HOME (English with subtitles)

Më dëgjo, të lutem.

Ti je si unë ,një homo sapiens,

një qënie e zgjuar.

Jeta, një mrekulli në univers,

u shfaq para 4 miliardë vitesh.

Ndërsa ne, njerëzit
vetëm para 200 mijë vitesh.

Dhe kemi arritur të prishim
ekuilibrat të cilët..

janë kaq të rëndësishëm për
jetën në tokë.

Dëgjo me vëmendje këtë histori
të mrekullueshme që është dhe e jotja

dhe vendos çfarë do të bësh me të.

Këto janë gjurmë të origjinës tonë.

Në fillim, planeti ynë nuk ish
gjë tjetër veç një kaos i zjarrtë.

si ylli i tij, Dielli.

Një re e dendur me grimca pluhuri.

e tillë si grupimet
yjore në gjithësi.

Sidoqoftë, këtu ndodhi
mrekullia e jetës.

Sot, jeta, jeta jonë,

është veç një hallkë në zinxhirin
e qënieve të panumërta jetësore..

të cilat janë shfaqur në tokë njëra
pas tjetrës gjatë 4 miliardë vitesh.

Edhe sot, vullkanet e reja vazhdojnë
të gdhendin peisazhet tona.

Ata na tregojnë si ishte toka
në fillimet e saj

Shkëmbinj që ngrihen
nga brendësia e tokës,

solidë, të thyer,

të thepisur e të shpërndarë
mbi një kore të hollë,

Përpara se të binin
përkohësisht në gjumë.

Këto shtëllunga tymi që dalin
nga thellësia e Tokës..

mbartin dëshmi të atmosferës
së parë të Tokës.

Një atmosferë pa oksigjen.

Atmosferë e dendur,
e ngopur me avuj uji,

përplot dioksid karboni.

Një furrë.

Por uji do t`i ofronte tokës
një të ardhme të jashtëzakonshme.

Në distancë të duhur nga dielli,
as shumë larg e as shumë afër.

Toka qe në gjendje ta ruante ujin
në formë të lëngshme.

Avujt e ujit u kondensuan
dhe ranë furishëm mbi tokë.

Dhe u shfaqën lumenjtë.

Lumenjtë i dhanë formë
sipërfaqes së tokës,

duke hapur kanalet e tyre,

duke formuar lëndina.

Ata rrodhën drejt vëndeve më të ulta
të globit për të formuar oqeanet.

Lumenjtë tërhoqën minerale
nga shkëmbinjtë,

dhe pak nga pak, ujrat e ftohta
të oqeaneve,

u kripëzuan.

Uji është një lëndë jetësore.

Ai i vaditi këto hapësira sterile.

Gjurmët e tij janë
si damarët e trupit,

si degët e një peme,
rrjedhat e damarëve të tokës.

Edhe pas 4 miliardë vitesh,

diku tek tuk, ende mund
të gjenden këto kryevepra arti,

prej hiri vullkanik, përzier me ujë
të akullnajave të Islandës.

Ja tek janë, materie dhe lëndë,

lëndë dhe materie

e butë dhe e fortë kombinuar, lidhja
e mbartur nga çdo gjallesë në planet.

Mineralet dhe metalet
janë madje edhe më të vjetër se toka.

Ato janë pluhur yjesh.

Që i japin ngjyrat tokës.

Të kuqe nga hekuri,
të zezë nga karboni,

blu nga bakri,
të verdhë nga sulfuri.

Nga vijmë ne?

Nga erdhi shkëndija e parë e jetës?

Një mrekulli e kohës,

format primitive të jetës egzistojnë
ende në vendet e nxehta të planetit.

Ato i japin ngjyrën.

Janë quajtur arkeobakterie.

Ushqehen prej nxehtësisë së Tokës.

Të gjitha veç cijanobakterieve,
ose algave blu-të gjelbërta.

Vetëm ato kanë vetinë të kthehen nga
dielli për të marrë energjinë e tij

Ato janë paraardhësit e gjallë të të
gjitha llojeve të bimëve deri më sot

Këto bakterie shumë të vogla,

si dhe miliarda pasardhës të tyre

Ndryshuan fatin e planetit tonë.

Ato tansformuan atmosferën e tij.

Çfarë ndodhi me karbonin
që helmonte atmosferën?

Është ende këtu, i ngurtësuar
në koren e tokës.

këtë kapitull të historisë së tokës
nuk mund ta lexojmë askund tjetër

më mirë sesa në shkëmbinjtë
e Kanionit të madh të Kolorados.

Ata dëshmojnë rreth 2 miliardë vite
të historisë së tokës.

Dikur, Kanioni i madh ishte një det
i populluar nga mikroorganizmat.

Ato, duke thithur karbonin
atmosferik, krijuan guacka

në tërë oqeanin.

Kur mikroorganizmat vdiqën,
guackat precipituan

dhe u gurmbulluan
në shtratin e detit.

Këto shtresa janë pasojat e atyre
miliarda e miliarda guackave.

Në sajë të tyre, karboni
në atmosferë, shteroi

dhe forma të tjera jete
filluan të zhvilloheshin.

Është jeta ajo
që ndryshoi atmosferën.

Bota bimore u ushqye
nga energjia diellore,

e cila bëri të mundur
veçimin e molekulës së ujit...

dhe thithjen e oksigjenit.

Dhe oksigjeni mbushi ajrin.

Cikli ujor i tokës është një proçes
rigjenerimi i vazhdueshëm.

Ujvarat, avujt e ujit,

retë, shiu, burimet,

lumenjtë, detet, oqeanet, akullnajat.

Cikli nuk është ndërprerë kurrë.

Gjithmonë e njëjta sasi uji në Tokë.

të gjitha speciet në tokë
pinin të njëjtin ujë..

Kjo lëndë e mrekullueshme,
që quhet ujë.

është një nga më të ndryshueshmet.

Ajo merr formë të lëngshme
kur rrjedh,

të gaztë kur avullon...

ose të ngurtë kur ngrin.

Në Siberi, sipërfaqet e ngrira
të liqeneve në dimër,...

mbajnë gjurmët e forcës
zhvendosëse të ujit pasi ai ngrin.

Akulli, më i lehtë se uji, pluskon,

dhe nuk zhytet.

Ai formon një mbulesë
mbrojtëse ndaj të ftohtit,

nën të cilën jeta mund të vazhdojë.

Makineria e jetës është zinxhir.

Çdo gjë është e lidhur.

Asgjë nuk është e pavarur.

Uji dhe ajri janë të pandashëm,

Të lidhur në jetë
dhe për jetën tonë në tokë.

Kështu, retë formohen mbi oqeane,
dhe sjellin shiun në tokë,

ujin e të cilit, lumenjtë
ja kthejnë sërish oqeanit.

Çdo gjë është e ndërlidhur.

Kjo hapësirë e gjelbër përtej reve,
është burimi i oksigjenit në ajër.

70 % e këtij gazi, pa të cilin
mushkritë tona s'mund të punojnë,

vjen nga algat të cilat i japin
ngjyrë sipërfaqes së oqeanit.

Toka jonë qëndron mbi një peshore...

në të cilën çdo krijesë
ka një rol të caktuar...

dhe ekziston vetëm në sajë të
ekzistencës së një qënie tjetër.

Një harmoni e brishtë
që kaq lehtë është prishur.

Kështu, koralet kanë lindur
nga martesa e algave me guackat.

Masivi i madh nënujor
i brigjeve të Australisë,

ka një shtrirje prej
350,000 kilometer katrorë...

dhe mban deri në
1,500 lloje peshqish,

4,000 lloje molusqesh...

dhe 400 lloje koralesh.

Ekuilibri i çdo oqeani
varet prej këtyre koraleve.

Toka është e vjetër,
miliarda vite.

U deshën më tepër se katër miliardë
vite të saj, për tu formuar pemët.

Në vargun e specieve,

pemët klasifikohen me majë,

një skulpturë e gjallë perfekte .

Pemët sfidojnë gravitetin.

Ato janë elementi i vetëm natyror
që zgjaten vazhdimisht drejt diellit.

