Nima uchun Charlz Dikkensni o’qish kerak? - Izeult Gallespi

To'liq darsni ko'rish: https://ed.ted.com/lessons/why-should-you-read-charles-dickens-iseult-gillespie

Och qolgan yetim xo’jaynidan yana suyuq bo'tqa berishni so'raydi. Qari qiz butun hayotini eskirgan to'y libosida o'tkazadi. Toshyurak xasis O'tgan Rojdestvo Ruhidan xalos bo'lishga harakat qiladi. Yozuvchi vafotiga yuz yildan oshgan bo'lsa-da, Charlz Dikkens qahramonlari hali ham juda mashhur. Ammo muallif ijodining o'ziga xosligi nimada? Izeult Gallespi ushbu savolga javob izlaydi.

Izeult Gallespi ma'ruzasi, Compote Collective filmi.

Och qolgan yetim xo’jaynidan yana
suyuq bo'tqa berishni so'raydi.

Qari qiz butun hayotini uvadasi chiqqan
to'y libosida o'tkazadi.

Toshyurak xasis O'tgan Rojdestvo
Ruhidan xalos bo'lishga harakat qiladi.

Yozuvchi vafotiga yuz yildan
oshgan bo'lsa-da,

Charlz Dikkens qahramonlari
hali ham juda mashhur.

Dikkens ijodi shu qadar o’ziga xoski,
bejizga “dikkenscha uslub” atamasi

paydo bo'lmagan. Ammo muallif
uslubining o'ziga xosligi nimada?

Dikkens nasri oldindan sezish,
qayg’uli sahnalar, voqea-

larning kutilmaganda burilish yasashi va
jumboqli vaziyatlar bilan ajralib turadi.

Bu xususiyatlarning barchasi
kitobxonlar e'tiborini tortadi.

Uning dastlabki hikoyalari arzon
adabiy jurnallarda

bobma-bob chop etilgan,
keyinchalik esa

alohida kitob shaklida nashr etilgan.

Odamlar u asar qanday
yakun topishini oldindan bilib,

voqealar rivojini yozgan
deb gumon qilishgan.

Hikoyalarni bo'lib-bo'lib chop etish
kitobxonlar doirasini kengaytirgan,

ularning asarga bo'lgan

qiziqishini oshirgan va muallif haqidagi
shov-shuvlarni avj oldirgan.

Dikkens zukkoligi bilan
ayniqsa mashhur bo'lib,

g'ayritabiiy qahramonlar
va kulgili sahnalar yaratadi.

Dikkens asar personajlari orqali inson
xulq-atvorining bema'niligini hajv qilib,

ko'pincha qahramonlar ismlarida ularning
fe'l-atvori hamda ijtimoiy mavqeini

aks ettiradi.
Masalan, xo'rlangan Bob Kretchit,

xushomadgo'y Uray Xip,

xushchaqchaq Septimus Krisparkl.

Bu o'ziga xos qahramonlar
yozuvchi davri aks etgan

murakkab ijtimoiy muhitga
ro'baro' qilinadi. Masalan,

muallif sanoat inqilobi natijasida

odamlar turmushida yuz bergan
o'zgarishlar haqida ko'p yozadi.

Bu davrda

quyi tabaqa vakillari
og'ir sharoitlarda kun ko'radi.

Bolaligida otasi qarzdorlar
qamoqxonasiga yuborilgach,

etikmoy ishlab chiqaruvchi fabrikada
ishlashga majbur bo'lgan

Dikkensning o'zi bu sinovlarni
boshidan o'tkazadi.

Buning ta'sirida "Jajji Dorrit" asaridagi
Marshalsi qamoqxonasi yaratiladi.

Roman bosh qahramoni jazoga hukm
etilgan otasiga g'amxo'rlik qiladi.

Qamoqxona, yetimxona va xarobalar
roman uchun chiroyli manzara

bo'lmasligi mumkin, ammo Dikkens

ular orqali jamiyatdagi soyada qolgan
kishilar hayotini yoritib beradi.

"Nikolas Niklbi" romanida

Nikolas maktab egasi
Vakford Skvirsnikiga ishga kiradi.

Tez orada u Skvirsning fribgarligini
tushunib yetadi.

U kambag'al bolalarni
ota-onalaridan sotib olib,

maktabda ularni zo'ravonlik va
yo'qsillikka mahkum etadi.

"Oliver Tvist" ham davlat qaramog'idagi
bolalarning og'ir ahvolini hikoya qiladi.

Romanda shafqatsiz
sharoitlarda ishlashga

majbur Oliver janob Bamblga ovqat
berishini so'rab yolvoradi.

Londonga qochib kelgach, u jinoyat
olamiga tushib qoladi. Bu asarlarda

Qirolicha Viktoriya davrining
ko'rimsiz, axloqiy tanazzulga

yuz tutgan, shafqatsiz
muhiti tasvirlanadi.

Dikkens bu davrda ko'plab qadimiy
urf-odatlar yo'qola

boshlaganiga guvoh bo'ladi.

London sanoat, tijorat va
ijtimoiy hayotdagi

o'zgarishlar tufayli zamonaviy dunyo
inkubatoriga aylanadi.

Dikkens Londonni
ikki yoqlama tasavvur etadi.

U berahm, ammo mo'jiza va imkoniyatlarga
to'la shahar sifatida namoyon bo’ladi.

Masalan, "Katta umidlar"
romani sujet chizig'ining

murakkabligi shundaki,
noma'lum shaxs Pip ismli

yetim bolaga vasiylik qilib, uni
jamiyatning yuqori qatlamiga olib kiradi,

uning qarshisida yangi
imkoniyatlar eshigini ochadi.

Hayotdan maqsad izlagan Pip

o'zgalarning xohish-istaklari
qurboniga aylanadi va

shubhali kishilar bilan
aloqa qilishiga to'g'ri keladi.

Dikkensning ko'plab
qahramonlari singari

bechora Pip ham taqdir o'yinlariga
ro'baro' keladi.

Shu bois Dikkensni o'qish

kitobxon uchun maroqli,

ammo uning qahramonlari
uchun og'ir sinovdir.

Dikkens odatda romanlari oxirida
jumboq yechimini keltiradi,

ammo "Edvin Drud siri" bundan istisno.

Roman Edvinning sirli ravishda g'oyib
bo'lishi to'g'risida hikoya qiladi.

Dikkens asarni yakunlamay vafot etadi,

jumboqqa yechim bo'luvchi
asar qoralamasi ham topilmaydi.

O'quvchilar Dikkens kimni qotil
qilmoqchi bo'lgan, Edvin Drud chindan

o'ldirilganmi degan savollar ustida
bahslashishda davom etmoqda.

Dikkensning jonli tili va

keng dunyoqarashi

ko'plab filmlar, bag'ishlovlar va

romanlari sahifalarida

yashab kelmoqda.

Bugungi kunda dikkenscha uslub

og'ir turmush sharoitlari tasviriga
nisbat qilib beriladi, ammo

asarni dikkenscha roman deb baholash
yozuvchilar uchun ulkan maqtovdir.

Bu asarda haqiqiy
sarguzasht va topilmalar

kutilmagan joylarda
ro'y berishini anglatadi.

Garchi asarlarining aksariyati
juda qayg'uli bo'lsa-da,

Dikkensning zukkoligi hatto eng qorong'i
burchaklarda ham yorug'lik ko'ra oladi.