< Return to Video

وشە نوێیەکان لە کوێوە هاتوون؟ مارسێل دانیسی

  • 0:07 - 0:13
    هەموو ساڵێک، نزیکەی ١٠٠٠ وشەی نوێ
    بۆ فەرهەنگی ئۆکسفۆردی ئینگلزی زیاد دەبێت.
  • 0:13 - 0:14
    ئەو وشانە لە کوێوە هاتوون،
  • 0:14 - 0:18
    و چۆن بوونەتەنە بەشێک لە ژیانی
    ڕۆژانەمان؟
  • 0:18 - 0:22
    ئێستا زیاترە ١٧٠٠٠٠ وشە
    لە زمانی ئینگلیزی بەکار دێن،
  • 0:22 - 0:26
    وادەردەکەوێت پێش ئێستا وشەمان زۆر هەبێت.
  • 0:26 - 0:28
    هەروەکو ئەوەی چۆن جیهانەکەمان دەگۆڕێت،
  • 0:28 - 0:30
    ئاواش بیرۆکە و
    داهێنانە نوێیەکان دەردەکەون،
  • 0:30 - 0:32
    و زانستیش پێش دەکەوێت،
  • 0:32 - 0:36
    ئەو وشانەی ئێستا کەوا دەمانەوێت
    دەریانببڕین کەلێن بەجێدەهێڵن
  • 0:36 - 0:39
    و ئێمەش ئەو کەلێنانە
    بەڕیگەی بلیمەتانە،
  • 0:39 - 0:40
    و کرداریانە،
  • 0:40 - 0:44
    هەندێک جاریش بە ڕێگە تایبەتەکان
    پڕیان دەکەینەوە.
  • 0:44 - 0:48
    ڕێگەیەک ورگرتنی وشەیە
    لە زمانێکی دیکە.
  • 0:48 - 0:51
    بەدرێژای مێژوو زمانی ئینگلیزی وشەی
    لە زمانەکانی دیکە وەرگرتووە
  • 0:51 - 0:57
    کەوا نزیکە نیوەی وشەگەری ئینگلیزی
    ڕاستەوخۆ لە زمانەکانی دیکەوە وەرگیراون.
  • 0:57 - 1:00
    هەندیک کات، ئەم سادەیە چونکە
    ئەو شتەی وشەکە وەسفی دەکات
  • 1:00 - 1:02
    خودی خۆی وەگیراوە.
  • 1:02 - 1:05
    ڕۆم و فرەنسیەکان چەمکەکانی یاسا و
    ئاینیان،
  • 1:05 - 1:09
    وەکو گۆڕان، دەستەی سوێندخواردن بۆ
    سەدەکانی ناوەڕاستی ئینگلتەرایان ‌هێناوە،
  • 1:09 - 1:12
    لە کاتێکدا بازرگانی
    دانەوێڵە و خۆراکی هێناوە،
  • 1:12 - 1:13
    وەک قاوەی عەرەبی،
  • 1:13 - 1:14
    مەعکەڕۆنی ئیتاڵی،
  • 1:14 - 1:17
    و کاری و بهاراتی هیندی.
  • 1:17 - 1:20
    بەڵام هەندێک کات زمانێکی دیکە
    وشە ڕاستەکەی هەیە
  • 1:20 - 1:23
    بۆ بیرۆکە یاخود هەستێکی ئاڵۆز،
  • 1:23 - 1:24
    وەکو ساویلکە
  • 1:24 - 1:25
    نێرایەتی
  • 1:25 - 1:27
    یاخود گاڵتەکردنی بەکەسێکی بێ بەخت.
  • 1:27 - 1:31
    هەروەها زانایان زمانە کۆنەکانیان بۆ
    ناونانی چەمکە نوێیەکان بەکارهێناوە.
  • 1:31 - 1:36
    بۆ نموونە، لەبەرکردنەەوە لە وشەیە لقی
    یۆنانی کۆنەوە وەگیراوە
  • 1:36 - 1:41
    تا وەسفی دروستکردنی دارێکی نوێ
    لە پارچەیەکی کۆن بکات.
  • 1:41 - 1:45
    و لەم ڕۆژگارەدا، پڕۆسەکە
    بە هەر دوو ڕێگەکە کار دەکات،
  • 1:45 - 1:50
    زمانی ئینگلیز وشەگەڵیکی وەکو سۆفت وێری
    بە هەموو زمانەکانی سەر زەوەی داوە.