Ato zgjaten ngadalë drejt diellit
që ushqen gjethet e tyre.

Ato kanë trashëguar
prej cijanobakterieve të vogla...

aftësinë për të thithur
energjinë diellore.

Ato e ruajnë dhe ushqehen me të,

duke e shndërruar
në dru edhe në gjethe,

të cilat më pas dekompozohen
në një përzierje të ujit,

mineraleve, bimëve
dhe lëndës së gjallë.

Dhe kështu gradualisht,

është formuar dheu i cili
është i domosdoshëm për jetën.

Dheu është prodhuesi
i shumëllojshmërisë bimore.

Një botë në aktivitet të pandërprerë...

ku mikroorganizmat ushqehen,
gërryejnë,ajrosin dhe transformohen.

Formojnë humusin shtresën pjellore
me të cilën lidhet çdo jetë në tokë.

Çfarë dimë ne për jetën në tokë?

Sa lloje speciesh njohim?

Dhjetra? Ndoshta qindra?

Çfarë dimë ne
për lidhjet mes tyre?

Toka është një mrekulli.

Jeta mbetet një mister.

Familjet e kafshëve,

të lidhura nga zakonet dhe ritualet
që i kanë mbijetuar kohës.

Disa prej tyre i janë
përshtatur ambjentit ku jetojnë,

dhe ambjenti atyre.

Dhe së bashku mbijetojnë.

Kafshët shuajnë urinë
dhe pemët lulëzojnë sërish.

Në aventurën e madhe
të jetës tokësore,

çdo specie ka rolin e vet,

çdo specie ka vendin e vet.

Askush nuk është i padobishëm
apo i dëmshëm.

Ato balancojnë njëra tjetrën.

Dhe pikërisht këtu ti,

Homo sapiens- "njeriu i mëncur"

hyn në ngjarje.

Ti përfiton nga toka një trashëgimi...

përrallore, katër miliardë vjeçare .

Ti ke vetëm 200.000 vite në Tokë,,

por ke ndryshuar faqen e botës.

Pavarësisht ndjeshmërisë tënde,

ti ke përvetësuar çdo vendbanim...

dhe ke pushtuar territore të tëra...

si asnjë lloj tjetër përpara teje.

Pas 180,000 viteve nomade,

dhe në sajë të zbutjes klimaterike,
njerëzit u ngulitën.

Tashmë mbijetesa e tyre
nuk varej më nga gjuetia.

Ata vendosën të jetojnë
në zona me ujë...

të pasura me peshk, kafshë
dhe bimë të egra.

Aty ku toka , uji
dhe jeta ndërthuren.

Mëndja njerëzore i nxiti
të ndërtonin lundra,

një shpikje e cila hapi
horizonte të reja...

dhe i bëri njerëzit lundërtarë.

Edhe sot,
pjesa më e madhe e njerëzve...

jetojnë në brigjet e kontinenteve..

ose pranë lumenjve dhe liqeneve.

Qytetet e para u ndëtuan
rreth 600 vite më parë.

Ishte një hap i madh
në historinë e njerëzimit.

Pse qytete? Sepse në qytete njerëzit
mund të mbroheshin më lehtë.

U kthyen në qënie shoqërore,

duke grumbulluar dhe shkëmbyer
dije dhe mjeshtri,

Duke ndërthurur ngjashmëritë
dhe dallimet.

Me një fjalë, u qytetëruan.

Por e vetmja eneregji në shërbim
të tyre vinte nga natyra...

dhe fuqia e trupave të tyre.

Ishte historia e qënies njerëzore
përgjate mijra vjeçareve.

Eshtë ende e tille
për një në katër njerëz

ose për mbi një miliardë e gjysëm
qënie njerëzore

më shumë se popullata
e bashkuar e vendeve të pasura

Duke marrë nga toka
vetëm nevojat më jetike.

Për një kohë të gjatë marrëdhënia
midis njeriut dhe planetit...

ishte në ekuilibër të barabartë.

Për shumë kohë, ekonomia ishte në
marrëdhënie të drejtë me natyrën.

Por jeta është e shkurtër
dhe lodhja kërkon shpërblim.

Pasiguria e natyrës
e rëndon jetën e përditëshme.

Arsimimi është privilegj i rrallë.

Fëmijët janë pasuria
e vetme e prindërve

për aq kohë sa çdo krahë pune...

është një kontribut i
nevojshëm për mbijetesë.

Toka i ushqen njerëzit,
i vesh ata...

dhe u jep të mirat e përditshme.

Çdo gjë vjen nga toka.

Qytetet ndryshuan natyrën
njerëzore, si edhe fatin e saj.

Fermeri u kthye në zejtar,
tregtar apo shitës.

Atë që toka i jep fermerit, qytetarët
e blejnë, e shesin ose e shkëmbejnë.

Mallrat lëvizin

bashkë me idetë,.

Gjenia njerëzore gjithmonë
i ka ndjerë dobësitë e veta.

Njerëzit u munduan t'i zgjeronin
hapësirat e territorit të tyre,

por ata i njihnin limitet e tyre.

Energjinë dhe forcën fizike
që natyra nuk ua kishte dhënë...

E gjetën te kafshët, të cilat
i zbutën për t'u shërbyer.

Por a mund të pushtohet
bota me stomakun bosh?

Zbulimi i bujqësisë ndryshoi...

të ardhmen e egërsirave që
këkonin për ushqim e që në fakt...

i përkisnin rracës njerëzore.

Bujqësia e ndryshoi
historinë e tyre.

Bujqësia ishte rrevolucioni
i tyre i parë i madh.

U zhvillua rreth 8,000
deri në 10,000 vite më parë,

Kjo ndryshoi marrëdhënien
e tyre me natyrën.

I dha fund periudhës së gjuetisë.

Rezultoi një nga përfitimet
më të mëdhaja...

dhe solli lindjen e qyteteve
dhe të qytetërimeve.

Për të zhvilluar bujqësinë e tyre,

njerëzit shfrytëzuan fuqinë
e kafshëve dhe jetën bimore,

prej të cilave në fund
ata nxirrnin përfitime.

Kujtimi i stërmundimit
mijëra vjeçar për ushqim u venit.

Mësuan t'i përshtasin
drithërat që janë tharmi i jetës,

sipas terrenit dhe klimës.

Mësuan të rrisin prodhimin dhe
të shumfishojnë numrin e varieteteve.

Si çdo specie tjetër mbi tokë,

shqetësimi kryesor i njeriut

është si të ushqejë
veten dhe familjen.

Kur terreni eshte më pak bujar,
dhe uji është i pakët,

njerëzit bëjnë përpjekje
të jashtëzakonshme për të mbjellë

pak akra tokë të thatë...
me punën e tyre këmbëngulëse

Njerëzit e punuan tokën me durimin
dhe devocionin që toka kërkon,

me një sërë sakrificash
të vazhdueshme.

Bujqësia është ende
zeja më e përhapur në botë.

Gjysma e njerëzimit kultivon tokën,

nga e cila 3/4 me punë krahu.

Bujqësia është një traditë
që trashëgohet

brez pas brezi, me djersë,
para dhe punë të lodhëshme,

sepse për njeriun, ky është
një kusht paraprak për të mbijetuar.

por pasi u mbështetën në fuqinë
e muskujve për një kohë të gjatë,

njerëzimi e gjeti një mënyrë si të
arrijë energjinë në brendësi të tokës

Këto flakë vijnë edhe prej bimëve.

Mbartëse të energjisë diellore.

Energji e pastër. Energji diellore,

e thithur që prej miliona vitesh
prej miliona bimësh...

mbi 100 milionë vite më parë.

Eshtë qymyr, është gaz.

Po mbi të gjitha , është naftë.

Dhe këto xhepa të energjisë diellore
i çliruan njerëzit nga lodhja e tokës

Me naftën fillon periudha e njerëzve
që u çliruan nga zinxhirët e kohës.

Me naftën, disa prej nesh siguruan
një komoditet të paimagjinueshëm.

Dhe brenda 50 viteve, brenda një jete

toka ndryshoi si kurrë ndonjëherë...

në historinë e gjithë brezave
të marra së bashku.

