá trị

cho tài khoản của mình.

Họ thực sự ám ảnh bởi vấn đề đó

dù đó chỉ là con số mà thôi.

Điều quan trọng là, hệ thống điểm giá trị

thực sự đem lại gì cho bạn?

Đối với tiền, những điểm giá trị như nêu trên đại diện cho các khoản đòi hỏi về

hàng hóa và dịch vụ.

Bạn hãy xem bảng cân đối kế toán của tôi trông như thế nào vào đầu năm

thứ nhất nhé.

À, như tôi có nói, tôi sẽ lấy

10% từ khoản cho vay này.

Cứ cho là tôi rất giỏi và không có ai trong số những người vay tiền từ tôi mất khả năng thanh toán.

Như vậy, tôi thực kiếm được 10% của mình.

À, tôi cũng có nói là tôi sẽ trả lãi 5% cho những người gửi tiền vào ngân hàng tôi.

Như thế, điều gì xảy ra trong suốt một năm đó?

Tôi sẽ nhận được bao nhiêu thu nhập từ tiền lãi?

Tôi gọi tiền lãi đó là Int Inc. 9 triệu nhân cho 10%.

Suy ra tôi kiếm được 900.000

Rồi, chi phí lãi vay của tôi là bao nhiêu?

Lẽ ra nãy giờ tôi nên dùng màu xanh lá cây để minh họa chi phí.

Để xem nào, tôi phải trả 5% tính cho 10 triệu đô la Mỹ

tức là 500.000 đô la Mỹ.

Tôi sẽ để dưới dạng số âm bởi bạn cũng biết rồi đấy,

chi phí được thể hiện dưới hình thức số âm trong bảng cân đối kế toán.

Mặc dù, vì tôi bảo rằng đó là chi phí, có lẽ bạn muốn

ghi nó bằng cách để dấu trừ phía trước

nhưng đó chỉ là quy ước về mặt bút toán thôi nhé.

Bạn hiểu ý tôi chứ?

Rồi, để coi, tôi sẽ ghi là: - 500.000 đô la Mỹ (chi phí lãi vay)

Để ngân hàng này hoạt động bình thường được, tôi phải có văn phòng hay tòa nhà này theo ví dụ tôi đề cập ở đầu bài giảng.

Đã là văn phòng thì nó phải được lau chùi, dọn dẹp sạch sẽ,

phải được bảo trì, sửa chữa v.v...

Tôi cũng phải cần các giao dịch viên và cả lực lượng bảo vệ.

Bảo vệ ngân hàng tôi cần phải có súng máy.

Tất cả những chi phí trên

nhằm duy trì hoạt động giao dịch cho vay và nhận tiền gửi, tuy nhiên không quá lớn.

Tôi cũng phải trả lương nhân viên,

phải thanh toán các chi phí khác.

Rồi, -50.000/năm cho tiền lương

mà tôi phải trả cho công nhân viên

Rồi, đến bảo dưỡng, sửa sang phòng ốc: thỉnh thoảng

tôi phải sơn lại ngân hàng mình,

phải thay ngói trên mái nhà bằng các nguyên liệu như đá cẩm thạch chẳng hạn.

Vì tôi phải giữ ấn tượng cũng như hình ảnh tốt đẹp về

một pháo đài vững chắc bất khả xâm phạm của mình,

nên chi phí sửa sang đối với tôi sẽ là khá lớn.

Rồi giả sử tôi chi 50.000 cho chi phí sửa sang.

Tôi còn lại bao nhiêu nhỉ?

Coi nào, 900 - 500 = 400, trừ tiếp 100 nữa (bao gồm 50 tiền lương và 50 tiền sửa sang phòng ốc)

Kết quả là tôi còn lại 300.000.

Dù cho ngôi làng tôi ở bé nhỏ hay lạc hậu đến đâu,

nó cũng không đến mức quá nguyên thủy đến nỗi không đánh thuế.

Vì vậy, đây là thu nhập trước thuế của tôi.

Tiếng chuông điện thoại.

Chà, chuông điện thoại di động reo nhưng thôi bỏ nó qua đi.

Thật khó lờ tiếng chuông điện thoại đi mà.

Dù sao đi nữa, quay lại bài thôi. 300.000 đô la Mỹ là thu nhập trước thuế của tôi.

Chính quyền địa phương cho hay: "Nè, anh bạn,

anh phải nộp các khoản bao gồm nộp quỹ an ninh quốc phòng cùng tất cả dịch vụ

công cộng khác đấy nhé."

Và như thế họ tính ra một tỷ lệ phải thu từ tôi là 30%

Đây là thuế thu nhập.