  • 1:50 - 1:54
    ڕێگەیەکی دیکەی ناسراو
    بۆ پڕکردنەوەی کەلێنی وشەگەری
  • 1:54 - 1:59
    تێکەڵکردنی وشەکانی ئێستایە کەوا
    هەر بەشێکی گوازراوەی چەمکە نوێیەکەیە.
  • 1:59 - 2:03
    دەتواندرێت ئەمە ئەنجام بدرێت بە تێکەڵکردنی
    دوو وشە بۆ وشەیەکی لێکدراو،
  • 2:03 - 2:05
    وەکو فرۆکە خانە
  • 2:05 - 2:06
    ئەستێرەی دەریا،
  • 2:06 - 2:11
    یان بە کورتکردنەوە و ئاوێتەکردنی بەشەکانی
    وشەکان بەیەکەوە، وەکو جەنگار،
  • 2:11 - 2:12
    نانی بەیانی و نیوەڕۆ بەیەکەوە،
  • 2:12 - 2:14
    یان ئێنتەرنێت.
  • 2:14 - 2:16
    و ئەوانە وەکو وەرگرتنی وشە نییە
    لە زمانەکانی دیکەوە،
  • 2:16 - 2:21
    زۆربەی جار لەگەڵ یەکەم بیستنایان
    لێیان تێدەگەیت.
  • 2:21 - 2:24
    و هەندێک کات وشەی
    نوێ بەهیچ شێوەیەک نوێ نییە.
  • 2:24 - 2:28
    وشە کۆنەکان بەهەڵگرتنەوەی واتا نوێیەکان
    ژیانێکی نوێ بەدەست دەهێنن.
  • 2:28 - 2:33
    لە بنەرەتدا وشەی چەپەڵ واتا جوتیار
    بەڵام لە سەردەمی ئەرستۆکڕاتی لەخۆبایی
  • 2:33 - 2:38
    واتا ئەوە کەسەی بەڕێسای
    سوارچاکی جوامێریەوە پەیوەست نییە
  • 2:38 - 2:41
    و هەورەها واتا کەسێکی خەراپ
  • 2:41 - 2:44
    وشەی گیک بە نمایشکاری
    کەرنڤاڵ
  • 2:44 - 2:46
    کەسێکی نامۆ
  • 2:46 - 2:50
    جۆرێکی تایبەتی بلیمەتی گەمژیی دەگووترا.
  • 2:50 - 2:54
    و کاتەکانی دیکە، وشەکان واتای دژەکانیان
    دەدا لەڕێگەی گاڵتەجاری ئەدەبیەوە
  • 2:54 - 2:55
    خواستە،
  • 2:55 - 2:58
    یان هەڵەبەکار‌هێنان،
  • 2:58 - 3:04
    وەکو کاتێک ناخۆشی و بەدی بەکاردێن
    تاو وەسفی شتێکی سەرنج ڕاکێش بکەن.
  • 3:04 - 3:07
    بەڵام ئەگەر وشەکان بە هەموو
    ڕێگەکان پێکهاتە بکرێن
  • 3:07 - 3:11
    بۆچی هەندێکیان بوون بە وشەی باو و ناسراو
    لە کاتێکدا هەندێکی دیکەیان چیتر بەکارنایەن
  • 3:11 - 3:14
    یان هەندێک هەر لەسەرتاوە پشتگوێ دەخرێن؟
  • 3:14 - 3:16
    هەندیک کات، وڵامەکە ئاسانە،
  • 3:16 - 3:20
    چونکە کاتیک زاناکانە یان خاوەن کۆمپانیاکان
    ناوێکی فەرمی بە دۆزینەوەی نوێ
  • 3:20 - 3:22
    یان تەکنەلۆجیا دەبەخشن.
  • 3:22 - 3:28
    و هەندێک وڵات شارەزای زمانیان هەیە
    تاوەکو بڕیارەکان بدەن.
  • 3:28 - 3:31
    بەڵام زۆربەی کات، سەرچاوە فەرمیەکانی
    وەکو فەرهەنگەکان
  • 3:31 - 3:34
    تەنها ئەو وشانەی
    ئێستا بەکاردێن تۆماردەکەن.
  • 3:34 - 3:39
    وشە نوێیەکان لە چینی سەرەوە سەرچاوە ناگرێت
    بەڵکو لە نێوا خەڵکی ئاسایی