Gjitnjë e më shpejtë.

Gjatë 60 viteve të fundit, popullsia
e tokës është gati trefishuar,

dhe gati 2 miliardë njerëz
janë zhvendosur në qytete.

Gjithnjë e më shpejtë.

Shenzhen, në Kinë, me qindra qiell
gërvishtës dhe miliona banorë,

ishte vetëm një fshat i vogël
peshkatarësh 40 vite më parë.

Gjithnjë e më shpejtë.

Në Shangai, brënda 20 viteve
janë ndërtuar

3.000 kulla
dhe qiell gërvishtës...

Qindra të tjerë janë në ndërtim.

Sot, më tepër se gjysma e 7 miliardë
banorëve të botës, jeton në qytete.

Nju Jork.
Megalopoli i parë botëror..

është simboli i
shfrytëzimit të energjisë...

që toka i dhuron
gjenialitetit njerëzor.

Fuqia njerëzore
e miliona emigrantëve,

energjia e qymyrit,

fuqia e jashtëzakonsme e naftës.

Elektriciteti solli
shpikjen e ashensorëve.

e cila bëri të mundur më pas
ndërtimin e qiell gërvishtësve.

Nju Jork renditet
si ekonomia e 16 në botë .

Amerika që e para që zbuloi, përdori
dhe shfrytëzoi .

fuqinë e jashtëzakonshme
shndërruese të arit të zi.

Nëpërmjet tij,

një vend fermerësh, u kthye
në një vend industrialistësh agrarë.

Makineritë zëvendësuan njeriun.

Energjia e përftuar nga 1L naftë

është e barartë me atë
të 100 krahëve punë në 24 orë,

por vetëm 3 për qind e të gjithë
fermerëve në botë përdorin traktor.

Ndonëse prodhimet e tyre
dominojnë planetin.

Në SHBA kanë mbetur
vetëm 3 milion fermerë.

Ata prodhojnë drithë të mjaftueshëm
për të ushqyer 2 miliardë njerëz..

Por shumica e tyre nuk përdoret
për të ushqyer njerëzit..

Këtu, sikurse në të gjitha
vendet e industrializuara,

përdoret për të ushqyer bagëtinë,
ose si biokarburant.

Këto xhepa të energjisë diellore...

përzunë hijen e thatësirës
që i përndiqte fermerët.

Asnjë burim nuk i shpëton dot
kërkesave të bujqësisë,

e cila zë gati 70% të konsumit
njerëzor të ujit.

Në natyrë gjërat
janë të lidhura.

Zgjerimi i tokave të kultivuara
dhe monokultura...

inkurajoi zhvillimin e parazitëve.

Pesticidët, një tjetër dhuratë
e revolucionit petrokimik,

i zhdukën parazitët.

Të korrat e këqia dhe uria
u kthyen në një kujtim të largët.

Tashmë,shqetësimi më i madh...

ishte se ç'do të bëhej
me mbiprodhimin e bujqësisë moderne.

Por pesticidet helmuese
depërtonin në ajër,

tokë, lumenj dhe oqeane.

Ato depërtonin
në zemër të qelizave..

të ngjashme me qelizën mëmë
që trashëgohet në çdo formë jete.

A janë të rrezikshme për njerëzit,
të cilët i shpëtuan nga uria?

Këta fermerë me kostume
mbrojtëse të verdha,

ndoshta dinë dicka.

Agrikultura e re zhvleftësoi
varësinë nga vendi dhe stinët.

Plehrat artificiale dhanë një
rezultat të paparashikueshëm...

në tokat e lëna prej kohësh
pas dore.

Prodhimet sipas vendit
dhe klimës... u lanë vendin

varieteteve frytëdhënëse
dhe lehtësisht të transportueshme.

Dhe kështu në shekullin e fundit,

3/4 e varieteteve të kultivuar
nga fermerët gjatë mijra viteve ...

u zhdukën.

Deri aty sa mund të shohë syri,
pleh poshtë, plastmas sipër.

Serat e Almerias në Spanjë...

janë kopshtet e perimeve të Evropës.

Një qytet perimesh
të të njëjtit standart...

pret çdo ditë qindra kamionë...

që do t'i shpërndajnë ato nëpër
supermarketet e kontinentit.

Sa më shumë zhvillohet një vend,

aq më tepër mish konsumojnë
banorët e tij.

Si mund të plotësohet
kërkesa botërore në rritje...

pa u mbështetur në grupimin
e fermave blegtorale?

Gjithnjë e më shpejt.

Ashtu si jeta e gjedhëve që s'kanë
parë kurrë një livadh, edhe prodhimi

i mishit më shpejt se rritja
e një kafshe, është bërë rutinë.

Në këto ngastra të mëdha ushqimi
të shkelura nga miliona gjedhë,

nuk rritet asnjë fije bari.

Shumë kamionë nga çdo anë e vendit..

sjellin tonelata me grurë,
miell soje...

dhe kokrriza të pasura me proteina
të cilat kthehen në tonelata mishi.

Rezultati. Duhen 100 litra ujë...

për të prodhuar një kilogram patate,

4,000 litra për një kilogram oriz...

dhe 13,000 litra për një kilogram
mish lope.

Pa llogaritur naftën që përpin
procesi i prodhimit dhe transporti.

Agrikultura jonë mbështetet
në fuqinë e naftës..

Ajo thith sa dyfishi i nevojave
njerëzore në botë

por ka zvendësuar diversitetin
me standartizimin.

Na ka sjellë komoditetin të cilin
vetëm mund ta ëndëronim,

por e ka bërë mënyrën tonë të jetës
krejtësisht të varur nga nafta.

Ky është matësi i ri i kohës..

Ora e botës tonë tani
ecën sipas ritmit të ...

këtyre makinerive të palodhshme...

duke depërtuar në depozitat
e energjisë diellore.

Saktësia e tyre na jep siguri.

Difekti më i vogël, na çorienton.

I gjithë planeti, i ka sytë
te këto metronomë...

të shpresave dhe iluzioneve tona..

Të njëjtat shpresa dhe iluzione
që rriten së bashku me nevojat tona,

dëshirat e pangopura dhe shthurjen.

Ne e dimë se fundi i naftës
së lirë, është i afërt,

por nuk duam ta besojmë.

Për shumë prej nesh, ëndra amerikane
mishërohet në një emër legjendar

Los Anxhelos.

Në këtë qytet i cili shtrihet
në mbi 100 km,

numri i makinave është
gati i njëjtë me atë të banorëve.

Këtu, energjia luan çdo natë,
një shfaqje fantastike.

Ditët ngjajnë me një reflektim
të zbehtë të netëve...

të cilat e shndërrojnë qytetin
në një yll shkëlqimtar.

Gjithmonë e më shpejt.

Distancat nuk llogariten më në orë
por në minuta.

Makinat zbukurojnë periferitë e reja
ku çdo shtëpi është si kështjellë,

mjaft larg qendrave
asfiksuese të qyteteve,

dhe ku rreshtat e shëpive
rrethojnë rrugët e qeta.

Modeli i pak vendeve me fat...

është kthyer në një ëndër
universale,

e predikuar nga televizionet
në mbarë botën.

Madje edhe këtu në Beijing,

është klonuar, kopjuar
dhe riprodhuar në këto shtëpi

të gatshme që kanë fshirë nga harta
ndërtesat tradicionale.

Automobilat janë bërë simboli
i komfortit dhe zhvillimit.

Nëse ky model do të ndiqej
nga të gjitha shoqëritë,

në planet sot nuk do të kishte
900 million automjete,

por 5 miliardë.

Gjithmonë e më shpejt.

Sa më shumë zhvillohet bota,
aq më e madhe është etja për energji.

Kudo, makineritë gërmojnë,
shpojnë dhe marrin nga toka...

copat e yjeve të varrosura
në brendësi të saj, që prej krijimit,

mineralet.

Në 20 vitet e ardhshme, nga toka
do të nxirret më teper ar ...

sesa gjatë gjithë historisë
së njerëzimit.

Si një privilegj i pushtetit,

80% e kësaj pasurie minerare...

konsumohet nga 20%
e popullsisë së botës.

