< Return to Video

ئایا تیشکدانەوەکان مەترسیدارن؟ مات ئەنتیکۆڵ

  • 0:06 - 0:08
    کە گوێمان لە وشەی تیشکدانەوە دەبێت،
  • 0:08 - 0:13
    وامان لێ دەکات تەقینەوەی زەبەلاح
    و بازدانی تۆقێنەر وێنا بکەین.
  • 0:13 - 0:15
    بەڵام ئەمە هەموو چیرۆکەکە نییە.
  • 0:15 - 0:17
    تیشکدانەوە بەسەر پەلکەزێڕینەشدا
    جێبەجێ دەکرێت.
  • 0:17 - 0:20
    هەروەها دکتۆرێک کە پشکنینی
    تیشکی ئێکس ئەنجام بدات.
  • 0:20 - 0:22
    کەوایە تیشکدانەوە لە راستیدا چییە؟
  • 0:22 - 0:25
    و تا چەنێک لە کاریگەرییەکانی بترسین؟
  • 0:25 - 0:28
    وەڵامەکە لەوەوە دەست پێ دەکات
    کە تێ بگەین وشەی تیشکدانەوە
  • 0:28 - 0:32
    دوو دیاردەی جیاوازی زانستی وەسف دەکات.
  • 0:32 - 0:34
    تیشکدانەوەی کارۆموگناتیسی
  • 0:34 - 0:36
    و تیشکدانەوەی ناووکی.
  • 0:36 - 0:40
    تیشکدانەوەی کارۆموگناتیسی وزەیەکی خاوێنە
  • 0:40 - 0:44
    کە لە کارلێکی شەپۆلی
    کارەبایی و موگناتیسی پێک دێت
  • 0:44 - 0:46
    و دەلەرێتەوە لە بۆشاییدا.
  • 0:46 - 0:48
    کە ئەم شەپۆلانە خێراتر دەلەرنەوە
  • 0:48 - 0:50
    دەگۆڕێن بۆ وزە.
  • 0:50 - 0:53
    لە کۆتایی بەشی خوارەوەی
    شەبەنگی رووناکیدا، رادیۆ،
  • 0:53 - 0:54
    تیشکی ژێرسوور،
  • 0:54 - 0:56
    و رووناکی بینراو هەیە.
  • 0:56 - 0:58
    لە کۆتایی بەشی سەرەوەیدا
    تیشکی سەروو وەنەوشەیی،
  • 0:58 - 0:59
    تیشکی ئێکس،
  • 0:59 - 1:01
    و تیشکی گاما هەیە.
  • 1:01 - 1:06
    کۆمەڵگەی هاوچەرخ لە رێگەی ناردن و دەرخستنی
    تیشکدانەوەی کارۆموگناتیسییەوە سازدراوە.
  • 1:06 - 1:10
    دەکرێت ئیمەیڵێک بگات بە موبایلەکەمان
    بەهۆی تیشکی رادیۆییەوە،
  • 1:10 - 1:12
    یان وێنەیەکی تیشکی ئێکس بکەیتەوە
  • 1:12 - 1:17
    کە لە تواناماندایە بیبینین بەهۆی ئەوەی
    سکرینی موبایل رووناکی بینراو دەردەپەڕێنێت.
  • 1:17 - 1:19
    لە لەیەکی ترەوە، تیشکدانەوەی ناووکی،
  • 1:19 - 1:21
    لە بنەڕەتدا لە ناوکی ئەتۆمییەوە
    پەیدا دەبێت
  • 1:21 - 1:26
    کە پرۆتۆنەکان بەرپەرچی یەکدەدەنەوە
    بەهۆی بوونی بارگەی پۆزەتیڤی هاوبەش.
  • 1:26 - 1:29
    دیاردەی زەبری ناوەکی بەهێز
  • 1:29 - 1:31
    هەوڵ دەدات بۆ زاڵبوون
    بەسەر ئەم بەرپەرچدانەوەیە.
  • 1:31 - 1:34
    و هێشتنەوەی ناوک بە ساغی.
  • 1:34 - 1:37
    بەهەرحاڵ، هەندێک کۆمەڵەی پرۆتۆن و نیوترۆن
  • 1:37 - 1:39
    ناسراو بە هاوتاکان(زڕتوخمەکان)،
  • 1:39 - 1:41
    بە ناجێگیری دەمێننەوە،
  • 1:41 - 1:43
    یان وەک تیشکدەری رووناکی.
  • 1:43 - 1:46
    ئەمانە بە هەڕەمەکی
    ماددە یان/و وزە دەردەپەڕینن
  • 1:46 - 1:48
    و ناودەبرێن بە تیشکدانەوەی ناوەکی
  • 1:48 - 1:50
    ئەمەش بۆ بەدەستهێنانی
    جێگیرییەکی زیاتر.
  • 1:50 - 1:54
    تیشکدانەوەی ناوەکی لە سەرچاوەی
    سرووشتییەوە دێت وەک گازی رادۆن
  • 1:54 - 1:57
    کە گازێکە لە زەوییەوە دەردەپەڕێت.
  • 1:57 - 2:00
    هەروەها ئێمە سروشتییانە بەردە کانزاییە
    تیشکدەرەکان پوخت دەکەین
  • 2:00 - 2:03
    بۆ پێدانی سوتەمەنی بۆ
    وێستگەکانی کارەبای ناوەکی.
  • 2:03 - 2:08
    تەنانەت مۆزیش بڕێکی زۆرکەم لە
    پۆتاسیۆمی هاوتای تیشکدەری تێدایە.
  • 2:08 - 2:11
    کەوایە کە لە جیهانێکی
    پڕ لە تیشکدانەوەدا دەژین،
  • 2:11 - 2:14
    چۆن خۆمان رزگاربکەین
    لە کاریگەرە مەترسیدارەکانی؟
  • 2:14 - 2:17
    سەرەتا، هەموو تیشکدانەوەیەک
    مەترسیدار نییە.
  • 2:17 - 2:23
    تیشکدانەوەکان مەترسیدار دەبن کاتێک
    ئەلیکترۆن لە گەردیلە دەردەپەڕێنێت
  • 2:23 - 2:26
    ئەم کردارەش دەبێتە هۆی
    تێکشکاندنی ناوکە ترشی DNA
  • 2:26 - 2:29
    کە بریتییە لە کرداری
    تیشکدانەوەی ئایۆناندن.
  • 2:29 - 2:33
    چونکە گەریلەیەک کە ئەلیکترۆن ببەخشێت
    یان وەربگرێت پێی دەوترێت ئایۆن.
  • 2:33 - 2:36
    سەرجەم تیشکدانەوە