  • 3:39 - 3:42
    وشەکان بڵاوەدەکەنەوە کەوا
    بەتێکەڵکردنێکی
  • 3:42 - 3:45
    بەسود و سەرنج ڕاکێش.
  • 3:45 - 3:46
    با وشەی میم وەربگرین،
  • 3:46 - 3:51
    لە ساڵی ١٩٧٠ لە لایەن زیندەزانی کۆمەڵایەتی
    ڕیچار دوکینسە داهێندرا
  • 3:51 - 3:55
    لە وشەی لاسایکردنەوەی
    یۆنانی کۆنەوە وەریگرت بوو.
  • 3:55 - 3:59
    بەکاریهێنا تا وەسفی ئەو بیرۆکە و هێمایانەی
    لەڕێگەی کلتورەوە بڵاودەبنەوە پێ بکات.
  • 3:59 - 4:02
    وەکو بڵاوبوونەوەی
    بۆماوەزانی لەڕێگەی دانیشتوانەوە.
  • 4:02 - 4:04
    لەگەل هاتنی ئینتەرنێت
  • 4:04 - 4:08
    پرۆسەکە ڕاستەوخۆ تێبینیکرا
    کە چۆن گاڵتەکان و وێنەکان
  • 4:08 - 4:11
    بەخێرایی ڕووناکی لە
    لای خەڵک خۆشەویست بوون.
  • 4:11 - 4:16
    و هەر زوو، وشەیەک هات تا
    ئاماژە بە جۆرێکی دڵنیایی وێنە بکات.
  • 4:16 - 4:20
    کەواتە میم نەک هەر تەنها وەسفی ئەوە ناکات
    چۆن وشەکان بوونە بە بەشێک لە زمان،
  • 4:20 - 4:23
    وشەکە خودی میمە.
  • 4:23 - 4:28
    و وشەیەک بۆ ئەم دیاردەیەیی
    وشەکان وەسفی خۆیان دەکەن هەیە:
  • 4:28 - 4:30
    ئەوەیش هاوشێوەیەیە.
  • 4:30 - 4:33
    هەموو وشە نوێیەکان
    بە یەکسانی دروست نەکراون،
  • 4:33 - 4:35
    هەندێک بۆ هەزارەها ساڵە لە شوێنی خۆیانن،
  • 4:35 - 4:37
    هەندێک لەگەڵ گۆڕانکاریەکانی
    کات خۆیان گونجاندوە.
  • 4:37 - 4:39
    و هەدنێک ڕەشکراونەتنەوە.
  • 4:39 - 4:41
    هەندێک زانیاری دەگمەنن،
  • 4:41 - 4:43
    و هەندێک لێکدانەوەی دەکەن،
  • 4:43 - 4:45
    بەڵام ئەو ڕێگەیەی ئەو وشانەی لێ دروستکراوە
  • 4:45 - 4:48
    و ئەو گەشتەی ئەنجامی دەدان تا
    ببەنە بەشێک لە ئاخافتنمان
  • 4:48 - 4:52
    لە بارەی جیهانەکەمانەوە زۆرمان پێ دەڵێن
    و چۆن لەناو جیهانەکەمان پێوەندی بگرین.
Title:
وشە نوێیەکان لە کوێوە هاتوون؟ مارسێل دانیسی
Description:

کۆی وانکە لەم بەستەرە چاو لێ بکە:
https://ed.ted.com/lessons/where-do-new-words-come-from-marcel-danesi

ئێستا زیاتر لە ١٧٠٠٠٠ وشە لە زمانی ئیگلیزی بەکاردێت، و هەمووساڵێکیش نزیکەی هەزار وشەی نوێ بۆ فەرهەنگی ئۆکسفۆرتی ئینگلیزی زیاد دەبێت. ئەو وشانە لە کوێوە هاتوون چۆن بوون بە بەبەشێک لە ژیانمان؟ مارسێل دانیسی ڕوونی دەکاتەوە چۆن وشە نوێیەکان دەچنە ناو زمانەوە.

وانکە لە لایەن مارسیل دەنیس و کاری دەرهێنان لە لایەن توگێزەر
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:44

Kurdish (Central) subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.