Përpara fundit të këtij shekulli,

shfrytëzimi i skajshëm do te shterojë
gati të gjitha rezervat e planetit.

Gjithmonë e më shpejt.

Kantieret detare ndërtojnë
anije naftëmbajtëse,

anije transporti dhe anije
gazmbajtëse...

për të plotësuar kërkesat
e prodimit industrial global.

Shumica e mallrave të konsumit,
udhëtojnë me mijra kilometra...

nga vendi i prodhimit
në vendin e konsumit.

Që prej 1950, vëllimi i tregtisë
ndërkombëtare...

është rritur mbi 20 herë.

90 për qind e tregtisë
bëhet nëpërmjet detit.

Çdo vit janë transportuar
500 milion kontenierë,

drejt qendrave më të mëdha
botërore të konsumit,

si Dubai.

Dubai është një nga zonat
më të mëdha të ndërtimit në botë.

Një vend ku e pamundura
bëhet e mundur.

Si për shembull,
duke ndërtuar ishuj artificial.

Dubai ka pak burime natyrore,

Por me paratë e naftës, mund të marrë
miliona tonë materiale dhe njerëz...

nga e gjithë bota.

Mund të ndërtojë pyje me gradaçela,
njërën më të lartë se tjetrën,

apo edhe një pistë skish
në mes të shkretëtirës.

Dubai nuk ka toka bujqësore,
por mund të importojë ushqime.

Dubai nuk ka ujë,

por ai është në gjëndje
të shpenzojë shumë energji...

për shkripëzimin e ujit të detit

dhe për ndërtimin e qiejgërvishtësve
më të lartë në botë.

Dubai ka diell pafundësisht
por s'ka panele diellore.

Eshtë qyteti i shumë e më shumë,

ku ëndrat më të cmendura
bëhen realitet.

Dubai është një lloj kulminacioni
i modelit perëndimor,

me kullën e tij 800m të lartë
krejtësisht moderne

që nuk resht kurrë
së mahnituri botën.

Ekzagjerim? Ndoshta.

Dubai me sa duket
e ka bërë zgjedhjen e tij.

Eshtë si një fanar i ri për të gjitha
paratë e botës.

Asgjë nuk i është larguar
natyrës më shumë se Dubai,

edhe pse asgjë nuk varet
nga natyra më tepër se Dubai.

Qyteti ndjek, thjesht,
modelin e vendeve të pasura.

Ne nuk e kemi kuptuar që jemi
duke shteruar të mirat e natyrës.

Çfarë dimë ne për jetën nënujore,
të cilën e shohim vetëm në sipërfaqe,

dhe që zë 3/4 e planetit?

Thellësitë e oqeaneve
mbeten një sekret.

Ato mbartin mijra specie, ekzistenca
e të cilave mbetet një mister për ne.

Që prej vitit 1950,
gjuetia e peshkut është pesëfishuar,

nga 18 në 100 milion
ton në vit.

Mijra anije-fabrika
po boshatisin oqeanet.

3/4 e zonave të peshkimit
janë shfrytëzuar tej mase,

janë boshatisur
ose në një rrezik të tillë

Shumica e peshqve të mëdhenj
janë zhdukur,

pasi nuk i kanë lënë kohë
të riprodhohen.

Ne po shkatërrojmë ciklin e jetës
që na u dhurua.

Nëpër brigje shenjat
e shfarosjes janë të dukshme.

Shenja e parë: Kolonitë
e gjitarëve të detit po pakësohen.

Të rrezikuar nga urbanizimi
dhe ndotja e brigjeve,

ata përballen tani
me një rrezik të ri: urinë.

në një betejë të pabarabartë
me anijet e peshkimit,

ata nuk mund të gjejnë më peshq
për të ushqyer të vegjlit e tyre.

Shenja e dytë:

Pulëbardhat duhet të fluturojnë
shumë më lartë për të gjetur ushqim.

Në këtë situatë, të gjithë llojet
e peshqve rrezikojnë të zhduken.

Në Dakar rrjeti tradicional i
peshkimit lulëzoi në vitet e bollëkut

por sot rezervat e peshkut
janë duke u pakësuar.

Peshku është ushqimi bazë
për një në 5 njerëz .

A mund ta përfytyrojmë
të papërfytyrueshmen?

Varka të braktisura,

dete pa peshq?

Ne kemi harruar që burimet
janë të pamjaftueshme.

500 milion njerëz jetojnë
në shkretëtira,

më shumë se e gjithë
popullsia e Evropës.

Ata e dinë vlerën e ujit.

Ata e dinë si ta përdorin me kursim.

Këtu, ata varen nga puset
e mbushura me ujë të nëntokës,

që grumbullohet nën tokë, gjatë
ditëve me shi në shkretëtirë,

25,000 vite më parë.

Uji nëntokës mundëson rritjen
e të lashtave në shkretëtirë...

për të prodhuar ushqim
për popullsinë vendase.

Fushat në formë rrethore...

formohen si shkak i tubave
që vadisin rreth një boshti qendror.

Por kjo paguhet shtrenjtë.

Uji i nëntokës është një burim
i pa rigjenerueshëm.

Në Arabinë Saudite, ëndra e fermave
të industrializuara është venitur.

Ashtu si në një hartë pergamenësh,

njollat ndicuese në këtë mozaik,
tregojnë tokat e braktisura.

Vaditësit janë ende atje.

Dhe energjia e pompimit
të ujit gjithashtu.

Por rezervat e ujit janë
duke u zbrazur me shpejtësi.

Israeli e ktheu shkretëtirën
në tokë të punueshme.

Edhe pse këto sera tashmë
ujiten pak nga pak,

konsumi i ujit vazhdon të rritet
bashkë me eksportet.

I dikurshmi lumi Jordan,
tashmë është veç një rrëkezë.

Uji i tij shteroi supermarketeve
të mbarë botës...

në arkat me fruta dhe perime.

Këtë fat nuk e ka vetëm lumi Jordan.

Në mbarë planetin,
1 në 10 lumenj të mëdhenj...

nuk derdhet në det
për muaj të tërë gjatë vitit.

Deti i vdekur e ka marrë emrin nga
sasia e jashtëzakonshme e kripës...

që e bën të pamundur jetën në të.

I privuar nga uji i lumit Jordan,

niveli i tij ulet çdo vit një metër.

Po bëhet më i kripur.

Avullimi për shkak të nxehtësisë,

ka sjellë formimin e këtyre ishujve
të vegjël prej kripe.

Të bukur por sterilë.

Në Raxhastan të Indisë,
Udaipur është një mrekulli ujore.

Ndërtimi i qytetit u mundësua
nëpërmjet një sistemi digash

dhe kanalesh që formuan
një liqen artificial.

A ishte uji kaq i çmuar
për arkitektët e tij ..

sa për t'i dedikuar atij një pallat?

India rrezikon të jetë vendi
që do të vuajë më tepër ...

nga mungesa e ujit
gjatë shekullit të ardhshëm.

Vaditjet e mëdha kanë ushqyer
popullsinë në rritje,

dhe gjatë 50 viteve të fundit,
21 million puse janë zhvatur.

triumfi mbi urinë sidoqoftë
e ka një shpagim.

Në shumë pjesë të vendit, duhet të
shpohet gjithnjë e më thellë për ujë

Në Indinë perëndimore,

30% e puseve janë braktisur.

shtratet e ujrave nëntokësore
po thahen.

Rezervuarët bosh do të presin shirat
musonike që të rimbushen shtratet.

Në stinë të thatë, gratë nga fshatrat
përreth, gërmojnë me krahë.

Mijra kilometra larg prej këtej,

800 deri në 1,000 litra ujë...

konsumohen në ditë për një njeri .

Las Vegas është ndërtuar
mbi shkretëtirë.

Atje jetojnë miliona njerëz.

Mijra të tjerë mbërrijnë çdo muaj.

Banorët e tij janë ndër konsumatorët
më të mëdhenj të ujit në botë.

Palm Springs është një tjetër
qytet në shkretëtirë...

me bimësi tropikale
dhe fusha të bukura golfi.

