पक्क्या आळशाच्या मनाचा शोध

आळस करण्यात अर्थ नाही, हे टिम अर्बन यांना ठाऊक आहे. पण काम करताना शेवटच्या मिनिटापर्यंत थांबायची त्यांची सवय काही सुटत नाही. आपल्या विनोदी आणि बोधप्रद भाषणात अर्बन आपल्याला प्रवास घडवतात, यूट्यूबच्या व्यसनाचा, विकिपीडियात हरवण्याचा आणि खिडकीबाहेर रमण्याचा. आपलं आयुष्य संपण्यापूर्वी, आपण कशाचा आळस करीत आहोत, त्यावर विचार करण्याचा ते आपल्याला आग्रह करतात.

तर कॉलेजमध्ये असताना,

प्रशासन हा माझा मुख्य विषय होता.

त्यामुळे मला खूप पेपर्स लिहावे लागले.

जेव्हा एखादा साधारण विद्यार्थी
पेपर लिहितो,

तेव्हा त्याचं काम काहीसं
अशा पद्धतीने होत असेल.

तर,

(हशा)

सुरुवात थोडी संथ होते.

पण पहिल्या आठवड्यात पुरेसं काम होतं.

त्यानंतरचे काही दिवस भरपूर काम होतं.

असं एकंदरीत काम पार पडतं
सारं आटोक्यात राहतं.

(हशा)

आणि मला हे असंच घडावं असं वाटायचं.

बेत तर तसाच असायचा.

मी अगदी तयार असायचो.

पण मग, खरोखरच पेपर लिहायची वेळ यायची.

आणि मी असं काहीसं करायचो.

(हशा)

आणि हे प्रत्येक पेपरच्या वेळी घडत असे.

पण मग आला सिनियर वर्षातला ९० पानी थिसिस.

या पेपरवर एक वर्षभर काम करायचं असतं.

अशा पेपरसाठी माझी नेहमीची पध्दत चालली नसती
हे मला ठाऊक होतं.

हा पुष्कळच मोठा प्रकल्प होता.

म्हणून मी योजना आखली.

आणि असं काहीसं करायचं ठरवलं.

तर हे वर्ष असं जायला हवं.

मी सुरुवात हलकीशी करेन.

मधल्या महिन्यांत काम वाढवेन.

मग शेवटी, अगदी जोरदार काम करेन.

एखाद्या छोट्या जिन्याप्रमाणे.

जिने चढणं असं
कितीसं कठीण असणार?

त्यात काय मोठंसं?

पण मग, अत्यंत मजेशीर गोष्ट घडली.

ते पहिले काही महिने?

ते आले आणि गेले.

पण मी फार काही करू शकलो नाही.

मग मी एक मस्त नवी सुधारित योजना आखली

(हशा)

आणि मग --

(हशा)

मग ते मधले महिने खरोखरच निघून गेले.

पण मी एक शब्दही लिहिला नव्हता.

तर, आपण इथे होतो.

मग दोन महिन्यांचा एक महिना झाला.

त्याचेही दोन आठवडे झाले.

आणि एके दिवशी मी जागा झालो,

तेव्हा अंतिम मुदतीला तीन दिवस बाकी होते.

आणि अजून एक शब्दही लिहून झाला नव्हता.

मग मी शक्य असणारी एकमेव गोष्ट केली.

७२ तासांमध्ये ९० पानं लिहिली.

एकच नव्हे, तर दोन रात्री जागरण केलं --

मनुष्यप्राण्यांनी दोन रात्री जागरण
करायचं नसतं --

विद्यापीठाच्या आवारात पळत सुटलो

जणुकाही उडतच गेलो, आणि अगदी

शेवटच्या क्षणी पेपर पूर्ण करून दिला.

मला वाटलं, चला, झालं काम.

पण एका आठवड्यानंतर एक फोन आला.

विद्यापीठाकडून.

ते म्हणाले, "आपण टिम अर्बन का?"

मी म्हणालो, "होय"

ते म्हणाले, "आपल्या थिसिसबद्दल
बोलायचं आहे. "

मी म्हणालो, "बरं."

आणि ते म्हणाले,

"इतका उत्तम थिसिस पाहिला नव्हता"

(हशा)

(टाळ्या)

हे असं घडलं नव्हतं.