    ناوەکییەکان بریتین لە ئایۆناندن.
  • 2:36 - 2:41
    بەڵام تەنها بەرزترین وزەی
    کارۆموگناتیسی بریتییە لە ئایۆناندن.
  • 2:41 - 2:42
    ئەمانیش بریتیین لە تیشکی گاما،
  • 2:42 - 2:43
    تیشکی ئێکس،
  • 2:43 - 2:46
    و بەرترین ئاستی وزەی سەروو وەنەوشەیی.
  • 2:46 - 2:49
    هەربۆیە وەکو خۆپارێزییەکی زیاتر
    لە کاتی ئەنجامدانی تیشکی ئێکسدا
  • 2:49 - 2:53
    پزیشکەکان ئەو ناوچانەی لەش دادەپۆشن
    کە پێویستیان نییە بۆ پشکنین.
  • 2:53 - 2:56
    هەروەها لەبەرئەوەشە کە خەڵکی لە
    کەنار دەریا دژەخۆر بەکاردەهێنن.
  • 2:56 - 3:01
    بەراورد بەمە، موبایل ومایکرۆوەیڤ
    دەکەونە کۆتایی شەبەنگی رووناکی
  • 3:01 - 3:05
    بۆیە هیچ مەترسییەکی تیشکدانەوەی
    ئایۆناندن نییە لە بەکارهێنانیاندا.
  • 3:05 - 3:09
    مەترسی گەورەی تەندروستی کاتێک
    روودەدات کە زۆرترین تیشکی ئایۆناندن
  • 3:09 - 3:12
    بەرماندەکەویت لە ماوەی کاتێکی کورتدا.
  • 3:12 - 3:14
    هەروەها ناسراو بە بەرکەوتنی تیژ.
  • 3:14 - 3:19
    بەرکەوتنی تیژ توانا سروشتییەکانی لەش
    لەکار دەخات بۆ چاککردنەوەی زیانەکان.
  • 3:19 - 3:21
    کە دەبێتە هۆی هاندانی شێرپەنجە،
  • 3:21 - 3:22
    باش کارنەکردنی خانەیی،
  • 3:22 - 3:25
    و لەوانەشە بگاتە مردن.
  • 3:25 - 3:27
    خۆشبەختانە، بەرکەوتنی تیژ زۆر دەگمەنە،
  • 3:27 - 3:32
    بەڵام رۆژانە بەرکەوتنمان هەیە لەگەڵ
    تیشکدانەوەی ئایۆناندن لە ئاستی نزمدا
  • 3:32 - 3:35
    لە سەرچاوەی سروشتی و دەستکردی مرۆڤیشەوە.
  • 3:35 - 3:39
    زانایان کێشەیان هەیە لە ژماردنی
    تەواوی رێژەی مەترسییەکان.
  • 3:39 - 3:43
    لەشت بە شێوەیەکی گشتی
    زیانە بچووكەکان چاک دەکاتەوە،
  • 3:43 - 3:44
    و ئەگەر نەتوانێت،
  • 3:44 - 3:49
    دەرەنجامی زیانەکان لەوانەیە دەیەیەک
    یان زیاتری بوێت تاوەکو دەرکەوێت.
  • 3:49 - 3:52
    زانایان بەرکەوتنی تیشکی
    ئایۆناندن بە یەکەیەک دەپێون
  • 3:52 - 3:54
    کە پێی دەوترێت سیڤەرت.
  • 3:54 - 3:59
    بەرکەوتنی تیژ بە یەک سیڤەرت دەبێتە
    هۆی دڵشێواندن لە ماوەی چەند کاتژمێرێکدا.
  • 3:59 - 4:02
    و بەرکەوتن بە چوار سیڤەرت
    دەکرێت کوشندە بێت.
  • 4:02 - 4:06
    بەهەرحاڵ، بەرکەوتنی رۆژانەمان زۆر نزمترن.
  • 4:06 - 4:10
    بە تێکڕایی، هەر تاکێک ساڵانە ٦،٢
    میلیسیڤەرت لە تیشکدانەوە
  • 4:10 - 4:13
    وەردەگرێت لە سەرجەم سەرچاوەکانەوە،
  • 4:13 - 4:15
    کە نزیکەی سێیەکی لە گازی رادۆنەوەیە.
  • 4:15 - 4:18
    بە تەنها هەر پێنج مایکرۆسیڤەرتێک،
  • 4:18 - 4:21
    پێویستت بە ئەنجامدانی ١٢٠٠ دانە
    پشکنینی تیشکی ئێکسی ددانە
  • 4:21 - 4:23
    بۆ گەیشتن بە ژەمی ساڵانەت.
  • 4:23 - 4:24
    ئەو مۆزەت بیرە؟
  • 4:24 - 4:27
    تەنانەت ئەگەر هەموو
    تیشکدانەوەکانی ناوی وەربگریت،
  • 4:27 - 4:32
    ئەوا پێویستت بە ١٧٠ مۆزە
    لە رۆژێکدا بۆ گەشتن بە بڕی ساڵانەت.
  • 4:32 - 4:35
    ئێمە لە جیهانێکی پڕ لە تیشکدانەوەدا دەژین.
  • 4:35 - 4:38
    هەرچۆنێک بێت، زۆربەی ئەو
    تیشکدانەوانە نائایۆنین.
  • 4:38 - 4:40
    بۆ ئەوانەشی کە ئایۆنین،
  • 4:40 - 4:43
    زۆرجار بەرکەوتنمان پێیان کەمە.
  • 4:43 - 4:45
    و هەڵبژاردنی ئەنجامدانی پشکنین
    بۆ هەبوونی رادۆن لە ماڵەکەتدا
  • 4:45 - 4:47
    و بەکارهێنانی دژەخۆر
  • 4:47 - 4:50
    یارمەتیدەرن لە کەمکردنەوەی
    مەترسییە تەندرووستییەکان.
  • 4:50 - 4:53
    ماری کوری، یەکێک لە
    پێشەنگەکانی بواری تیشکدانەوە،
  • 4:53 - 4:56
    بەرەنگارییەکانی بەم شێوەیە کورت کردۆتەوە:
  • 4:56 - 5:00
    هیچ شتێکی ژیان بۆ ئەوە نییە لێی بترسین،
    بەڵکو بۆ ئەوەیە کە لێی تێبگەین.
  • 5:00 - 5:05
    ئێستا کاتی ئەوەیە زیاتر تێبگەین،
    تاوەکو کەمتر بترسین.
Title:
ئایا تیشکدانەوەکان مەترسیدارن؟ مات ئەنتیکۆڵ
Speaker:
مات ئەنتیکۆڵ
Description:

درێژەی بابەتەکە: http://ed.ted.com/lessons/is-radiation-dangerous-matt-anticole
کە وشەی تیشکدانەوە بەر گوێمان دەکەوێت وێنای تەقینەوەی زەبەلاح و بازدانی تۆقێنەر دەکەین. بەڵام ئەمە هەمووی نییە، تیشکدانەوە لەسەر پەلکەزێڕینە و دکتۆرێک کە پشکنینی تیشکی ئێکس دەکات جێبەجێ دەکرێت. کەوایە لە راستیدا خۆی چییە؟ و چەند لە کاریگەرییەکانی بترسین؟ مات ئەنتیکۆڵ باس لە جۆرە جیاوەزەکانی تیشکدانەوە دەکات.

بابەت: مات ئەنتیکۆڵ، ئەنیمەشن: Tinmouse Animation Studio
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:21
Daban Q Jaff approved Kurdish subtitles for Is radiation dangerous?
Daban Q Jaff accepted Kurdish subtitles for Is radiation dangerous?
Daban Q Jaff edited Kurdish subtitles for Is radiation dangerous?
Daban Q Jaff edited Kurdish subtitles for Is radiation dangerous?
Mardin Abdalqadir edited Kurdish subtitles for Is radiation dangerous?
Mardin Abdalqadir edited Kurdish subtitles for Is radiation dangerous?
Mardin Abdalqadir edited Kurdish subtitles for Is radiation dangerous?

Kurdish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.