Për sa kohë do të vazhdojë
të përparojë ky mirazh?

Toka nuk mundet më.

Lumi Kolorado që i jep ujë
këtyre qyteteve,

është një prej atyre lumenjve
që nuk derdhet më në det.

Dhe akoma më alarmante është se,

rrjedhja e tij po pakësohet në burim.

Niveli i liqeneve që furnizohen
përgjatë rrjedhës së tij...

është në rënie.

U deshën 17 vjet që Liqeni Pauell
të arrinte nivelin më të lartë.

Tashmë ai është përgjysmuar.

Pakësimi i ujrave mund të prekë
gati 2 miliardë njerëz ...

përpara vitit 2025.

Edhe pse uji është ende i bollshëm
në zonat e virgjëra të planetit.

Moçalishtet.

Këto moçalishte janë shumë
të rëndësishme për jetën në tokë.

Ato përfaqësojnë 6 % të planetit.

Mocalet janë sfungjerë
që rregullojnë qarkullimin e ujit.

Ato e thithin ujin
në stinën e shirave..

dhe e lëshojnë atë
në kohë thatësire.

Uji rrjedh nga malet,

duke marrë me vete farërat
e zonave që përshkon.

Ky proces i jep jetë peisazheve
të papërsëritshme,

ku shumllojshmëria e specieve është
e pakrahasueshme për nga pasuria.

Nën ujrat e ngrohta fle
një uzinë e vërtetë...

ku kjo lidhje e thellë e pasurisë
dhe shumllojshmërisë...

qetësisht filtron ujin
dhe thith të gjithë ndotjen.

Moçalishtet janë mjedise
natyrore të nevojshme...

për rigjenerimin
dhe pastrimin e ujit.

Këto moçalishte janë parë gjithmonë
si zona të sëmundjesh,

të papërshtatshme
për vendbanime njerëzore.

Në garën tonë për të zaptuar
sa më shumë tokë,

ne i kemi kthyer ato
në kullota,

tokë agrare apo për ndërtim.

Gjatë shekullit të fundit, gjysma
e moçaleve të botës janë tharë.

Ne nuk e njohim as vlerën
dhe as rolin e tyre.

Jeta është një zinxhir.

Uji, ajri, toka, pemët.

Magjia e botës qëndron
përpara syve tanë.

Pemët e përçojnë ujin e nëntokës
në atmosferë, në formë mjegulle.

Ato formojnë një çati e cila lehtëson
pasojat e shirave të furishëm...

dhe mbron tokën nga erozioni.

Pyjet sigurojnë lagështinë
që është e nevojshmë për jetën.

Ata janë nëna dhe babai i i shiut.

Pyjet kanë karbon.

Ata përmbajnë më tepër
se sa e gjithë atmosfera e tokës.

Ata janë guri i balances
klimaterike....

prej të cilës varemi të gjithë ne.

Pemët sigurojnë kushtet për 3/4
e biodiversitetit në planet.

e thëne ndryshe, të të gjithë
jetës në tokë.

Çdo vit ne zbulojmë specie të reja,
ekzistencën e të cilave nuk e njihnim.

Insekte, zogj, gjitarë.

Këto pyje na japin bimët kurative.

Lëndët e çliruara
prej këtyre bimëve...

trupat tanë i njohin.

Qelizat tona flasin të njëjtën gjuhë.

Ne jemi të së njëjtës familje.

Rizoforet janë pyje
me dalje ne det .

Ashtu sikurse edhe brezat koralor,
ato janë një fidanishte e oqeaneve.

Rrënjet e tyre ndërthuren dhe
formojnë një strehë për peshqit...

dhe molusqet që do të shumohen.

Rizoforet mbrojnë bregdetin
nga stuhitë,

dallgët e baticës
dhe erozioni i detit.

I gjithë njerëzimi
varet prej tyre.

Tashmë ato janë përgjysmuar
gjatë shekullit të 20të.

Një nga arsyet e vazhdimit
të shkaterrimit janë

këto rezervateve karkalecash, në mes
të ujrave të pasura të rizoforeve

Ventilatorët ajrosin vaskat
plot me antibiotike ...

për të parandaluar
asfiksimin e karkalecave,

dhe jo të rizoforeve.

Që prej vitit 1960, shpyllëzimi
ka përparuar me të njëjtat ritme.

Çdo vit, 13 milion hektarë
të pyjeve tropikale

në zonat përreth Ilinois,

përfundojnë në zjarr
ose në lëndë të parë druri.

Pylli më i madh i shirave,
Amazona,

gjithashtu është zvogëluar 20%.

Pylli i ka lënë vendin fermave
blegtorale ose fushave të sojës.

95% e kësaj soje...

përdoret si ushqim për gjedhët
dhe shpezët në Evropë dhe Azi.

Kështu pra, një pyll
është kthyer në mish.

Kur pyjet
dhe territoret e tyre digjen, ...

ato çlirojnë sasi të mëdha karboni,
që zënë

gati 20% të gazrave të efektit serë
të emetuara në të gjithë globin.

Shpyllëzimi është një nga shkaqet
kryesore të ngrohjes globale.

Mijëra specie janë zhdukur
përgjithmonë

Bashkë me to, edhe njëra hallkë
në zinxhirin e gjatë të evolucionit.

Aftësia e proçesit jetësor,
prej të cilit ato vijnë ...

është zhdukur përgjithmonë.

Gati 20 vite më parë, Borneo,
ishulli i katërt më i madh në botë,

mbulohej nga një pyll
i pafund dhe i virgjer.

Me keto ritme te shpyllëzimit,

brenda 10 vitesh
ai do të jetë zhdukur i tëri.

Proçesi jetësor lidh ujin,
ajrin, tokën dhe diellin.

Në Borneo,
kjo lidhje është këputur atje ku..

dikur ishte një nga zonat më të mëdha
të biodiversitetit në Tokë.

Kjo katastrofë u provokua
prej vendimit ...

për të prodhuar vaj palme,

vaji më i përdorshëm në botë,
nga Borneo.

Vaji i palmës nuk shërben vetëm për
plotësimin e kërkesave ushqimore,

por gjithashtu edhe për kozmetikë,
detergjentë dhe karburant alternativ

Shumëllojshmëria është zëvendësuar
me njëllojshmërinë - vaj palme.

Mono kultura është e thjeshtë,
frutdhënëse dhe e shpejtë.

Për popullsinë vendase,
siguron punësim.

Është një industri agrare.

Një tjetër shembull i zhdukjes
në masë është eukaliptusi.

Eukaliptusi është shfrytëzuar
për prodhimin e materialit të letrës.

Plantacionet zgjerohen ndërsa kërkesa
për letër pesëfishohet në 50 vjet.

Mono kulturat e pemëve
po fitojnë terren në mbarë botën.

Por një monokulturë
nuk formon një pyll.

nuk ka shumëllojshmëri.

Një pyll nuk mund të zëvendësojë dot
një pyll tjetër.

Nën hijen e këtyre eukaliptuseve,

nuk rritet asgjë sepse gjethet e tyre
formojnë një shtrat...

toksik për shumicën
e disa bimëve të tjera.

Eukaliptuset rriten shpejt
por ato i shterrojnë rezervat ujore.

Farat e sojës, vaji i palmave,
pemët e eukaliptusit-

Shpyllëzimi shkatërroi thelbësoren
për të siguruar mbiprodhimin.

Por diku tjetër, shpyllëzimi është
shpresa e fundit e mbijetesës.

Mbi 2 miliardë njerëz-

pothuajse një e treta
e popullsisë së botës

ende varen nga rezervat
e qymyrit të drurit.

Në Haiti, një prej vendeve
më të varfra të botës,

qymyri i drurit është një prej
konsumeve kryesore të popullsisë.

Dikur perla e Karaibeve,

Haiti nuk i plotëson dot nevojat
për ushqim pa ndihmë nga jashtë.

Nëpër kodrat e Haitit,
kanë mbetur vetëm 2% e pyjeve.

E zhveshur tërësisht, dheu tashmë
nuk e thith më ujin e shiut.