(हशा)

तो एक खूप खूप वाईट थिसिस होता.

(हशा)

मला त्या एकाच क्षणाची मजा लुटायची होती,
जेव्हा तुम्हाला सर्वांना वाटलं होतं,

"काय अफलातून माणूस आहे हा!"

(हशा)

नाही, नाही. तो खूपच वाईट होता.

असो. तर आज मी एक लेखक आणि ब्लॉगर आहे.

"वेट बट व्हाय" हा ब्लॉग मी लिहितो.

आणि दोन वर्षांपूर्वी,
मी आळशीपणाबद्दल लिहायचं ठरवलं.

उत्साही लोकांना
माझं वागणं नेहमीच गोंधळात पाडतं.

आळशी लोकांच्या डोक्यात
काय चाललेलं असतं, ते

मला जगभरातल्या उत्साही
लोकांना सांगायचं होतं.

आम्ही जसे असतो, तसे का असतो?

माझं एक गृहीतक होतं.

आळशी लोकांचे मेंदू, प्रत्यक्षात,

इतर लोकांच्या मेंदूंपेक्षा वेगळे असतात.

याची चाचणी घेण्यासाठी
मी एक एमआरआय लॅब शोधली.

त्यांनी मला माझा मेंदू आणि

एका उत्साही माणसाचा मेंदू,
दोन्हींचे स्कॅन काढू दिले.

तुलना करण्यासाठी.

ते मी आज इथे आणले आहेत,
तुम्हाला दाखवण्यासाठी.

नीट लक्षपूर्वक बघा, काही फरक दिसतो का.

जर तुम्ही प्रशिक्षित मेंदूतज्ज्ञ नसाल,

तर ते सहज समजणार नाही.
तरी पण एकदा पहाच.

तर हा आहे उत्साही माणसाचा मेंदू.

(हशा)

आता..

हा माझा मेंदू.

(हशा)

दोघांत फरक आहे.

दोन्हींत एक
"विचारपूर्वक निर्णय घेणारा" आहे.

पण आळशाच्या मेंदूत एक

"झटपट समाधानाचं माकड" सुद्धा आहे.

तर याचा आळशावर काय परिणाम होतो?

याचा अर्थ, सगळं आलबेल आहे.
हे असं काही घडेपर्यंत..

[काम पूर्ण करायला ही वेळ उत्तम आहे.]
[नाही!]

तर, "विचारपूर्वक निर्णय घेणारा",

काहीतरी भरीव काम करण्याचा निर्णय घेतो.

पण माकडाला हा बेत आवडत नाही.

म्हणून माकड, चक्र ताब्यात घेतं

आणि म्हणतं, "आपण विकिपीडियातलं
ते पूर्ण पान वाचूया,

नॅन्सी केरिगन/ टोन्या हार्डिंग भानगडीचं.

कारण ती भानगड झाली होती,
हे मला आत्ता आठवलं.

(हशा)

मग..

(हशा)

मग आपण फ्रीजजवळ जाऊ.

गेल्या १० मिनिटांत त्यात काही
नवं आलं आहे का, ते पाहू.

मग आपण यूट्यूब ची सफर करू.

रिचर्ड फाईनमन यांच्या, लोहचुंबकाबद्दलच्या
व्हिडियोपासून सुरुवात करून

बऱ्याच वेळानंतर,
आपली सफर संपेल,

ती जस्टिन बीबरच्या आईच्या मुलाखतीने.

(हशा)

"हे सर्व करायला खूप वेळ लागणार,

त्यामुळे आपल्या वेळापत्रकात कामासाठी
जागाच उरणार नाही.

सॉरी!"

(हं )

आता, इथे काय चाललं आहे?

"झटपट समाधानाचं माकड" हा प्राणी
चक्र धरू देण्याच्या

लायकीचा दिसत नाही.

हा केवळ आत्ताच्या क्षणापुरता जगतो.

याला भूतकाळाचं स्मरण नाही,
भविष्याचं ज्ञान नाही.

याला फक्त फिकीर आहे,

सोप्या आणि गमतीच्या गोष्टींची.

प्राण्यांच्या जगात हे चालतं.