Có thể nói gọn là họ thu 1/3 thu nhập cá nhân của tôi.

tức là thu 100.000 đô la Mỹ

Rồi, giờ tôi còn bao nhiêu tiền nhỉ?

Thu nhập ròng của tôi là gì?

300.000 - 100.000 = 200.000, vậy tôi còn 200.000 đô la Mỹ.

Cũng đủ để xài đấy chứ.

Đây chính là báo cáo thu nhập.

Tôi sẽ nói một tí về cách làm sao mà tất cả

những phép tính toán nói trên cân đối và hòa hợp với nhau được.

Nhìn nhé, tôi sẽ vẽ 1 các khung lớn đêp xung quanh các phép toán tính ra thu nhập ròng của tôi.

Trong nó có vẻ giống báo cáo hợp lý của một lĩnh vực gì đó nhỉ.

Như thế thì, giả sử con số 200.000 phản ánh đúng thu nhập tôi kiếm được,

bảng cân đối kế toán của tôi sẽ trông như thế nào vào cuối năm tài chính?

Bây giờ chúng ta chuyển sang một trường hợp khác nhé. Giả định các khoản cho vay chưa thanh toán tiền gốc và lãi vay,

tức là người ta chưa có trả lãi 10% trên số tiền có thể cho vay đó.

Vì vậy, tôi vẫn còn những khoản cho vay đó trong bảng cân đối kế toán.

Đây, tôi ghi các khoản cho vay ở đây cho các bạn thấy.

Tôi vẫn có tài sản trị giá 9 triệu đô la Mỹ, nằm dưới dạng các khoản cho vay.

Những người đi vay chưa thanh toán tiền vay.

Tôi vẫn còn tòa nhà này.

Trên thực tế tôi phải bỏ ra 50.000 đô la Mỹ cho việc sửa sang, bảo quản

các hao mòn tự nhiên của phòng ốc.

Dù vậy, nó vẫn đáng giá 1 triệu đô la Mỹ.

Như vậy là tôi vẫn còn 1 triệu đô la Mỹ nằm ở hình thức bất động sản (tức tòa nhà này) cùng 9 triệu

tiền vay chưa được hoàn trả.

Tôi có 1 triệu đô la Mỹ tiền mặt.

Hiện giờ, tôi có bao nhiêu tiền mặt?

Số tiền 1 triệu đô la đó là tôi đã có trước.

Giả định rằng tổng số người dân gửi trong ngân hàng của tôi

không thay đổi qua một năm.

Tức là tôi có 1 triệu đô la Mỹ tiền mặt và không có gì nghiệm trọng

xảy ra với các khoản tiền gửi.

Qua một năm, tôi ghi ở đây, tôi kiếm được

200.000 đô la Mỹ.

Và số tiền này, quan trọng là,

sẽ trở thành tiền mặt ngay lúc này.

Như vậy, tổng cộng tôi có 1,2 triệu đô la tiền mặt.

Như tôi có nói, tiền gửi tại ngân hàng tôi chưa có sự thay đổi nào,

vẫn có 10 triệu tiền gửi.

10 triệu đó là nợ phải trả vì người dân gửi tiền vào ngân hàng của tôi,

coi như là tôi nợ những người đó.

Tôi nợ họ số tiền họ gửi vào ngân hàng tôi.

Tôi còn lại bao nhiêu nhỉ?

Vốn chủ sở hữu của tôi ở đây là bao nhiêu?

Tôi đã có một số vốn là 1 triệu đô la Mỹ.

Còn bây giờ thì sao?

Đơn giản thôi, theo mối quan hệ; vốn chủ sở hữu = tổng tài sản - tổng nợ phải trả?

Tổng tài sản của tôi đến giờ là bao nhiêu rồi?

9 + 1 = 10. 10 + 1,2

tổng cộng là 11,2 triệu,

trừ cho tổng nợ (tức là trừ cho 10 triệu)

còn lại 1,2 triệu chính là vốn chủ sở hữu tính đến thời điểm này.

Nào, bạn có thấy điều gì thú vị ở đây không?

Vốn chủ sở hữu của tôi đã và đang thay đổi như thế nào nhỉ?

Vốn dĩ tôi đã có vốn trị giá 1 triệu đô la Mỹ.

Hiện tại tôi sở hữu 1,2 triệu đô la Mỹ

Thay đổi trong vốn chủ sở hữu ở đây là từ 1 triệu đến 1,2 triệu.

Nếu bạn quen với các ký hiệu toán học, chúng ta có thể sử dụng

ký hiệu delta để diễn đạt sự thay đổi về lượng của một biến số nào đó.

Ký hiệu tam giác của tên gọi delta có ý nghĩa là sự thay đổi.