Pa bimësi dhe pa asnjë
gjurmë rigjenerimi,

asgjë nuk mund ta rikthejë
këtë tokë si më parë.

Uji i shiut i shtyn dherat
përposhtë shpateve, deri në det.

Erozioni varfëron cilësinë e tokës,

duke e bërë më të papërshtatshme
për bujqësi.

Në disa pjesë të Madagaskarit,
erozioni është spektakolar.

Shpatet e kodrave kanë pësuar çarje
të thella me gjerësi qindra metra.

I imët dhe delikat, dheu
është i përbërë nga gjallesa.

Bashkë me erozonin u zhduk
edhe shtresa e imët e humusit,

për të cilën u deshën
mijra vite për tu formuar.

Ja një teori nga historia
e Rapa Nui,

banorëve të ishullit të pashkës,

e cila mund të na bëjë
të reflektojmë pak.

Duke jetuar në ishullin
më të izoluar të botës,

Rapa Nui i shfrytëzuan
burimet e tyre...

deri sa nuk mbeti më asgjë.

Qytetërimi i tyre nuk mbijetoi.

Mbi këtë tokë qëndronte
palma më e lartë në botë.

Ata i zhdukën.

Rapa Nui i prenë ato për dru.

Më pas iu desh të përballeshin
me shtrirjen e gjerë të erozionit.

Rapa Nui nuk mund
të dilnin më për peshkim.

Nuk kishte më pemë
për të ndërtuar varka.

Por ata ndërtuan një nga qytetërimet
më të shkëlqyerat në Paqësor.

Fermerë novatorë, skulptorë,
lundërtarë të jashtëzakonshëm,

ata ngecën në kurthin e mbipopullimit
dhe të tkurrjes së burimeve.

Ata përjetuan trazira shoqërore,
rrevolta dhe uri.

Shumica nuk i mbijetoi dot
kataklizmës.

Misteri i ishullit të pashkës s`është
si u gjendën ato statuja atje.

Tashmë, ne e dimë .

Është se përse Rapa Nui
nuk reaguan në kohë?

Kjo është vetëm njëra
prej shumë teorive,

por lidhet vecanërisht me ne sot.

Që prej vitit 1950, popullsia
e botës është gati trefishuar.

dhe që prej vitit 1950, e kemi
shndërruar ishullin tonë, Tokën

shumë më thellë se gjatë githë
historisë tonë 200,000 vjeçare.

Nigeria është eksportuesi
më i madh i vajit në Afrikë,

por megjithatë 70% e popullsisë
jeton në varfëri.

Bollëku është atje, por banorët e saj
nuk e shfrytëzojnë dot.

Kështu ndodh në të gjithë globin.

Gjysma e të varfërve në botë, jetojnë
në vende të pasura me burime.

Stili ynë i zhvillimit
nuk i ka përmbushur premtimet e veta.

Brenda 50 viteve, hendeku
midis të pasurve dhe të varfërve...

është zgjeruar më shumë se kurrë.

Sot gjysma e pasurisë botërore...

është në duart e të pasurve
që përbëjnë 2% të popullsisë në botë.

A mund të qëndrojë
një pabarazi e tillë?

Ata janë shkaktarët
e zhvendosjeve masive..

shkallën e të cilave ende
nuk e përcaktojmë dot.

Qyteti i Lagos-it kishte një popullsi
prej 700,000 banorësh në vitin 1960.

Ajo do të shkojë 1.6 milionë
në vitin 2025.

Lagos është një nga qytetet gjigande,
me rritjen më të shpejtë në botë.

Të sapo mbërriturit janë më së shumti
fermerë që braktisin tokat...

Për arsye ekonomike ose demografike,

apo për shkak të pakësimit
të burimeve.

Kjo është një rritje
ekstreme e tipit urban,

e diktuar me tepër nga nevoja
për mbijetesë sesa për përparim.

Çdo javë mbi një milonë njerëz...

shtojnë popullsinë e qyteteve
të botës.

Një në 6 njerëz jeton në zona

të varfra, të pasigurta
dhe të mbipopulluara,

pa kushtet minimale jetësore..

si ujë, shërbim shëndetësor
apo energji elektrike.

Uria po përhapet sërish.

Ajo prek gati 1 miliardë njerëz.

Në të gjithë planetin, më të varfrit
rrëmojnë plehrave, për të mbijetuar,

ndërsa ne vazhdojmë të gërmojmë për
burime pa të cilat s`mund të jetojmë.

Ne kërkojmë gjithmonë e më larg,

në territore të pashfrytëzuara
më parë..

dhe në rajone që janë gjithnjë e më
shumë të vështira për tu shfrytëzuar.

Ne nuk po e ndryshojmë modelin tonë.

Nafta mund të mbarojë?

Ne ende mund të përftojmë naftë
nga rëra bituminoze e Kanadasë.

Kamionët më të mëdhenj në botë
transportojnë mijra tonë rërë .

Procesi i nxehjes dhe i veçimit
të bitumit...

nga rëra kërkon
miliona metër kub ujë.

Nevojiten sasi
të mëdha të energjisë.

Ndotja është katastrofike.

Me sa duket, proriteti më urgjent,

është të gërmojmë në çdo xhep
të energjisë diellore.

Çisternat e naftës bëhen
gjithmonë e më të mëdha.

Kërkesat tona për energji
po rriten vazhdimisht.

Ne përpiqemi të fuqizojmë rritjen
porsi një furrë e stërmadhe...

që kërkon gjithmonë
e më shumë karburant.

Bëhet fjala për Karbon.

Brenda pak dekadash, karboni që e
bënte atmosferën tonë një furrnaltë,

dhe që natyra e ngujoi
për miliona vite,

duke lejuar jetën të zhvillohej,

mund të ketë rrjedhur sërish
masivisht në sipërfaqe.

Atmosfera po ngrohet.

Do ishte e pabesueshme që një anije
të lundronte këtu pak vite më parë.

Transporti, industria,
shpyllëzimi, agrikultura

Aktivitetet tona çlirojnë
sasi të mëdha dioksid karboni.

Pa e kuptuar
se molekulë pas molekule,

ne kemi prishur
ekuilibrin e klimës në Tokë.

Sytë janë drejtuar nga polet,

ku pasojat e ngrohjes globale
janë më të dukshme.

Po ndodh shpejtë,
shumë shpejtë.

Korridori veriperëndimor
që lidh Amerikën, Evropën dhe Azinë

nëpërmjet polit, po hapet.

Shtresa akullnajore e Arktikut
po shkrin.

Nën efektin e ngrohjes globale,

shtresa akullnajore ka humbur 40 %
të trashësisë brenda 40 viteve.

Shtresa e sipërme në verë
ulet vit pas viti..

Ajo mund të zhduket fare
përpara vitit 2030.

Disa e parashikojnë përpara vitit 2015.

Së shpejti, këto ujra do të çlirohen
nga akujt gjatë disa muajve të vitit.

Rrezet e diellit të cilat
shtresa e akullit i reflektonte...

tani depërtojnë në ujrat e errëta
duke i ngrohur ato.

Proçesi i ngrohjes globale
po përshpejtohet.

Ky akull përmban
të dhënat e planetit tonë..

Përqëndrimi i dioksidit të karbonit

nuk ka qenë ndonjëherë kaq i lartë
që prej disa qindra mijëra vitesh.

Njerëzimi kurrë nuk ka jetuar
në një atmosferë të tillë.

A po e rrezikon jetën e çdo specie,
shfrytëzimi pa kriter i burimeve?

Ndryshim i klimës
nxjerr në pah rrezikun.

Prej vitit 2050,
një e katërta e specieve

në Tokë rrezikojnë të zhduken,

Në këto zona polare,ekuilibri natyror
tashmë është çrregulluar.

Larg brigjeve të Groenlandës,
ka gjithmonë e më shumë ajsbergë.

Brenda 30 viteve,
shtresa e akullit në polin e veriut,

ka humbur 30% të sipëfaqes së saj.

Por ndërsa Groenlanda
ngrohet me shpejtësi,

ujrat e ftohta
të gjithë kontinentitit...

derdhen në ujrat e kripura
të oqeanit.