तुम्ही जर कुत्रा असाल,

आणि तुमचं सगळं आयुष्य तुम्ही सोप्या आणि
गमतीच्या गोष्टी करण्यात घालवत असाल,

तर तुम्ही यशस्वी ठराल.

(हशा)

त्या माकडाच्या दृष्टीने,

माणसं म्हणजे प्राण्यांतलीच एक जात.

अन्न, झोप आणि पुनरुत्पादन
इतकं त्यांना पुरतं.

आदिवासींच्या काळात हे चाललं असतं.

पण, लक्षात आलं का,
हा आदिवासींचा काळ नव्हे.

आपण एका प्रगत संस्कृतीत राहतो,
आणि या माकडाला त्याविषयी काही माहीत नाही.

म्हणून आपल्या मेंदूत दुसरा प्राणी असतो.

विचारपूर्वक निर्णय घेणारा.

इतर प्राण्यांना अशक्य अशा गोष्टी
आपण त्याच्यामुळे करू शकतो.

आपण भविष्याची कल्पना करू शकतो.

परिस्थितीचं पूर्ण चित्र बघू शकतो.

दीर्घ मुदतीचे बेत आखू शकतो.

हे सगळं तो लक्षात घेतो.

आणि योग्य त्याच गोष्टी

आपल्याला करू देतो.

कधीतरी सोप्या आणि मजेदार

गोष्टी करणंही योग्य असतं.

जसं की जेवताना किंवा झोपण्यापूर्वी.
किंवा

कष्टाने कमावलेले फुरसतीचे क्षण भोगताना

इथे दोघे एकत्र येतात.

काही वेळा, त्यांची मतं जुळतात.

पण इतर वेळी, पूर्ण परिस्थिती पाहता,

कठीण आणि कमी मजेच्या गोष्टी करणंच

जास्त योग्य ठरतं.

आणि इथेच झगडा होतो.

आळशी माणसाचा झगडा

नेहमी एका विशिष्ट प्रकाराने संपतो.

त्याचा बराचसा वेळ या केशरी भागात घालवून.

या सोप्या आणि मजेच्या जागेत, जी पूर्णपणे
योग्य गोष्टींच्या वर्तुळाबाहेर आहे.

मी त्या जागेला गडद मैदान म्हणतो.

(हशा)

गडद मैदान ही जागा,

तुम्हा सगळ्या आळशी लोकांना
चांगलीच ठाऊक आहे.

तिथे रिकामटेकडे उद्योग केले जातात.

ज्या वेळी ते करायला नकोत, त्या वेळी.

काळ्या मैदानात केलेली गंमत ही

खरोखरची गंमत नसते.
कारण ती कमावलेली अजिबात नसते.

तिथल्या हवेत असतो अपराधीपणा,
भीती, चिंता, स्व-तिरस्कार

या सगळ्या पक्क्या आळशाच्या भावना.

आता प्रश्न असा, की
माकडाच्या हातात चक्र असताना,

आळशी या निळ्या भागात येऊच कसा शकेल?

जिथे मजा कमी,
पण महत्त्वाची कामं होतात, तिथे?

तर, आळशाचा पाठीराखा एक देवदूत असतो.

जो सतत त्याच्यावर नजर ठेवून ,
त्याची काळजी वाहत असतो.

त्याच्या कठीण समयी.

त्याचं नाव घबराट राक्षस.

(हशा)

हा घबराट राक्षस एरवी सुप्तावस्थेत असतो.

पण जेव्हा एखादी मुदत संपत येते, किंवा
चारचौघात लाज जाईल असा धोका निर्माण होतो,

व्यवसाय धोक्यात येतो,
किंवा असाच काही

भयंकर परिणाम होतो,
तेव्हा तो अचानक जागा होतो.

आणि महत्त्वाचं म्हणजे,
माकड फक्त त्याला एकट्यालाच घाबरतं.

नुकताच त्याचा माझ्या आयुष्याशी
जवळचा संबंध आला.

सहा महिन्यांपूर्वी टेड च्या लोकांनी
माझ्याशी संपर्क साधला

आणि मला टेड भाषण करण्याचं आमंत्रण दिलं.

(हशा)

अर्थातच, मी हो म्हटलं.