Vốn chủ sở hữu của tôi đã thay đổi một lượng là 200.000 đô la,

bằng thu nhập ròng của tôi theo tính toán lúc nãy.

Như vậy, tóm lại, báo cáo thu nhập là gì?

Trước hết, nghe có vẻ vô lý nhưng báo cáo thu nhập chính là báo cáo các khoản thu chi của một cá nhân, tổ chức.

Tuy nhiên, quan trọng hơn, nó có mối quan hệ gì với bảng cân đối kế toán?

Sau đó tôi sẽ nói về báo cáo lưu chuyển tiền tệ.

Bảng cân đối kế toán chỉ là một bản tóm tắt về những gì bạn sở hữu,

những gì bạn nợ người ta vào bất cứ thời điểm nào.

Bên trái là bảng cân đối kế toán vào đầu năm, còn

bên phải là bảng cân đối kế toán vào cuối năm.

Bảng đầu năm tóm tắt tài sản thuộc sở hữu của bạn và

nợ phải trả vào đầu mỗi năm tài chính.

Tương tự đối với bảng báo cáo

của cuối năm.

Trong khi đó, báo cáo thu nhập giống như đoạn phim, quay lại cho bạn xem

điều gì đã xảy ra qua một thời kỳ, ở đây là qua năm tài chính này.

À, điều quan trọng ở đây là bạn có thể biết được mình kiếm được bao nhiêu tiền từ việc liên kết và đối chiếu bảng cân đối đầu năm

sang bảng cân đối cuối năm.

Một hướng tư duy khác về báo cáo thu nhập

đó là suy cho cùng, báo cáo đó sẽ cho bạn thấy tất cả các yếu tố đầu vào của bạn. Chẳng hạn như:

Dòng tiền nào đi vào,

dòng nào đi ra dưới hình thức chi phí

và thuế khóa v.v...

Rồi, bạn có thấy con số thu nhập ròng chưa?

Con số này trùng khớp với thay đổi trong vốn chủ sở hữu.

Như vậy, nếu bạn có thu nhập ròng dương trong 1 năm,

vốn chủ sở hữu trong bảng cân đối kế toán của năm đó sẽ tăng một lượng bằng khoản thu nhập nêu trên.

Và ngược lại, nếu thu nhập của bạn bị âm,

vốn chủ sở hữu trong bảng cân đối kế toán sẽ giảm trong năm đó.

Vậy nên, bạn có thể gọi thu nhập ròng của mình

là thay đổi trong vốn chủ sở hữu.

Có lẽ còn một vấn đề bạn quan tâm nữa đó là

tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu của bạn ra sao?

Uhm, vốn ban đầu của bạn là 1 triệu đô la Mỹ nhé.

Bạn kiếm được bao nhiêu tiền nào?

Vốn bạn có tăng 1 lượng 200.000 đô la.

200.000 chia cho 1 triệu

hay 1.000.000

bằng 20%.

20% chính là tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu.

Ta bỏ vào 1 triệu và nhận được 20% từ 1 triệu đó.

Đó chính là tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu

gọi tắt là ROE.

Lưu ý là, giá tri tuyệt đối của tỷ lệ thu nhập trên vốn chủ sở hữu thực sự

bằng với thay đổi trong vốn chủ sở hữu.

Lấy thay đổi trong vốn chủ sở hữu chia cho số vốn ban đầu, ta

được kết quả giống như cách tính ROE cho thời kỳ được bút toán.

Lưu ý là, tôi đang đề cấp đến vốn chủ sở hữu của thời điểm bắt đầu của bảng cân đối kế toán.

Thỉnh thoảng, trong một số tài liệu, sách vở, người ta lấy

con số trung bình.

Dù gì đi nữa, theo tôi, chỉ só ROE vẫn là chỉ số quan trọng, ít nhất

cần thiết trong việc trang bị cho các bạn các ý niệm cơ bản của báo cáo thu nhập và

giúp các bạn thấy được mối liên hệ của tất cả các thành tố trong báo cáo đó.

Đó chính là sức hấp dẫn của kế toán.

Đó chính là sức hút từ điều kỳ lạ: bạn có nhiều báo cáo tài chính khác nhau,

nhưng tất cả bổ sung cho nhau, gắn chặt vào nhau.

Nói vắn tắt, bạn đưa tôi 2 bảng cân đối kế toán.

Dựa vào đó tôi có thể lập được báo cáo thu nhập

chỉ rõ các dòng thu chi đã xảy ra giữa hai thời điểm đầu năm và cuối năm.

Cuối cùng, hẹn gặp lại Bạn trong bài giảng tiếp theo.