Akulljt e Groenlandës përmbajnë
20% të ujrave të ftohta planetit.

Nëse ai shkrin, niveli detit
do të rritet rreth shtatë metra.

Por këtu nuk ka industri.

Shtresa e akullt e Groenlandës vuan
pasojat e gazrave të efektit serë

që clirohen prej diku tjetër në Tokë.

Sistemi ynë ekologjik nuk ka kufij.

Kudoqofshim ne, aktiviteti ynë
ndikon në të gjithë Tokën.

Atmosfera e planetit tonë
është një hapësirë e pandashme.

Eshtë një pronë e përbashkët.

Mbi sipërfaqen e Groenlandës ,
në pejsazh po shfaqen liqenet.

Shtresa e akullit po shkrin
me një shpejtësi që ...

edhe shkencëtarët më pesimistë nuk
e kishin parashikuar 10 vite më parë.

Gjithnjë e më shumë lumenj
që ushqehen me ujë akullnajash...

po bashkohen dhe po dalin
në sipërfaqe.

Mendohej se uji do të ngrinte
në brendësi të akullit.

Përkundrazi,
ai rrjedh poshtë akullit,

duke e zhvendosur
shtresën e akullit drejt detit,

ku shpërbëhet në ajsbergë .

Ndërsa ujrat e ftohta
të akullit të Grenlandës...

gradualisht bashkohen
me ujrat e kripura të oqeaneve,

vendet e ulta anë e mbanë globit,
janë të rrezikuara.

Nivelet e deteve po rriten.

Shtimi i ujit, duke u ngrohur,
shkaktoi,

vetëm gjatë shekullit të 20të
një ngritje prej 20 centimetrash.

Gjithçka po destabilizohet.

Gumat koralore, për shembull,
janë jashtëzakonisht të ndjeshme

edhe ndaj ndryshimit më të vogël
të temperaturës së ujit.

Tridhjetë përqind e tyre
janë zhdukur.

Ato janë një hallkë e rëndësishme
në zinxhirin e specieve.

Në atmosferë, rrymat e erërave
të mëdha, po ndërrojnë drejtim.

Ciklet e shirave kanë ndryshuar.

Gjeografia e klimës
ka pësuar ndryshime.

Banorët e këtyre ishujve
të ulët këtu në Maldive,

për shembull, janë të rrezikuar.

Ata janë gjithmonë e më tepër
të shqetësuar.

Disa madje janë duke kërkuar
terrene më të përshtatshme.

Nëse nivelet e deteve vazhdojnë
të rriten gjithmonë e më shpejtë,

Çfarë do të bëjnë popullsitë
e qyteteve

më të mëdha si Tokio?

Vit pas viti, parashikimet
e shkencëtareve behen me alarmante.

Shtatëdhjetë përqind e popullsisë së
botës jeton në ultësirat bregdetare.

11 nga 15 superqytetet shtrihen në
bregdet ose në grykëderdhje lumenjsh.

Ndërsa detet rriten, kripa
do të pushtojë ujin e pijshëm,

duke i privuar kështu
banorët nga pirja e ujit.

Fenomeni i migracionit
është i paevitueshëm.

E vetmja pasiguri
është shkalla e tij.

Në Afrikë, Mali Kilimanxharo
nuk njihet më.

Tetëdhjetë përqind e akujve të tij
janë shkrirë.

Në verë, lumenjtë nuk rrjedhin më.

Banorët vendas janë prekur
nga mungesa e ujit.

Madje edhe në majat më të larta
të botës, në zemër të Himalajave,

dëbora dhe akujt e përjetshëm
po pakësohen.

Këto akuj ende luajnë
një rol kryesor në ciklin ujor.

Ata e ngrijnë ujin
e shirave të stinës...

dhe e lëshojnë në verë
kur dëbora shkrin.

Akujt e Himalajave janë burimi
i të gjithë lumenjve të Azisë

Indusit, Gangut,
Mekongut, Jance Kiang.

2 miliardë njerëz varen prej tyre,
për ujë të pijshëm...

dhe për vaditjen e tokës,
si në Bangladesh.

Në grykëderdhjen e lumit Gang
dhe Bramaputra,

Bangladeshi është prekur
drejtëpërdrejtë nga ky fenomen...

fillon me Himalajat dhe vazhdon
me rritjen e nivelit te detit.

Ky është një nga vendet më të
populluara dhe më të varfra në botë.

Ai tashmë është goditur
prej ngrohjes globale.

Kombinimi i uraganëve
me përmbytjet dramatike,

mund të shkaktojë zhdukjen
e një të tretës së territorit të tij.

Kur popullsitë dorëzohen përpara
këtyre fenomeneve shkatërruese

ato përfundimisht largohen.

Vendet e pasura nuk bëjnë përjashitm.

Thatësirat po shfaqen
në të gjithë planetin.

Në Australi janë prekur
gjysma e tokave të fermave.

Ne jemi duke rrezikuar
ekuilibrin klimaterik...

i cili ka bërë të mundur zhvillimin
tonë përgjatë 12,000 viteve.

Gjithnjë e më shumë zjarre masive
rrezikojnë qytetet e mëdha.

Kështu, ata e përshkallëzojnë
ngrohjen globale.

Kur pemët digjen,
çlirojnë dioksid karboni.

Sistemi që kontrollon klimën tonë,
është dëmtuar rëndë.

Elementët në të cilët
ai mbështetet janë çrregulluar.

Ora e ndryshimeve klimaterike, mbi
këto vende të mrekullueshme po afron.

Këtu në Siberi dhe diku
tjetër në planet,

bën aq ftohtë sa toka
është vazhdimisht e ngrirë.

Njihet me emrin
"ngricë e përhershme".

Nën sipëfaqen e saj, fle një bombë
klimaterike me sahat: metani,

një gaz 20 herë
më i fuqishëm se dioksidi i karbonit.

Nëse ngrica e pëhershme shkrin,
metani i cliruar...

do të shkaktonte
daljen nga kontrolli të efektit serë,

me pasoja të paparashikueshme.

Ne do të gjendeshim vërtetë
në një territor të panjohur.

Njerëzimi ka më pak se 10 vite kohë
për të ndryshuar këtë tendencë

dhe të shmangë kalimet
brenda këtij territori

Jeta në Tokë sikurse
kurrë nuk e kemi njohur.

Ne kemi krijuar fenomene
të cilat nuk i kontrollojmë dot.

Që prej zanafillës, uji, ajri dhe çdo
formë jete janë imtësisht të lidhur.

Por së fundmi ne i kemi këputur
këto lidhje.

Të përballemi me faktet.

Ne duhet të besojmë në dijet tona.

E gjithë kjo që sapo pamë është
një pasqyrim i sjelljes njerëzore.

Ne e kemi formuar Tokën
sipas përfytyrimit tonë.

Na ka mbetur shumë pak kohë
për të ndryshuar.

Si do ta mbajë ky shekull barrën
e 9 miliardë qënieve njerëzore

nëse ne refuzojmë
të japim llogari

për gjithshka që e kemi bëre "Ne"?

20 % e popullsisë së botës
konsumon 80% të burimeve të saj

Bota paguan 12 herë më tepër
për shpenzime ushtarake sesa
për të ndihmuar vendet ne zhvillim

5000 njerëz në ditë vdesin prej ujit
të ndotur. 1 miliardë njerëz
nuk pijnë ujë të shëndetshëm.

Afro 1 miliardë njerëz
po shkojnë drejt urisë

Mbi 50% e grurit të tregtuar anembanë
botës është përdorur si ushqim
për kafshët ose si biokarburant.

40% e tokave të punueshme
kanë vuajtur dëmin e kohës

Çdo vit, zhduken
13 milionë hektarë pyje.

Një në 4 gjitarë, një në 5 zogj, një
në 3 amfibë rrezikojnë të zhduken.
Speciet po zhduken 1000 herë më
shpejt se ritmi natyror

3/4 e zonave të peshkimit janë
dëmtuar, zbrazur apo në degradim.

Temperaturat mesatare të 15 viteve
të fundit kanë qenë më të lartat
që janë regjistruar ndonjëherë.