मी मागे कधीतरी टेड भाषण केलेलं असावं,
असं स्वप्न मी नेहमीच पाहायचो.

(हशा)

(टाळ्या)

पण या सगळ्या गडबडीमध्ये

"विचारपूर्वक निर्णय घेणाऱ्या"च्या मनात
काही वेगळाच विचार होता.

तो म्हणत होता, "आपण काय कबूल केलं,
कळलं का?"

भविष्यात एके दिवशी काय घडणार आहे,
ते नीट समजलं आहे का?

आपल्याला आत्ताच बसून यावर काम केलं पाहिजे.

पण माकड म्हणालं, "एकदम कबूल.
पण आधी आपण गूगल अर्थ उघडूया.

आणि भारताचं दक्षिण टोक जवळून पाहूया.
अगदी जमिनीपासून २०० फुटांवर.

मग अडीच तास वर सरकत जाऊ,
अगदी उत्तर टोक दिसेपर्यंत.

म्हणजे भारताचं नीट दर्शन घडेल.

(हशा)

तर त्या दिवशी आम्ही तेच केलं.

(हशा)

सहा महिन्यांचे चार झाले,
मग दोन आणि मग एक.

टेड च्या लोकांनी
वक्त्यांची नावं प्रसिद्ध केली.

मी वेबसाईट उघडली.
तिथे माझाच चेहरा

माझ्याकडे पाहत होता.

ओळखा पाहू, कोण जागा झाला असेल?

(हशा)

तर घबराट राक्षसाचं डोकंच फिरतं.

काही सेकंदांतच सर्वत्र कल्लोळ माजतो.

(हशा)

आणि माकड - ते घबराट राक्षसाला घाबरतं,
आठवतंय?

धूम.. ते चढतं झाडावर.

आणि शेवटी,

"विचारपूर्वक निर्णय घेणाऱ्या"च्या
हातात चक्र येतं.

आणि मला माझ्या भाषणावर
काम करता येतं.

घबराट राक्षस हा

आळशांचा सर्व मूर्खपणा उलगडू शकतो.

उदाहरणार्थ, माझ्यासारखा कोणी
दोन आठवडे घालवून

पेपरची सुरुवातही करू शकत नाही.

पण नंतर अचानक गवसलेल्या विलक्षण उत्साहाने

रात्रभर जागून आठ पानं लिहितो.

आणि ही संपूर्ण परिस्थिती,
त्यातल्या तीन पात्रांसहित,

ही आळशाची रीत.

ती नेटकी दिसत नाही,
पण सरतेशेवटी काम पार पाडते.

तर दोन वर्षांपूर्वी मी
माझ्या ब्लॉगवर हेच लिहायचं ठरवलं.

आणि ते लिहिल्यावर आलेल्या
प्रतिसादांनी मी थक्क झालो.

अक्षरशः हजारो ईमेल्स आल्या.

जगभरातल्या अनेक ठिकाणांहून,
अनेक प्रकारच्या लोकांकडून.

अनेक प्रकारच्या गोष्टी करणाऱ्यांकडून

यात होत्या नर्सेस, बॅँकर्स,
रंगारी, अभियंते,

आणि पी. एच डी चे अनेकानेक विद्यार्थी.

(हशा)

आणि त्या सगळ्यांनी एकच गोष्ट लिहिली होती.

"माझीसुद्धा हीच समस्या आहे."

पण मला जाणवलं, की माझं लिखाण
जरी हलकंफुलकं असलं,

तरी या ईमेल्स मात्र गंभीर होत्या.

हे लोक तीव्र निराशेने लिहित होते.

आळशीपणामुळे त्यांच्या आयुष्यावर
झालेल्या परिणामांबद्दल.

या माकडाने काय केलं त्याबद्दल.

मी विचार केला,

आळशाच्या रीतीनेही कामं होतात,
तर मग इथे काय चुकलं?

हे सगळे लोक असे गर्तेत का?

तर, आळस दोन प्रकारचा असतो असं दिसतं.

आज मी ज्या गोष्टींबद्दल बोललो,
जी उदाहरणं दिली,

त्यांना मुदत होती.

आणि जेव्हा मुदत असते,

तेव्हा आळसाचे परिणाम थोडावेळ टिकतात.

कारण तिथे घबराट राक्षस अवतरतो.

पण दुसऱ्या प्रकारचाही एक आळस असतो.

ज्या परिस्थितीला मुदत नसते,
तिथे हा आळस दिसतो.

जर तुम्हाला स्वबळावर
व्यवसाय घडवायचा असेल,

काही कलाविषयक, किंवा उद्योगधंदा

तर, आरंभ करताना मुदत नसते,
कारण काम सुरूच झालेलं नसतं.

जोपर्यंत तुम्ही खूप कष्ट करून

कामाची गती वाढवत नाही, तोपर्यंत.

व्यवसायाव्यतिरिक्त इतरही
अनेक महत्त्वाच्या गोष्टींना

मुदत नसते.

जसं की, नातेवाईकांना भेटणं, व्यायाम करणं,
आरोग्याची काळजी घेणं.

जोडीदाराशी चांगलं नातं जुळवणं

किंवा संबंध असह्य झाला असल्यास तो तोडणं.

आता या कामांत केवळ घबराट राक्षसाची भीती
हीच जर आळशाची रीत असेल,

तर हा मोठा प्रश्न आहे.

कारण या मुदत नसलेल्या कामांत,

घबराट राक्षस पुढे येतच नाही.

त्याला जागं व्हायला कारण नसतं

त्यामुळे आळसाचे परिणाम रोखले जात नाहीत.

ते सतत पुढे पसरत जातात.

हा दीर्घ मुदतीचा आळस

फार दिसून येत नाही.
त्याबद्दल फार बोललं जात नाही.

छोटी मुदत असणाऱ्या,
धमाल उडवणाऱ्या आळसाइतकं.

याचे परिणाम गपचूप सहन केले जातात.

या आळसामधून

दीर्घकाळचं दुःख आणि
हळहळ निर्माण होऊ शकते.

मग मला वाटलं, म्हणूनच हे सगळे लोक
ईमेल्स करताहेत.

म्हणूनच ते गर्तेत आहेत.

ते एखाद्या कामाशीच अडलेले नाहीत.

तर, आळसात खूप काळ घालवल्यामुळे ते
आपल्याच आयुष्याचे

जणु प्रेक्षक बनले आहेत.

स्वप्नं साकार झाली नाहीत,
म्हणून ते निराश झालेले नाहीत.

तर ते स्वप्नांचा पाठलाग
सुरूच करू शकले नाहीत, म्हणून.

या ईमेल्स वाचून मला एक साक्षात्कार झाला..

मला वाटतं, अजिबात आळस नसणारी माणसं
अस्तित्वातच नाहीत.

हो, बरोबर. मला वाटतं,
तुम्ही सगळे आळशी आहात.

आता, तुम्ही अगदी रद्दड नसाल,

आपल्यापैकी काही आहेत तसे.

(हशा)

तुमच्यापैकी काही मुदतीच्या तारखांशी
सख्य राखून असतील.

पण लक्षात ठेवा: जेव्हा मुदतीची तारीखच नसते

तेव्हाच माकड सर्वात छुपी चाल खेळतं.

आता, एक शेवटची गोष्ट दाखवतो.

याला मी आयुष्याचं कॅलेंडर म्हणतो.

यात नव्वद वर्षांच्या आयुष्यातल्या प्रत्येक
आठवड्यासाठी एक चौकोन आहे.

म्हणजे काही फार चौकोन नव्हेत.

आजपर्यंत आपण त्यातले
बरेच चौकोन वापरले आहेत.

मला वाटतं, आपण सर्वांनी
या कॅलेंडरकडे नीट पहावं.

आपण नक्की कसला आळस करीत आहोत,
त्याचा विचार करावा.

कारण प्रत्येकजणच कसला ना कसला
आळस करीत असतो.

आपण त्या झटपट समाधानाच्या माकडापासून
सावध राहायला हवं.

हे काम आपण सर्वांनीच करायला हवं.

तिथे काही फार चौकोन शिल्लक उरलेले नाहीत.

म्हणून आजच हे काम सुरू करायला हवं.

हं.. म्हणजे अगदी आजच नव्हे काही,

(हशा)

कळलं ना,

लवकरच कधीतरी.

धन्यवाद.

(टाळ्या)