Shtresa e akullit është
40% më e hollë se 40 vite më parë

Në 2050, numri të shpërngulurve
prej klimës mund të arrijë
deri në 200 milionë.

Kostoja e veprimeve
tona është i lartë.

Të tjerë e paguajnë çmimin
pa qenë pjesmarrës aktivë.

Kam parë kampe refugjatësh
të mëdhenj si qytetete,

duke u përhapur nëpër shkretëtirë.

Sa burra, gra dhe fëmijë...

do të mbeten rrugëve nesër?

A duhet vazhdimisht të ngremë
mure të larta për të këputur

zinxhirin e solidaritetit njerëzor?
Të ndajmë popujt

dhe të mbrojmë lumturinë e disave
prej varfërisë së të tjerëve?

Është tepër vonë
për të qenë pesimist.

Unë e di që një njeri i vetëm
mund të rrëzojë çdo mur.

Eshtë tepër vonë
për të qenë pesimist..

Në mbarë botën 4 në 5 fëmijë
shkojnë në shkollë.

Kurrë më parë nuk i është dhënë dije
kaq shumë qënieve njerëzore.

Çdokush nga më i pasuri
te më i varfri, mund të kontribuojë.

Lesoto, një nga vendet
më të varfra në botë,

Është vendi që investon
më tepër për frymë në shkollim.

Katari, një nga vendet
më të pasura në botë,

i ka hapur dyert universiteteve
më të mira

Kultura, edukim, studimi dhe risitë
janë burime të pashtershme.

Përballë skamjes dhe vuajtjes,

miliona O.J.Q. po vërtetojnë
se solidariteti njerëzor...

është më i fuqishëm
se egoizmi e kombeve..

Në Bangladesh, një njeri
mendoi të pamundurën...

dhe ngriti një bankë që jepte hua
vetëm për të varfrit.

Brenda 30 vitesh
ajo ka ndryshuar jetët...

e 150 milion njerëzve
anembanë botës.

Antarktida është një kontinent
me burime të shumta natyrore...

të cilat asnjë shtet
nuk i pretendon dot,

një pasuri natyrore kushtuar
paqes dhe shkencës.

Një traktat i firmosur prej
49 shtetesh e ka kthyer

në thesar të përbashkët
për të gjithë njerëzimin.

Është tepër vonë
për të qenë pesimist.

Qeveritë kanë vepruar në mbrojtje
të 2% të ujrave territoriale botërore

Nuk është shumë, por është
dy herë më shumë se para 10 viteve.

Parqet e para natyrore janë krijuar
vetëm një shekull më parë.

Ata zënë 13% të kontinentit.

Krijojnë hapësira ku aktiviteti
njerëzor është në sintoni...

me ruajtjen e specieve,
tokës dhe peisazhit.

Kjo harmoni midis njeriut
dhe natyrës, mund të bëhet normë,

dhe jo më përjashtim.

Në SH.B.A, Nju Jorku ka kuptuar
se natyra punon për ne.

Këto pyje dhe liqene
furnizojnë qytetin me ujë të pijshëm

Në Korenë e jugut, pyjet
u shkatërrun nga lufta.

Në sajë të një programi
kombëtar ripyllëzimi,

ata sërish zënë 65% të vendit.

Më shumë se 75% e letrës është
e riciklueshme.

Kosta Rika ka zgjedhur
mes shpenzimeve ushtarake

dhe ruajtjes së tokave të saj.

Vendi nuk ka më ushtri.

Parapëlqen që burimet e tij
t`ja dedikojë edukimit, ekoturizmit..

dhe mbrojtjes së pyjeve të tij
të virgjëra.

Gaboni është një nga prodhuesit
më të mëdhenj të drurit në botë.

Ai zbaton prerjen selektive,

jo me tepër se një pemë
për hektar.

Pyjet e tij janë një nga burimet
më të rëndësishme ekonomike në vend,

por ato kanë kohë
për tu rigjeneruar.

Ekzistojnë programe që garantojnë
qëndrueshmëri në manaxhimin e pyjeve.

Duhet të bëhen të detyrueshme.

Për konsumatorët dhe prodhuesit,

drejtësia është një mundësi
për tu vlerësuar.

Kur tregëtia është e ndershme, kur
përfitojnë edhe blerësi edhe shitësi,

çdokush mund të përparojë
dhe të gëzojë një jetë të mirë.

Si mund të ketë drejtësi dhe barazi..

midis njerëzve të cilët veglat
e vetme kanë duart e tyre...

dhe atyre që i korrin prodhimet
me makineri dhe ndihmë nga shteti?

Le të bëhemi
konsumatorë të përgjegjshëm.

Të mendojmë se çfarë blejmë.

Eshtë tepër vonë
për të qenë pesimistë.

Kam parë bujqësi
për nevojat njerëzore.

Mund të ushqejë gjithë planetin

nëse prodhimi i mishit nuk ja heq
njerëzve ushqimin nga goja.

Kam parë peshkatarë
janë të kujdeshëm në peshkim...

dhe shqetësohen
për pasuritë e oqeanit.

Kam parë shtëpi
që e sigurojnë vetë energjinë.

5000 njerëz jetojnë në rajonin
e parë ekologjik të botës,

në Fraiburg, Gjermani.

Qytete të tjera
i janë bashkuar projektit.

Mumbai është i 100-ti prej tyre.

Qeveritë e Zelandës së re,
Islandës, Austrisë, Suedisë...

dhe vendeve të tjera
e kanë bërë zhvillimin...

e burimeve të rigjenerueshme
energitike, prioritet parësor.

Unë e di se 80% e energjisë
që harxhojmë...

vjen prej burimeve
energjitike nëntokësore.

Çdo javë, 2 termocentrale
me qymyr ndërtohen vetëm në Kinë.

Por unë kam parë, në Danimarkë,

prototipin e një impianti
me qymyrguri...

që e çlironte karbonin në tokë
dhe jo në ajër.

Një zgjidhje për të ardhmen?
Askush nuk e di ende.

Kam parë në Islandë,

një central elektrik që ushqehej
me nxehtësinë e Tokës.

Energji gjeotermike.

Kam parë një gjarpër uji
të shtrihet mbi dallgë

për të thithur energjinë e valëve
dhe për të prodhuar energji.

Unë kam parë mullinjtë e erës
brigjeve të Danimarkës

që prodhojnë 20% të energjisë
së vendit.

SH.B.A., Kina, India,
Gjermany and Spanja...

janë investitorët më të mëdhenj
në fushën e energjisë së rinovueshme.

Ato tashmë kanë hapur
mbi 2 milionë e gjysëm vende pune.

Në cilin vend të botës nuk fryn erë?

Kam parë hapësira të shkreta
që piqen në diell.

Çdo gjë në tokë është e lidhur,

dhe Toka varet prej diellit, burimit
të saj të hershëm të energjisë.

S`munden njerëzit të imitojnë bimët
e të thithin energjinë diellore?

Për një ore, dielli i jep
Tokës të njëjtën

sasi energjie që konsumohet
nga të gjithë njerëzit në një vit.

Për sa kohë të jetojë Toka, energjia
e diellit do të jetë e pashtershme.

Gjithë çka duhet të bëjmë
është të ndalojmë shpimin e Tokës..

dhe ti hedhim sytë nga qielli.

Gjithë çka duhet të bëjmë është
të mësojmë të shfrytëzojmë Diellin.

Gjithë këto eksperimente janë veç
shembuj që shfaqin një vetëdije të re.

Ato përcaktojnë gjurmët
e një aventure të re njerëzore...

bazuar në mirëkuptimin,
zgjuarsinë dhe të përbashkëtën.

Eshtë koha të bashkohemi.

Nuk ka rëndësi ajo që iku,
por ajo që na ka mbetur

Ne kemi ende gjysmën
e pyjeve të botës,

mijëra lumenj, liqene e akullnaja...

si dhe mijra specie në gjallim.

Ne e dimë se zgjidhjet janë atje sot.

Ne të gjithë e kemi forcën
për të ndryshuar.

Atëherë, çfarë jemi duke pritur?